W jaki sposób zapanować nad myślami i decyzjami drugiej osoby? W

jaki sposób przekazać fałsz, aby wydawał się on prawdą? Cóż trzeba

uczynić, aby wyprowadzić naszego przeciwnika w pole? Jak nie pozwolić

kontrolować się przez drugiego człowieka?

Zasady erystyki Shopenhauera w praktyce - NIE DAJ SIĘ ZMANIPULOWAĆ!

1. Uogólnienie

Rozszerzyć wypowiedź przeciwnika poza jej naturalne granice.

Interpretować możliwie ogólnikowo, akceptować ją w jak najszerszym

sensie.

Własną wypowiedź ograniczać i zawężać, albowiem im bardziej uogólnione

jest twierdzenie, tym bardziej jest ono narażone na ataki. 2 .

Homonimia (dwuznaczność)

Rozszerzenie wypowiedzi przeciwnika na pojęcia które oprócz jednakowego

brzmienia wyrazu mają mało lub nic wspólnego z rzeczą omawianą;

następnie zaś wyraźnie tę wypowiedź obalić by wywołać wrażenie że

obaliło się samo twierdzenie. - Nie jest Pan jeszcze wtajemniczony w

misterie filozofii Kanta.

- Ach, misterie! Nie chcę mieć z tym nic wspólnego.

3. Relatywizm - ogólnie

Przyjąć twierdzenie wygłoszone w sensie relatywnym jak gdyby było

wygłoszone w sensie ogólnym, albo przynajmniej ująć je pod zupełnie

innym kątem. Arystoteles: Murzyn jest czarny, jeśli zaś chodzi o zęby

jest biały. Jest zatem czarny i równocześnie nie jest czarny.

4. Nieprzewidywalność

Jeżeli chce się dojść do pewnego określonego wniosku, nie należy dawać

przeciwnikowi możliwości przewidzenia jego, lecz starać się aby przyjął

nasze luźne i rozproszone przesłanki wcale tego nie zauważając.

Ukrywamy swą grę, aż przeciwnik przyjmie wszystko co nam jest

potrzebne.

5. Błędne przesłanki

Jako dowód swojej tezy można wykorzystywać przesłanki błędne, bądź

argumentować z punktu widzenia przeciwnika. Rozmówca bowiem może nie

zgodzić się na przesłanki prawdziwe, bądź nie uznaje ich słuszności.

Tak samo można obalać błędne twierdzenia przeciwnika za pomocą innych

błędnych twierdzeń, które on jednak uważa za prawdziwe. Albowiem skoro

ma się do czynienia z określoną osobą, należy stosować jej sposób

myślenia.

6. Petitio principii

Użycie tezy dowodzonej jako przesłanki dowodu

1. Zmiana nazwy: honor - dobre imię, dziewictwo - cnota 2. To co jest

dyskusyjne jako szczegół, jest łatwiejsze do przyjęcia jako ogólnik 3.

Jeżeli dwie rzeczy wynikają jedna z drugiej i jedna daje się dowieść,

postulujemy drugą 4. Jeżeli należy dowieść czegoś ogólnego, należy

dowieść każdego szczegółu z osobna

7. Pytania

Metoda stosowana szczególnie w czasach antycznych (nazywa się też

sokratyczną). Ten kto postawił tezę i ma jej dowieść stosuje wobec

przeciwnika taktykę zapytań; czyniąć to w celu wyzyskania odpowiedzi do

udowodnienia własnego twierdzenia. Pytać wiele naraz i obszernie, by

ukryć to na czym nam najbardziej w odpowiedziach zależy.

Argumentację własną przedstawiać szybko, albowiem ci którzy orientują

się powoli, nie mogą dokładnie śledzić biegu rozumowania i przeoczają

ewentualne błędy.

8. Złość

Doprowadzać przeciwnika do złości, albowiem w złości nie jest on w

stanie prawidłowo rozumować i bronić swoich korzyści. Sprowokować można

przez jawnie niesprawiedliwe traktowanie lub przez szykany i w ogóle

bezczelne zachowanie się.

9. Kolejność

Stawiać pytania w kolejności nieusprawiedliwionej właściwym

wnioskowaniem.

Wyzyskiwać jego wypowiedzi, zależnie od tego jak wypadają, do różnych

wniosków, nawet przeciwnych.

10. Rozmówca "Nie"

Jeżeli się spostrzega, że przeciwnik na wszystkie nasze pytania

umyślnie odpowiada negatywnie, należy pytać o coś, co jest

przeciwieństwem tej tezy, tak jak gdybyśmy chcieli uzyskać odpowiedź

pozytywną. Przynajmniej zaś dać mu do wyboru dwa pytania, żeby nie

zauważył na którym z nich nam zależy.

11. Indukcja

Jeżeli stosujemy indukcję ("od szczegółu do ogółu") przy zgodzie

przeciwnika w poszczególnych przypadkach, nie musimy się pytać czy

zgadza się na ogólną prawdę z nich wynikającą, lecz należy wprowadzić

ją tak jakby była ustalona. Z czasem przeciwnik uwierzy że się na nią

zgodził. Słuchacze natomiast pamiętając pojedyncze pytania zgodzą się z

tym również, gdyż liczne dotyczące pojedynczych przypadków pytania

"musiały" prowadzić do jakiegoś celu.

12. Pojęcia ogólne

Jeżeli jest mowa o pojęciu ogólnym które nie ma własnej nazwy, lecz

musi być określone obrazowo przez porównanie, wybierzmy takie które

będzie dla nas korzystne. - protestanci, ewangelicy - wymyślone przez

zainteresowanych

- kacerze - przez katolików Przeciwnik proponuje zmianę - nazywamy ją

nowinką

istniejący porządek == zacofanie

duchowny == klecha

gorąca wiara == fanatyzm

kłopoty finansowe == bankructwo

przez wpływy i stosunki == przez łapownictwo i nepotyzm pozytywnie -

pobożność, bogobojność

obojętnie - kult

negatywnie - bigoteria, zabobon Jest to subtelne 6- Petitio principii -

to co dopiero ma być dowiedzione wkładamy w nazwę.

Mówca często zdradza swój zamiar przez nazwę jaką wybiera dla danej

rzeczy. Ze wszystkich chwytów ten jest używany najczęściej i jakby

instynktownie.

Tendencyjne spostrzeganie tych samych cech w odniesieniu do grupy

własnej i do grupy obcej.

Grupa własna/grupa obca

asertywny/rozpychający się łokciami

dokładny/drobiazgowy

ostrożny/tchórzliw y

patriota/nacjonalista

pewny siebie/zarozumiały

elastyczny/chwiejny

nieugięty /sztywny

niefrasobliwy/leniwy

pracowity/zaharowa ny

pełen rezerwy/snob

oddany/fanatyczny

nieustępliwy/mało duszny

prostolinijny/naiwny

sprytny/przebiegły dociekliwy/wścibski

odważny/nieroztropny

taktown y/nieszczery

(źródło: Walter G. Stephan, Cookie W. Stephan, Wywieranie wpływu przez

grupy - psychologia relacji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,

Gdańsk 2000, s. 22, Tabela 1.2) 13. Teza i antyteza

By przeciwnik przyjął nasze twierdzenie dajemy mu do wyboru tezę i

antytezę pozostawiając mu wybór z pomiędzy nich. Antytezę przedstawiamy

tak jaskrawo, że przeciwnik, żeby nie wpaść w paradoks, musi przyjąć

naszą tezę, która przy porównaniu wydaje się sensowniejsza. Przykład:

Jeżeli mówi się, że jakaś rzecz występuje często, zapytujemy czy

rozumie się przez to mało czy dużo przypadków odpowiedź: dużo. Jest to

tak, jakby położyć szare obok czarnego i wtedy można je nazwać białym;

gdy zaś położyć obok białego - czarnym.

14. Bezczelność

Przypuśćmy, że na kilka pytań przeciwnik odparł niezgodnie z naszym

zamierzeniami, mimo to traktujemy wniosek który mieliśmy dowieść za

dowiedziony i triumfalnie go wygłaszamy. Jeżeli przeciwnik jest

nieśmiały lub głupi, my zaś dysponujemy bezczelnością i dobrym głosem,

to taka sztuka może się świetnie udać. fallacia non causae ut causae -

potraktowanie czegoś co nie jest przyczyną jako przyczyny.

15. Kłopot z dowodem

Jeżeli wygłosiliśmy twierdzenie paradoksalne, którego dowód sprawia nam

kłopot, przedstawiamy przeciwnikowi byle jakie twierdzenie słuszne,

aczkolwiek nie oczywiste. Jeżeli przeciwnik przez podejrzenie je

odrzuci, doprowadzamy go do absurdum i triumfujemy. Jeżeli zaakceptuje,

to okazuje się że mieliśmy coś rozsądnego do powiedzenia i czekamy jak

dyskusja potoczy się dalej. Możemy także zastosować sposób

(14)twierdząc, że w ten sposób nasz paradoks został dowiedziony.

Aby tak postępować trzeba być krańcowo bezczelnym.

16. Ad hominem lub ex concessis Przy każdym twierdzeniu

przeciwnika musimy badać czy nie znajduje się ono w sprzeczności z

czymś, choćby tylko pozornie, co przeciwnik powiedział lub na co

przystał wcześniej, bądź z jego własnym sposobem postępowania. Jeżeli

przeciwnik broni samobójstwa - pytamy dlaczego sam się nie powiesił,

etc.

Jakąś szykanę zawsze będzie można wynaleźć.

17. Subtelne rozróżnienie

Gdy przeciwnik atakuje nas jakimś kontrargumentem, możemy się nieraz

uratować przez subtelne rozróżnienie, o którym co prawda nie myśleliśmy

wcale - jeśli tylko rzecz ma podwójne znaczenie lub jeżeli dopuszcza

dwojakie ujęcie. 18. Zmiana tematu

Gdy przeciwnik chwycił się argumentacji którą nas pobije, to nie wolno

nam dopuścić do tego, lecz musimy zawczasu przerwać bieg dyskusji,

odbiec od tematu lub oderwać od niego uwagę i przejść do innych

twierdzeń. mutatio controversiae - zmiana przedmiotu sporu

19. Argumenty

Jeżeli przeciwnik żąda argumentów przeciwko określonemu szczegółowi

jego twierdzenia, a nie znajdujemy niczego odpowiedniego, przesuwamy

całą rzecz w sferę ogólników, potem zaś występujemy przeciwko nim. Nie

należy ufać określonej hipotezie - ludzka wiedza jest omylna

(ilustrując przykładami).

20. Wysnuwanie wniosku

Jeżeli uzgodniliśmy z przeciwnikiem przesłanki nie każemy mu wysnuwać

wniosku, lecz wysnuwamy go sami. Nawet jeżeli z tych przesłanek brakuje

jednej czy dwóch, to uważamy je wszystkie za przyjęte i wysnuwamy swój

wniosek. fallacia non causae ut causae - potraktowanie czegoś co nie

jest przyczyną jako przyczyny.

21. Zwycięstwo nie Prawda

Jeżeli argument przeciwnika uznajemy za pozorny lub sofistyczny lepiej

jest go obalić za pomocą kontrargumentu tego samego sortu. Można ten

argument zniweczyć wykazując jego chwiejność, lecz nie chodzi w

dyskusji o prawdę lecz o zwycięstwo. Jeżeli przeciwnik podaje jakieś

argumenty ad hominem, wystarczy je zbijać kontrargumentami ad hominem.

Będzie krócej jeżeli zamiast dyskusji o istocie rzeczy podamy jakieś

argumenty ad hominem, jeśli tylko się takie nasuwają.

22. Pokrewne pytanie

Jeżeli przeciwnik żąda od nas zgody na twierdzenie z którego wynikałby

sporny problem, odmawiamy podając to za 6- Petitio principii.

Albowiem tak samo jak przeciwnik, słuchacze będą uważać jakieś

twierdzenie pokrewne

problemowi za identyczne z nim. W ten sposób pozbawiamy przeciwnika

najlepszego argumentu.

23. Opór i przesada

Opór i sprzeczka pobudzają człowieka do przesady. Drażniąc przeciwnika

swym oporem możemy spowodować że rozszerzy swoje twierdzenie poza

bezpieczne granice. Jeżeli odeprzemy jego przesadną wypowiedź, to

wywołamy wrażenie jakbyśmy obalili pojęcie pierwotne. Należy uważać na

działania przeciwnika mające nas do przesady skłonić. W razie prób

rozszerzenia naszego twierdzenia musimy natychmiast temu zapobiec,

sprowadzając je do ścisłego brzmienia - "tyle powiedziałem i nic

ponadto".

24. Fabrykowanie konsekwencji

Przez fałszywe wnioskowanie i przekręcanie pojęć przeciwnika wyprowadza

się sztuczne twierdzenia które nie były zawarte w wypowiedzi

przeciwnika, a które są absurdalne albo niebezpieczne. Ponieważ wydaje

się jakoby z wypowiedzi przeciwnika wynikały takie twierdzenia, możemy

to traktować jako pośrednie obalenie twierdzenia, apagogę. Jest to znów

fallacia non causae ut causae - potraktowanie czegoś co nie jest

przyczyną jako przyczyny.

25. Exemplum in contrarium

Przykład przeciwieństwa Apagogę przez instancję

"Wszystkie przeżuwacze mają rogi" - obala jedna instancja - wielbłądy

Instancja zachodzi przy stosowaniu tezy ogólnej do przypadku, który

powinien podpadać pod jej zakres, który jednak jest niezgodny z prawdą,

wskutek czego teza zostaje całkowicie obalona. Gdy przeciwnik stosuje

instancję musimy zważać:

1. Czy jego przykład zdarzył się naprawdę? 2. Czy przykład rzeczywiście

podpada pod zakres przedstawionej tezy? - co jest często tylko pozorne.

3. Czy przykład rzeczywiście przeczy postawionej tezie, co także jest

często tylko pozorne?

26. Retorsio argumenti - odwrócenie kierunku argumentu Argument

który przeciwnik chciał zastosować dla siebie, może być z powodzeniem

zastosowany przeciw niemu. "To jeszcze dziecko, trzeba mu pobłażać"

"Właśnie dlatego że jest jeszcze dzieckiem należy go ukarać, żeby się

jego złe przyzwyczajenia nie zakorzeniły".

27. Nacisk

Jeżeli przy jakimś argumencie przeciwnik wpada w złość, należy na ten

argument kłaść specjalny nacisk.

Jest dla nas dogodne gdy przeciwnik się gniewa a może to być też słaby

punkt w jego rozumowaniu. Prawdopodobnie będzie można mu bardziej

zaszkodzić niż to widać na razie.

28. Ad auditores - pod publikę Daje się zastosować głównie wtedy

gdy uczeni dyskutują przed słuchaczami niewykształconymi. Jeżeli nie ma

argumentu ad rem, ani ad hominem, to stosuje się argument ad auditores,

tzn. zarzut niesłuszny, którego błędność jednak widoczna jest tylko dla

znawcy. Znawcą jest przeciwnik, lecz nie są nimi słuchacze. W ich

oczach jest on pobity, zwłaszcza gdy przez ten zarzut twierdzenie jego

zostaje ośmieszone. Ludzie do śmiechu skorzy są zawsze, a śmiejących

się mamy po naszej stronie. Aby wykazać nieważność zarzutu, przeciwnik

musiałby wdać się w długie wywody i sięgać do podstaw nauki lub innych

źródeł; lecz niełatwo znajdą one zrozumienie u słuchaczy.

29. Dywersja

Jeżeli spostrzegamy że zaczynamy przegrywać, rozpoczynamy nagle mówić o

czymś innym, jak gdyby to należało do rzeczy i było argumentem

przeciwnym.

Można to zrobić w ramach przyzwoitości, o ile dywersja dotyczy tematu

dyskusji, lub wręcz bezczelnie, jeśli dotyczy to tylko przeciwnika.

Widoczne często w pospolitej kłótni - na zarzuty osobiste nie odpowiada

się wyjaśnieniami lecz stawia się takie rozmówcy, pozostawiając na

uboczu siebie dotyczące, jakby się z nimi zgadzając. Taka dywersja jest

szkodliwa, ponieważ zarzuty nie zostają odparte i słuchacz dowiaduje

się wiele złego o obu stronach. Używany faute de mieux - w braku czegoś

lepszego.

30. Autorytety

Argumentum ad verecundiam - argument odwołujący się do poważania

Wygramy łatwo, mając po swojej stronie jakiś autorytet, który jest

szanowany przez przeciwnika; dla niego zaś istnieje tym więcej ważnych

autorytetów im bardziej ograniczone są jego wiadomości i zdolności.

Każdy woli wierzyć niż wydawać własny sąd

Unusquisque mavult credere quam judicare - Seneka Jeżeli przeciwnik

stoi na jakimś poziomie, to liczba autorytetów jest niska, bądź nie ma

ich wcale. Co najwyżej uzna autorytet fachowców w mało mu znanych

dziedzinach nauki, sztuki lub rzemiosła, a i to z nieufnością. "Prości

ludzie mają głęboki respekt dla wszelkiego rodzaju fachowców. Nie

wiedzą oni o tym, że kto z pewnej rzeczy robi profesję, ten kocha nie

tę rzecz, ale swój zarobek - ani o tym że kto pewną rzecz wykłada,

przeważnie słabo ją zna, albowiem jeśli ją studiuje gruntownie, nie

pozostaje mu zazwyczaj czasu na jej nauczanie. Dla gminu jednak

istnieje wiele autorytetów, które szanuje. Jeśli zatem nie znajdujemy

autorytetu odpowiedniego, to trzeba posłużyć się pozornym i zacytować

co ktoś tam powiedział, choćby w innym sensie lub w innych warunkach.

Najskuteczniej działają zwykle takie autorytety, których przeciwnik w

ogóle nie rozumie. Ludzie niewykształceni mają szczególny szacunek dla

retorycznych kwiatków greckich bądź łacińskich. W razie potrzeby można

nie tylko przekręcać cytaty, ale po prostu je fałszować, a nawet

podawać takie które są wyłącznie własnym wymysłem."

Nie ma tak absurdalnego poglądu, którego by ludzie nie przyjęli jako

własny, o ile tylko potrafi im się wmówić, że pogląd ten został

przyjęty przez ogół.

To co się nazywa zdaniem ogółu jest ściśle rzecz biorąc zdaniem dwóch

czy trzech osób i o tym przekonalibyśmy się, gdybyśmy mogli obserwować

powstawanie takiego ogólnie przyjętego poglądu. "Mało ludzi myśli, ale

każdy chce mieć swoje zdanie" - Berkeley. Jeśli mamy do czynienia z

osobą z gminu, najbardziej wskazane jest używać autorytetów, dobierając

ich od słabej strony przeciwnika.

Albowiem na nacisk wywierany przez dowody będzie on nieczuły jak jakiś

nowy Zygfryd, zrogowaciały w swej niezdolności do myślenia i sądzenia.

31. Ironia

Gdy nie znajdujemy odpowiedzi na pytania przeciwnika możemy z subtelną

ironią zgłośić swoją niekompetencję. "To co Pan mówi, przechodzi moje

słabe zdolności pojmowania; być może, że to bardzo słuszne, ale ja tego

nie mogę zrozumieć i powstrzymuje się od wydania jakiegokolwiek sądu."

Insynuujemy słuchaczom którzy nas szanują że chodzi tu o nonsens.

Sposób ten można zastosować jedynie wtedy, gdy się ma pewność, że jest

się bardziej szanowanym przez słuchaczy niż rozmówca. Należy to

właściwie do sposobu 31- Autorytety, jest to bowiem podkreślenie

własnego autorytetu zamiast argumentów, i to w sposób szczególnie

złośliwy.

Chwyt odwrotny: "Przy Pańskiej wielkiej przenikliwości zrozumiałby Pan

to z łatwością, i to tylko moja wina, że rzecz źle przedstawiłem" przy

czym będziemy mu sprawę tak kłaść łopatą do głowy, że musi ją zrozumieć

nolens volens i jasne się stanie, iż jej przedtem rzeczywiście nie

rozumiał.

Przeciwnik chciał nam zainsynuować "nonsens" a my dowodzimy mu "brak

rozumu" i to wszystko z największą grzecznością.

32. Szufladkowanie

Przeszkadzające nam twierdzenie możemy łatwo usunąć lub też uczynić je

podejrzanym, zaliczając je do nienawistnej nam kategorii pojęć, i to

nawet wtedy gdy zachodzi słabe podobieństwo lub inne luźne powiązanie.

Dwa założenia: - owo twierdzenie jest rzeczywiście identyczne z tą

kategorią albo przynajmniej jest w niej zawarte; wołamy wówczas: "O, to

już znamy!" - że cała kategoria pojęć została już odrzucona i nie może

zawierać prawdziwego słowa. 33. Teoria i praktyka

"Może to słuszne w teorii; w praktyce jest to jednak fałszywe" Stosując

taki sofizmat uznaje się przyczyny i przeczy skutkom.

Owo twierdzenie zakłada coś co jest niemożliwe: co jest słuszne w

teorii, musi się zgadzać w praktyce. Jeśli nie, musi istnieć błąd w

teorii; coś zostało przeoczone i nie uwzględnione, coś jest zatem

fałszywego w teorii.

34. Słaby punkt

Gdy przeciwnik unika odpowiedzi na jakieś pytanie, stosuje dywersję,

zmienia temat, to jest to pewny znak że natrafiliśmy (czasami

bezwiednie) w jego słaby punkt; jest to jakby względne "zamilknięcie"

ze strony przeciwnika. Należy ten słaby punkt atakować i nie puścić

przeciwnika z miejsca; i to nawet wtedy, kiedy jeszcze nie widzimy, na

czym właściwie polega ta słaba strona.

35. Wola

Zamiast działać argumentami na intelekt, należy zadziałać, o ile to

możliwe, motywami na wolę. Jeżeli przekonamy przeciwnika, że gdy jego

zdanie zwycięży on na tym straci, natychmiast swe przekonania odrzuci.

Podobnie postępujemy jeżeli słuchacze należą do tej samej grupy co my,

przeciwnik zaś nie. argumentum ab utili - argument odwołujący się do

użyteczności.

36. Atak słowami

"Przecz każdy sądzi, gdy usłyszy słowa, że muszą zawierać też sens"

Faust I, w. 2565-6 Zadziwienie i oszołomienie przeciwnika potokiem

bezsensownych słów.

Jeśli jeszcze do tego przeciwnik w skrytości ducha świadomy jest swej

słabości, jeżeli jest przyzwyczajony do tego że nieraz słyszy rzeczy

których nie rozumie, i zachowuje się przy tym jakby je rozumiał, to

można mu zaimponować plotąc z poważną miną nonsensy, przy których

wszystko mu się w głowie miesza; podajemy je właśnie za najbardziej

niezaprzeczalny dowód naszej tezy.

37. Zły dowód

Przy słusznej tezie popartej złym dowodem obalamy dowód i udajemy że

tym samym obaliliśmy twierdzenie przeciwnika. Podajemy argumentum ad

hominem za argumentum ad rem. Jeżeli ani przeciwnikowi ani słuchaczom

lepszy dowód nie przychodzi do głowy, tośmy zwyciężyli!

38. Ad personam

Jeżeli spostrzega się że przeciwnik jest silniejszy i że w końcu nie

będzie się miało racji, to atakuje się go w sposób osobisty, obraźliwy

i grubiański. Porzuca się przedmiot sporu i atakuje się osobę

przeciwnika w jakikolwiek bądź sposób.

Z reguły tej korzysta się chętnie gdyż każdy jest zdolny do jej

zastosowania. Dla człowieka nie ma nic droższego niż dogodzenie jego

próżności i żadna rana nie boli bardziej niż rana zadana właśnie

próżności.

Zachować zimną krew i dyskutować z ludźmi na poziomie.

---