Okres niemowlęcy.
Niemowlęciem nazywamy dziecko od ukończenia 4 tygodnia życia do końca 1 roku.
Nazywa się je również oseskiem, bo niby odżywia się przez ssanie, aczkolwiek w 2 połowie roku mogą się już odżywiać żując i gryząc.
W pierwszym roku następuje wielka dynamika rozwoju.
Dziecko rośnie bardzo dynamicznie. Jego długość, a pod koniec roku także wysokość zwiększa się o połowę, a to i tak jest minimum. Często dzieci osiągają wyższe wskaźniki. W ciągu pierwszych 5 miesięcy życia dziecko swoją masę urodzeniową podwaja, a pod koniec roku potraja. Ta norma jest obecnie często jednak przekraczana. Dziecko zatem w 1 roku raczej grubieje niż rośnie. Charakterystyczne jest to szczególnie w 1 połowie roku. Rosną również tułów i kończyny, natomiast głowa znacznie mniej, która już u noworodka była duża.
W połowie roku wyrzynają się pierwsze zęby, tzw. mleczne. Następnie co 2 miesiące pojawiają się kolejne 2. Z wyrzynaniem zębów wiążą się różne epizody gorączkowe, niepokój, złe samopoczucie dziecka.
Należałoby również wspomnieć o ciemiączku. Ciemiączko to błona pomiędzy kośćmi czaszki noworodka. Ponieważ ciemiączko reaguje na zmianę ciśnienia w główce dziecka, może pulsować, kiedy maluch płacze i to jest normalne. Jednak długotrwale uwypuklone ciemiączko u dziecka wysoko gorączkującego może świadczyć o zapaleniu opon mózgowych i wymaga natychmiastowej wizyty u lekarza. Z kolei zapadnięcie się ciemiączka, nie tylko wyczuwalne, ale wręcz widoczne na główce dziecka jest objawem towarzyszącym odwodnieniu organizmu, przykładowo z powodu biegunki lub obfitych wymiotów. Takiemu stanowi może towarzyszyć bladość skóry i pierzchnięcie warg. Tylne ciemiączko zarasta szybciej, między szóstym tygodniem a czwartym miesiącem życia. Przednie między dziewiątym a osiemnastym miesiącem. Stopień zaawansowania tego procesu oraz napięcie ciemiączek kontroluje się podczas każdej wizyty u lekarza.
Niemowlę bardzo dużo je. W pierwszym okresie życia konieczne jest karmienie naturalne, z piersi matki. Ma ono wiele zalet. Mleko jest czyste biologicznie i niezainfekowane, poza tym ma stałą i niezmienną ciepłotę. Nie może się zepsuć. Jest on jednak najkorzystniejszy pod względem chemicznym dla dziecka, ponieważ zawierają ciała odpornościowe i dlatego są bardziej odporne na infekcje i mniej chorują.
Bardzo ważny jest również kontakt fizyczny z matką. Poprzez karmienie piersią między dzieckiem a matką tworzy się więź emocjonalna. Dziecko, które dotyka policzkiem skórę sutka, bądź dotyka go wargami czy językiem poznaje cechy indywidualne matki, takie jak zapach, głos, dotyk. Początkowo dziecko musi być karmione często, nawet do 6 razy na dobę. Kiedy jest głodne - jest niespokojne, dlatego nakarmienie może go uspokoić. Kiedy powtarza się tą czynność kilka razy dziennie następuje efekt: uczucie dojmującego głodu - kontakt fizyczny z matką - uczucie nasycenia się. Dlatego więc uczucie zaspokojenia kojarzone jest z obecnością matki.
Mówi się, że rozwój dziecka to rozwój psychoruchowy.
W pierwszym roku następuje pionizacja podstawy ciała. Trzeba tu powiedzieć, że człowiek jako jedyna istota żywa przyjęła spionizowaną postawę ciała, wyłączył górne kończyny z funkcji podporowych i lokomocyjnych, uwalniając dłoń do innych zadań.
Niemowlęta najpierw chwytają odruchowo. Bezwarunkowy odruch chwytny polega na zamykaniu dłoni na przedmiocie włożonym do rączki i utrzymaniu się zgięcia przez pewien czas. Następnie dziecko zdobywa umiejętność chwytania dowolnego przedmiotu w zasięgu wzroku. Na wiek 2-4 miesiące przypada okres przejściowy, w którym odruch chwytny zanika, a chwytanie polegające na dowolnych ruchach jeszcze się nie rozwinęło. Chwytanie dowolne rozpoczyna się w 4-5 miesiącu życia i kształtuje się przez dłuższy czas.
Kolejną umiejętnością jest samodzielne poruszanie się. Dziecko z początku podnosi główkę najpierw leżąc na wznak, potem leżąc na brzuszku. Jest to ważne ćwiczenie kształtujące krzywizny kręgosłupa. W okresie 5-6 miesiąca dziecko zdobywa kontrolę nad swymi ruchami głowy i szyi. Potrafi leżąc na plecach zgiąć głowę w kierunku tułowia. W tym też okresie dziecko zdolne jest za pomocą ruchów mięsni szyi i karku usiąść. 6 miesiąc życia to okres pełzania. Jest on spowodowany nierównym rozwojem kończyn górnych i dolnych. Pełzanie polega na posuwaniu się naprzód, głównie dzięki ruchowi rączek, nóżki spełniają jedynie funkcje pomocniczą. W 8 miesiącu siedzi już całkiem pewnie bez podtrzymywania.
Około 8-9 miesiąca dziecko trzymane za rączki uczy się wstawać. W 9 miesiącu dziecko raczkuje używając rąk i kolan, jak również trzymane pod pachami chodzi. 10-miesięczne niemowlę stoi samodzielnie. W 11 miesiącu życia porusza się trzymane za rękę i stopniowo zaczyna stawiać pierwsze samodzielne kroki. Chodzenie to kolejny ważny etap rozwoju. Wiąże się ono z pionizacją postawy, wykształceniem krzywizn kręgosłupa i rozwojem muskulatury.
W okresie płodowym występuje ogólna kifoza tylnej ściany tułowia. W wyniku pracy mięśni karku towarzyszących podnoszeniu głowy kształtuje się lordoza szyjna (ok.3-4 miesiąca życia), jej pogłębienie następuje przy siadaniu i raczkowaniu. Siadanie (ok.6 miesiąca) przyczynia się do kształtowania rozległej kifozy piersiowej. Ok.9-12 miesiąca życia, w efekcie pionizacji, następuje wysunięcie ku przodowi talerzy biodrowych przy równoczesnym cofnięciu klatki piersiowej ku tyłowi. Powoduje to powstanie lordozy lędźwiowej.
Wiek niemowlęcy często jest uważny za okres wstępny w rozwoju mowy, gdyż dziecko w tym okresie przechodzi od krzyku i wydawania różnych dziwnych dźwięków do tzw. gaworzenia czyli wytwarzania dźwięków, które są składnikami bardziej złożonych jednostek mowy. Dziecko uczy się jednak znacznie więcej, ponieważ uczy się rozumieć intencje mówiącego. Odczuwa ono nastrój osoby mówiącej. Dzieci w różnym czasie zaczynają mówić, oczywiście znacznie później niż rozumieć. Na początku pojawia się tzw. `gruchanie'. Pomaga ono dziecku w wyrażaniu emocji, zadowolenia, bezpieczeństwa. W wieku około 3 miesięcy pojawiają się dźwięki gardłowe (k,g,x) potem dźwięki spółgłoskowe, wargowe i przedniojęzykowe(p,b,t,d). Od 6-9 miesiąca rozwija się gaworzenie i wzbogaca repertuar spółgłosek. Po 9 miesiącu życia dziecko naśladuje dźwięki otoczenia, zaczyna rozumieć pojedyncze słowa. Pod koniec pierwszego roku życia pojawiają się u niego pierwsze wyrazy.
Dochodzimy do najważniejszego etapu. Rozwoju emocjonalnego. W pierwszych miesiącach matka jest jedyną osobą, którą rozpoznaje. Jak już mówiłam uczy się jej zapachu, głosu dotyku. Matka jest 1 osobą, do której się dziecko przywiązuje. To ona karmi, pielęgnuje, i zapewnia komfort psychiczny. Zaczyna w tym czasie rodzić się miłość do matki, która daje mu poczucie bezpieczeństwa. Powoli pojawiają się inne osoby- ojciec, rodzeństwo, które są również ważne, o ile ich kontakt z dzieckiem jest intensywny. Kontakt z wszystkimi dorosłymi daje dziecku wzorzec do naśladowania, możliwość uczenia się, poznawania ludzkich możliwości.
Jeżeli dziecko pionizuje postawę ciała, to dlatego że chce być bliżej dorosłego, jego twarzy, jako swoistego ekranu mimiki. Jeśli wykonuje wysiłek uczenia się mowy, to po to, by rozumieć matkę i być przez nią rozumiane. Około 6-8 tygodnia życia u dziecka pojawiają się reakcje mimiczne, uśmiech się na znany sobie dźwięk np. głos matki. W 4-5 miesiącu życia dziecko potrafi zlokalizować źródło dźwięku i w jego kierunku zwraca głowę.
Warunki niezbędne dla prawidłowego rozwoju niemowlęcia
W okresie pierwszego roku życia, należy zapewnić dziecku odpowiednia ilość snu przeplataną z okresami czuwania:
-niemowlęta w okresie od 2 do 5 miesiąca powinny przez 16 godzin spać i 8 godzin na dobę czuwać
-od 5-9 miesiąca powinny spać 14-15 godzin, czuwać od 9 do 10 godzin
-od 10-12 miesiąca powinny spać 13-14 godzin, czuwać zaś 10-11 godzin
W czasie czuwania trzeba zadbać o odpowiednią ilość bodźców zewnętrznych, które trzeba dostosować do wieku :
-w I kwartale życia dziecko powinno mieć dostarczone przede wszystkim bodźce słuchowo-wzrokowe. Począwszy od 2 miesiąca wskazane jest zawieszać nad łóżkiem pociechy kolorowe zabawki, karuzele itp., musza być one umiejscowione w widocznym miejscu.
-w II kwartale życia należy szczególnie zwrócić uwagę na rozwój ruchowy. Dziecku trzeba zapewnić dogodne warunki do zmiany pozycji ciała. Kontakt z przedmiotami powinien zmuszać dziecko do odruchu chwytnego. Malucha należy uczyć kojarzenia mowy ludzkiej z konkretnymi zabawkami, sytuacjami itp.
- w III kwartale dziecko musi mieć zapewnioną możliwość częstego i bezpośredniego kontaktu z przedmiotami. Powinno je trzymać, badać ich kształt, właściwości, ustawiać rzucać itp.
-w IV kwartale dziecko powinno jak najwięcej się poruszać. Trzeba zapewnić mu odpowiednią przestrzeń (np. pokój), dostarczać rzeczy pomocniczych do oparcia przy chodzeniu i staniu, pobudzać i zachęcać do wymawiania prostych słów, zwrotów
Niemowlęctwo jest okresem wysokiej zachorowalności i umieralności.
Na wysoką zachorowalność wpływa względna niedojrzałość dzieci. Chodzi tu przede wszystkim o procesy odpornościowe. Są również cechy anatomiczno-fizjologiczne, które uznaje się za sprzyjające zachorowalności. Wymienia się tu:
- niską kwasowość soku żołądkowego, a więc jego słabsze działanie bakteriobójcze.
- większą przepuszczalność błon śluzowych jelit, a więc łatwiejsze przenikanie drobnoustrojów do krwiobiegu
Umieralność 1 roku jest związana z :
- przebiegiem ciąży, zatruciami wewnątrzmacicznymi, wsadami wrodzonymi noworodka
- urazem porodowym, zwłaszcza wylewem wewnątrzczaszkowym
- zakażeniami przewodu pokarmowego, tzw. biegunkami
- zakażeniami układu oddechowego, w tym zapaleniem płuc.
Umieralność niemowląt znajduje się także w wyraźnym związku z wiekiem matki. W przypadku matek w wieku 26- 35 lat najmniejsza jest umieralność niemowląt (2,96 na 10000 żywo urodzonych niemowląt), podczas gdy większa jest w wieku młodszym (3,25), jak i starszym (6,85)
Zakaźne schorzenia układu pokarmowego (biegunki) są wywołane różnymi drobnoustrojami. Nasilenie ich obserwuje się w okresie lata. Jest to związane ze sposobami przechowywania pokarmów, łatwym psuciem się żywności. Przebieg biegunki jest na ogół gwałtowny i dramatyczny. Dziecko zaczyna oddawać wolne stolce bardzo często, które zawierają śluz, bardzo dużo wody a niekiedy nawet krew. Częste stolce prowadzą często do odwodnienia organizmu, a dołączając do tego wymioty sytuacja robi się bardzo ciężka. Zanim zacznie działać antybiotyk niemowlę może umrzeć z odwodnienia. Biegunki są tym groźniejsze, im mniejsze jest niemowlę i jeśli jest słabo odporne.
Zakażenia dróg oddechowych są 2 poważnym schorzeniem. Jest to choroba wywołana drobnoustrojami. Źle rokuje, jeżeli na zapalenie płuc choruje dziecko z niedokrwistością. Przebieg może być gwałtowny i dramatyczny.
Mówiąc o okresie niemowlęcym należy również powiedzieć o nagłej śmierci łóżeczkowej. Następuje ona nagle i nieoczekiwanie bez sygnałów ostrzegawczych. Dotyka ona najczęściej dzieci między 2 a 6 miesiącem życia, później występuje coraz rzadziej, a po upływie pierwszego roku ryzyko jego wystąpienia praktycznie zanika. Zgony mają miejsce zwykle w nocy i wczesnym rankiem, sporadycznie we śnie w ciągu dnia. Bardziej narażone są dzieci, których poród miał niewłaściwy przebieg, dzieci urodzone z zamartwicy, wcześniaki, noworodki o niskiej masie urodzeniowej, z niską punktacją Apgar i z zaburzeniami oddychania po urodzeniu, dzieci pochodzące z ciąży mnogiej a także te, u których w przeszłości występowały już napady bezdechu.
Otóż bardziej narażone są dzieci matek młodych (poniżej 20 roku życia), matek które w czasie ciąży piły alkoholu, paliły papierosy lub brały narkotyki. Również niewłaściwa opieka przedporodowa (lub jej brak) i krótkie okresy przerw między kolejnymi ciążami zwiększają jej ryzyko. Najważniejszym w tej grupie czynników, a według niektórych badaczy w ogóle najważniejszym czynnikiem wpływającym na poziom ryzyka śmierci łóżeczkowej, jest sposób układania dziecka do snu. Dość powszechnie uznaje się, że układanie niemowlęcia do spania w pozycji na brzuszku znacznie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia śmierci łóżeczkowej. Należy też unikać przegrzewania dziecka. Zbyt wysoka temperatura w pomieszczeniu, w którym ono śpi czy też nadmierne okrywanie kocami, zbyt ciepłe ubieranie może zwiększać poziom ryzyka.
Żeby zapobiegać chorobom niemowlętom podaje się szczepionki. Każde nowo narodzone dziecko podlega szczepieniom obowiązkowym. Ponadto w późniejszym okresie niemowlak a raczej rodzice niemowlaka mają możliwość wybrać dodatkowe szczepienia (są one zalecane). Dodatkowo na rynku dla niemowlaków są dostępne szczepionki skojarzone czyli zawierające kilka naraz szczepionek w jednej. Jest to tańsze dla rodziców niemowlaka jak również zaoszczędza dziecku niepotrzebnego bólu.
Po urodzeniu - WZW (wirusowe zapalenie wątroby), gruźlica.
2 miesiące - WZW B, błonica, tężec, krztusiec.
¾ miesiąc - błonica, tężec, krztusiec.
5 miesiąc - błonica, tężec, krztusiec.
6/7 miesiąc - WZW B
12 miesiąc - gruźlica