GATUNKI LITERACKIE
*BIOGRAFICZNA *HISTORYCZNA *SENSACYJNA *KRYMINALNA *P.CYKLICZNE *PSYCHOLOGICZNA *FANTAS. - NAUKOWA *SPOŁECZ. - OBYCZ. |
EPICKIE :
*NOWELA
*OPOWIADANIE
*POWIEŚĆ --------
*ANEGDOTA
*EPIGRAMATYCZNA *NARRACYJNA
|
*BAJKA -----------
*EPOPEJA (EPOS)
*LEGENDA
*ŻAŁOBNA *WOJENNA *POLITYCZNA *MIŁOSNA *DYDAKTYCZNA
|
*BAŚŃ
LIRYCZNE :
*ELEGIA -----------
*FRASZKA
*HYMN
*POCHWALNA *POWITALNA *ŻAŁOBNA *WESELNA *MIŁOSNA
|
*ODA
*PIEŚŃ --------------
*SONET
*TREN
DRAMATYCZNE :
*DRAMAT WŁAŚCIWY
*KOMEDIA
*TRAGEDIA
*OPERA
*OPERETKA
MIESZANE : (Z RÓŻNYCH RODZAJÓW LITERACKICH)
*BALLADA
*DRAMAT ROMANTYCZNY
*SATYRA
*POEMAT DYGRESYJNY
*POEMAT HEROIKOMICZNY
*POWIEŚĆ POETYCKA
POGRANICZNE : (Z POGRANICZA LITERATURY, NAUKI I PUBLICYSTYKI)
*SPOŁECZ. - OBYCZAJ. *PODRÓŻNICZY *WOJENNY *SĄDOWY *SPORTOWY |
*ESEJ
*FELIETON
*REPORTAŻ ------
*NOWELA - krótki utwór prozą o prostej, zwięzłej, jednowątkowej fabule; zawiązanie akcji punkt kulminacyjny rozwiązanie akcji (Konopnicka, Sienkiewicz, Prus, Orzeszkowa).
*OPOWIADANIE - krótki utwór prozą, podobny do noweli, ale różniący się bardziej swobodną kompozycją, zawiera opisy i refleksje (Żeromski)
*POWIEŚĆ - obszerny utwór prozą o wielowątkowej fabule, z dużą ilością epizodów, akcja oparta na jakimś konflikcie i posiada wyraziste rozwiązanie. Występuje narracja, dialog, mowa zależna. Występuje wiele postaci, których losy i działania pokazane są na tle społecznym, obyczajowym, ekonomicznym, psychologicznym, politycznym itp.
*ANEGDOTA - krótkie opowiadanie o jakimś specyficznym wydarzeniu, historyjka.
*BAJKA - krótki, wierszowany utwór alegoryczny, zakończony morałem, w którym pod postaciami zwierząt czy przedmiotów kryją się wady i ułomności ludzkie (Krasicki, Tuwim, Brzechwa, Fredro).
*EPOPEJA - obszerny utwór epicki, wierszowany, podniosły w formie i nastroju; także powieść o tematyce historycznej lub narodowej; pierwowzorem „Odyseja”, „Iliada”, „Eneida”. W Polsce „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza.
*LEGENDA - opowieść nasycona elementami fantastyki, niezwykłości i cudowności. Tematem są historia, mity, zdarzenia i postacie.
*BAŚŃ - krótki utwór o tematyce fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem poddanym motywacjom realistycznym a sferą działania sił nadnaturalnych.
*ELEGIA - utwór liryczny o tematyce refleksyjnej, często żałobnej, o podniosłym charakterze, utrzymany w smutnym nastroju i tonie skargi (Kochanowski, Słowacki, Herbert, Miłosz).
*FRASZKA - krótki, najczęściej wierszowany utwór, żartobliwy, oparty na anegdocie lub dowcipie (Kochanowski, Morsztyn, Potocki, Gałczyński).
*HYMN - uroczysta pieśń pochwalna opiewająca czyjąś sławę lub wzniosłą ideę; podniosły utwór o treści patriotycznej lub religijnej (Krasicki, Feliński, Kasprowicz, Lechoń).
*ODA - patetyczny utwór poetycki opiewający wybitną postać, doniosłe wydarzenie, wzniosłą ideę (Mickiewicz, Słowacki).
*PIEŚŃ - najstarszy gatunek poezji lirycznej, związany z muzyką, posiada dźwięczność, melodyczność, refren.
*SONET - utwór liryczny, powstał w późnym średniowieczu, składa się z 14 wersów (8 i 6 wierszy) (Kochanowski, Morsztyn, Mickiewicz, Kasprowicz, Tetmajer, Staff).
*TREN - pieśń żałobna o charakterze lamentacyjnym, elegijnym, wyraża ból i żal po stracie kogoś bliskiego (Kochanowski).
*DRAMAT WŁAŚCIWY - dramat obyczajowo- psychologiczny, zwarta kompozycja, niewiele występujących osób, łączy cechy komedii i tragedii, język potoczny w dialogach (Zapolska, Żeromski, Nałkowska).
*KOMEDIA - wartka akcja oparta na konflikcie postaw, zmierzająca do pomyślnego rozwiązania, charakter groteskowy, satyryczny, zawiera elementy komizmu: sytuacji, postaci, języka (Fredro, Zabłocki).
*TRAGEDIA - konflikt dwóch nie dających się pogodzić racji, podporządkowana zasadzie trzech jedności: miejsca, czasu i akcji (Krasicki, Słowacki, Wyspiański).
*OPERA - gatunek muzyki wokalno-instrumentalnej, oparty na akcji dramatycznej, przeznaczony do wystawienia na scenie; gmach, w którym przedstawia się spektakle operowe oraz instytucja zajmująca się ich przygotowaniem, wraz z zespołem śpiewaków solistów, chórem, orkiestrą i baletem.
*OPERETKA - sceniczny utwór muzyczny o charakterze rozrywkowym, z partiami śpiewanymi i dialogowymi oraz baletem. Poszczególne arie funkcjonują niekiedy jako odrębne pieśni.
*BALLADA - wierszowany utwór epicko -liryczny o fantastycznej tematyce zaczerpniętej z podań i legend ludowych. Wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń, często „cudownych”, bądź związanych z interwencja sił nadzmysłowych (Mickiewicz).
*DRAMAT ROMANTYCZNY - powstał w okresie romantyzmu, kompozycja otwarta, przeplata elementy fantastyczne z realistycznymi, komizm z tragizmem, bohater - buntownik walczący o szczytne ideały, sprzeczności w psychice i wewnętrzne konflikty („Dziady”, „Nie- Boska komedia”).
*SATYRA - utwór literacki wyszydzający wady ludzkie i stosunki społeczno - polityczne, piętnuje ludzkie zachowania, poglądy, obyczaje; w celu ośmieszenia krytykowanych zjawisk posługuje się ironią, karykaturą, groteską, wyolbrzymieniem (Krasicki).
*POEMAT DYGRESYJNY - powstał w romantyzmie, dłuższy utwór wierszowany łączący elementy epiki i liryki, fabuła z lużnych epizodów, twórcą był George Byron (w Polsce „Beniowski” Słowackiego).
*POEMAT HEROIKOMICZNY - parodia poematu epickiego, popularny w oświeceniu, patetycznemu stylowi towarzyszy błaha tematyka, co jest komiczne („Monachomachia”, „Antymonachomachia”, „Myszeida” Krasicki).
*POWIEŚĆ POETYCKA - gatunek romantycznej poezji narracyjnej, utwór wierszowany, lużna, zagadkowa fabuła, momenty dramatyczne, bohater - buntownik skłócony ze światem, twórcą Walter Scott („Konrad Wallenrod” Mickiewicza).
*ESEJ - szkic o tematyce naukowej, filozoficznej, publicystycznej, najczęściej pisany prozą, pozwala na przedstawienie swojego zdania, refleksji na wybrany temat, charakteryzuje oryginalność, piękny język, błyskotliwość.
*FELIETON - gatunek publicystyczny, dotyczący bieżących wydarzeń, omawianych swobodnie, żartobliwie; obecny w prasie.
*REPORTAŻ - sprawozdanie; oprócz informacji zawiera komentarz i ocenę sytuacji, autor świadkiem lub uczestnikiem wydarzeń.
1