"Rodzaje zabaw i ich wpływ na kształtowanie rozwoju dziecka"

Zabawa jest tym rodzajem aktywności człowieka, który w najrozmaitszych formach przewija się przez całe jego życie.

W okresie dzieciństwa jest to główny rodzaj działalności dziecka przed rozpoczęciem systematycznej nauki w szkole. Prawdziwa zabawa, czyli stworzona przez dziecko od początku do końca, występuje w wieku przedszkolnym, nazywanym często wiekiem zabawy. Dziecko w zabawie komunikuje swoje potrzeby i zainteresowania. Zabawa, ukazuje zjawiska w nowych barwach, porusza wyobraźnię, budzi uczucia, pokazuje co dobre, zachęca do działania. Zdobywanie przez dziecko określonych doświadczeń pozwala na wprowadzenie go w świat, w którym żyje i dorasta. Zabawa sprzyja kształtowaniu wyobraźni i kreatywności dziecka. Tworzy ono świat fikcji, staje się twórcą i panem innego świata. Sytuacje zabawowe pobudzają dziecko do mówienia, dzięki temu wpływają na bogacenie się słownika i wzrost komunikatywności mowy. Zabawa to aktywność podejmowana spontanicznie,

z własnej woli, bezinteresowna, bezproduktywna, dziecko bawi się dla samego bawienia a nie 'po coś'. W prawdziwej zabawie dziecko przebywa w innym czasie i miejscu (czas przestaje istnieć, czasem trudno się z nim porozumieć). Zabawa dostarcza wiele różnorodnych i silnych emocji. Dziecko stwarza sytuacje wywołujące emocje, napędza sobie strachu, wymyśla różne niebezpieczeństwa, wszystko po to, by samemu zapanować nad sytuacją. W zabawie dziecka panuje ład i porządek. Jest ono skoncentrowane i skupione.

W wieku przedszkolnym zabawa przybiera różnorodne formy, staje się bardziej samodzielną i twórczą.

Od zabaw indywidualnych i samotnych, dzieci przechodzą do zabaw zespołowych. Wyróżnia się następujące formy zabaw:

* - zabawa samotna( dziecko bawi się samo i niezależnie od innych dzieci, innymi zabawkami);

* - zabawa równoległa(dzieci bawią się obok siebie a nie ze sobą);

* - zabawa wspólna( dzieci bawią się razem, pożyczają i wymieniają zabawki);

* - zabawa zespołowa( dziecko bawi sie wspólnie z grupą dzieci);

Zabawa w przedszkolu powinna być działalnością swobodną i spontaniczną dziecka oraz jedną z metod organizowania pracy wychowawczej z dziećmi.

Wyróżnia się następujące rodzaje zabaw:

* manipulacyjne - występuje najwcześniej od momentu, gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania. W tych zabawach dziecko kieruje się własnym zainteresowaniem, bez udziału dorosłych, wychowuje się i uczy samodzielnie i samorzutnie. Każda zabawa manipulacyjna zaczyna się od spostrzeżenia zmysłowego, po którym następuje przejaw aktywności. Towarzyszy jej zaciekawienie tym, co dziecko otacza i uczucie zadowolenia z pokonywania trudności, zdobywania nowych doświadczeń w toku manipulowania różnymi przedmiotami.

* konstrukcyjne - polegające na budowaniu, lepieniu, majsterkowaniu przy użyciu klocków, patyków, kamieni, kasztanów itp. Istotą tych zabaw jest tworzenie "dzieła". Zabawom konstrukcyjnym towarzyszą czynności manipulacyjne. Zabawy te kształcą precyzję ruchów, myślenie i wyobraźnię dziecka. Rozwijają uwagę, wytrwałość, systematyczność i umiejętność pokonywania przeszkód. Należy zachęcać dziecko do doprowadzenia zaczętej budowli do końca i do wykazania w czasie jej wykonywania jak największej inicjatywy i pomysłowości.

* tematyczne - zabawa w "role", naśladowcze i twórcze. Dziecko przyjmuje jakąś rolę, naśladuje, udaje kogoś lub coś, tworzy fikcję. W postaci zabawowej wprowadzają dzieci w czyn to, co wcześniej przeżyły, poznały, czego się dowiedziały. Naśladują nie dokonując wyboru, gdyż nie posiadają umiejętności dokonywania oceny, co złe, a co dobre. Główną treścią zabaw w początkowym okresie wieku przedszkolnego są sprawy życia codziennego( zabawy " w dom", " w rodziców").

Pod koniec wieku przedszkolnego zabawy stają się bardziej różnorodne. Dzieci naśladują nie tylko to, co zaobserwowały

w rzeczywistości, ale także zdarzenia oglądane np. w filmach.

* dydaktyczne - są formą organizowanej działalności, stawiamy przed dziećmi jakieś zadanie do wykonania. Należą tu takie gry dydaktyczne charakteryzujące się tym, że występuje w nich element współzawodnictwa w dążeniu do wygranej oraz określone reguły. Zabawy i gry dydaktyczne można dzielić według kryterium doboru materiału i celu występującego

w zabawie.

Ze względu na dobór materiału, który stosujemy w zabawach i grach dydaktycznych, wyróżniamy:

- zabawy typu czarodziejski worek, zgadnij, czego brakuje;

- układanki, łamigłówki, zagadki obrazkowe, gry planszowe, itp.

- zabawy słowne- zagadki, niedokończone rymy.

Ze względu na cel występujący w zabawie, dokonujemy następującego podziału:

- określanie cech przedmiotów i ich położenia;

- utrwalanie pojęć matematycznych;

- utrwalanie wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym;

- ćwiczenie poprawnej wymowy.

Zabaw tych dzieci uczą się od dorosłych. Gdy polubią i zrozumieją zasady tych gier i zabaw, same chętnie je podejmują. Obok wyuczonych zabaw, dzieci także spontanicznie podejmują czynności mające charakter zabaw dydaktycznych.

Ich cechą jest spontaniczność, pomysłowość, dziecko samo tworzy reguły postępowania.

* ruchowe - czynnikiem dominującym jest ruch. Dzieci same zaspokajają potrzebę ruchu. Obok tych zabaw bez reguł, podejmowanych przez dzieci spontanicznie stosuje się zabawy z ustalonym tokiem ich przebiegu, z określonymi regułami, celem. Wyróżnia się:

- zabawy orientacyjno - porządkowe;

- bieżne;

- równoważne;

- z czworakowaniem;

- skoczne;

- z elementami wspinania, rzucania, toczenia, celowania;

- rytmiczno-ruchowe;

- z elementami skoku i podskoku;

- z elementami równowagi;

- zabawy ze śpiewem;

- zabawy na śniegu i lodzie;

- zabawy w wodzie.

* tropiące - mają na celu podążanie za różnymi śladami, znakami pozostawionymi na podłożu. Zaliczamy do nich m.in. zabawę w łowy, gra w chowanego, szukanie skarbów. Dzieci podczas zabawy uczą się zaradności, kojarzenia szczegółów, dostrzegania przyczyn i skutków.

* badawcze - służą rozwijaniu zainteresowań dziecka, jego sprawności umysłowej, wzbogacaniu wiedzy o otaczającym świecie. Celem zabawy badawczej jest postawienie i rozwiązanie problemu. Starsze dzieci pod kierunkiem nauczyciela, wykonują doświadczenia, formułują hipotezy. Starają się rozwiązać problem.

* teatralne - polegają na tworzeniu inscenizacji z dziećmi w rolach głównych. Dziecko poprzez udział w widowiskach poznaje samego siebie i własne możliwości. Zdobywa umiejętności słuchania, wypowiadania się, rozwija własną wyobraźnię i uczy się współdziałać w zespole.

Każdy rodzaj zabawy odgrywa w rozwoju dziecka ogromną rolę. Zabawy oddziałują wszechstronnie na osobowość dziecka

i jego rozwój. Tematyczne przyczyniają się do poznania ról społecznych. Dzieci uczą się dostosowania do określonych norm,

reguł postępowania, poczucia odpowiedzialności, życzliwości, niesienia pomocy innym, zdyscyplinowania. Zabawy ruchowe służą zdobywaniu zręczności, zaspokajają potrzebę ruchu. Dydaktyczne rozwijają zdolności poznawcze takie jak: uwaga, myślenie, pamięć, wyobraźnia, spostrzeżenie. Z kolei zabawy konstrukcyjne rozwijają funkcje poznawcze, badawcze, naśladownictwo, twórczość dziecka, poczucie piękna.

Zabawa pozwala dziecku spełniać swe życzenia między innymi dawać ujście agresywnym popędom bez narażania się na konsekwencje, jakie impulsywne zachowanie przyniosłoby mu w sytuacjach realnych. W zabawie dziecko może czuć się "panem sytuacji", odreagować przykrości i lęki, postępować podobnie jak dorośli. Zabawa staje się areną, na której dziecko rozgrywa swoje lęki i obawy, pragnienia, nadzieje w postaci udramatyzowanych sytuacji modelowych, gdzie możliwe jest powtarzanie własnych doświadczeń życiowych, przeżywanie ich ponownie w udoskonalonej formie. W rozwoju psychicznym dziecka zabawa stwarza strefę najbliższego rozwoju dziecka. W zabawie dziecko znajduje się zawsze wyżej własnego średniego rozwoju, wyżej

od swego codziennego zachowania jest ono w zabawie o głowę wyższe od samego siebie. Podczas zabawy dziecko utrwala

i doskonali przyswojone sposoby myślenia i działania, wzbogaca zasób wiedzy o otoczeniu. Zabawa sprzyja nabywaniu wzorów

i sposobów zachowania, a także przezwyciężania konfliktów. Swobodne zabawy dzieci spełniają rolę diagnostyczną.

Zachowanie dziecka podczas zabawy, będące manifestacją jego stanów uczuciowych, informuje o świecie wewnętrznych przeżyć wychowanka, o jego ewentualnych trudnościach i konfliktach. Zabawy spełniają rolę psychokorekcyjną w stosunku do dzieci agresywnych, nadmiernie pobudliwych, nieśmiałych, izolujących się od grupy. Zabawy dowolne kształtują takie cechy jak wytrwałość i cierpliwość w dążeniu do celu, czyli doprowadzenie do końca podjętego działania mimo przeszkód. Zabawa jest swoistą formą uczenia się: zdobywania wiadomości, umiejętności i sprawności. Stwarza okazję, by poszerzyć kręg doświadczeń, żeby nauczyć się celowo i skutecznie działać i oddziaływać na otoczenie. Podczas zabawy dziecko utrwala i doskonali przyswojone sposoby myślenia i działania, a ponadto rozwija swe możliwości umysłowe, wzbogaca zasób o otoczeniu.

Oprócz przyjemności z zaspokajaniem potrzeby ruchu i działania zabawy dają dzieciom możliwość ekspresji emocjonalnej,

stwarzają im okazję do wyładowania konfliktów uczuciowych i napięć nerwowych. Zabawa przynosi dziecku przyjemne przeżycie, radość estetyczną, humor, śmiech. W zabawach dzieci rozwijają inicjatywę, wytrwałość w przezwyciężaniu przeszkód stojących

na drodze do celu, a osiągając efekt poznają swoją wartość. Zabawa usprawnia dziecko pod względem fizycznym i ruchowym, rozwija zręczność rąk. Daje okazję do zapoznania się z różnymi materiałami i narzędziami.

Zabawa w życiu dziecka jest przeciwieństwem nudy i bezczynności, które wywołują kaprysy czy też wybryki i konflikty

z otoczeniem.

Rozwój i powodzenie zabawy zależy od indywidualnych właściwości dzieci- umiejętności współdziałania, porozumienia

z otoczeniem, samodzielności, sprawności organizacyjnej, umiejętności skupienia się na treści zabawy. Treść i rodzaj zabaw zależy od płci dzieci, pory roku, zabawek i urządzeń, jakich dzieciom dostarcza otoczenie. Na rozwój zabawy oddziałuje otaczające środowisko, to co dziecko obserwuje dookoła siebie, czego doświadcza współżyjąc z innymi. Na zabawy dzieci wywierają wpływ utwory literackie, programy telewizyjne, widowiska.

Opieka nauczyciela nad zabawą dzieci powinna uwzględnić jego potrzeby i właściwości psychiczne, poznać jego pragnienia, zainteresowania, możliwości i umiejętności. Opieka ta polega przede wszystkim na kształtowaniu środowiska wychowawczego tj. organizowaniu zewnętrznych i wewnętrznych warunków dobrej zabawy.

Zabawa pomaga uczyć się, rozwijać, stawać się osobowością pełną, wartościową zrównoważoną i zadowoloną oraz przygotowaną do nieznanej przyszłości.

---