Renata Ziemińska
POZNANIE JAKO CZYNNOŚĆ ŚWIADOMA w.2
Poznanie jako czynność (poznawanie) jest stanem czy procesem świadomym. Świadomość to termin pierwotny, którego znaczenie można przybliżyć przez odwołanie się do określeń poczucie przeżywania, doznawania, obecności, zachodzenia czegoś.
Dwa podstawowe sposoby organizacji świadomości to aktowy i nieaktowy. Nieaktowe postacie świadomości to (1) moment przeżywania towarzyszący każdej świadomej czynności, polegający na ujawnieniu się przeżycia przez samo jego zachodzenie;
(2) doznawanie jako świadomość treści wrażeniowych;
(3) nastrój;
(4) świadomość tła - tego, co na horyzoncie, poczucie istnienia horyzontu tego, co jest tematem i znajduje się w centrum uwagi.
Samodzielną funkcję poznawczą pełni świadomość aktowa, zorganizowana w akt (oprócz aktów poznawczych są inne akty świadome, np. oczekiwanie, pragnienie, dążenie; wszystkie one są pojęciami tzw. psychologii potocznej krytykowanej przez skrajnych naturalistów). Akt świadomości wyróżnia się jako całość w strumieniu przeżyć odniesieniem do określonego przedmiotu (zjawisko intencjonalności; Brentano, Husserl). Akt świadomości jako faza strumienia świadomości ukonstytuowany jest przez:
(1) intencję - skierowanie do czegoś zewnętrznego względem aktu;
(2) treść lub materię - to dzięki czemu akt odnosi się do danego przedmiotu;
(3) jakość - sposób odnoszenia się do przedmiotu, różnicujący akty na wyobrażenia, percepcje, sądy, problemy itd.;
(4) przeżywanie - nierefleksyjna świadomość zachodzenia aktu;
(5) orientację egotyczną - akt jest przeżywany jako czyjś, jako spełniany przez określone ja;
(6) retencję i protencję - akt jest przeżywany jako poprzedzony przez wcześniejszą, właśnie mijającą fazę strumienia świadomości i otwartą na następną, właśnie nadchodzącą fazę.
Pojęcie odnosi do swojego przedmiotu nienaocznie i ogólnie. Wyobrażenie jest naoczne i konkretne. Pojęciom często towarzyszy wyobrażenie ale nie zawsze. Mogę np. myślowo przedstawić sobie, na czym polega różnica między figurą o stu kątach i figurą o dwustu kątach, chociaż nie mogę sobie wyobrazić ani tych figur, ani różnicy między nimi. Pojęcie jest ogólne: jeżeli dotyczy przedmiotu jednostkowego, to ujmuje go abstrakcyjnie, pod kątem określonych cech. Abstrakcyjność umożliwia odniesienie treści tego pojęcia do innych przedmiotów tej samej klasy.
Sąd polega na stwierdzeniu zachodzenia lub niezachodzenia czegoś; jego istotą jest moment asercji (pozytywnej afirmacji lub negatywnej negacji). Dzięki momentowi asercji sąd jest prawdziwy lub fałszywy.
Rozumowanie to przechodzenie od jednych sądów do innych, uznawanie jednych zdań na podstawie innych zdań, np. wnioskowanie, dowodzenie, wyjaśnianie, sprawdzanie, rozwiązywanie problemów.