Prezentacja - temat: „Kraków w utworach literackich, malarskich i filmowych. Przedstaw różne ujęcia tematu analizując wybrane dzieła.”
Wstęp
„Kraków od najmłodszych lat mojeg życia, od lat dziecięcych jeszcze, był dla mnie szczególną syntezą wszystkiego, co polskie i co chrześcijańskie. Zawsze mówił mi o wielkiej przeszłości mojej Ojczyzny. Zawsze najpełniej wyraził jej dzieje (…) tradycje królewskie, niezrównane dziedzictwo kultury i nauki.” - Jan Paweł II, Kraków 6 czerwca 1979
Kraków, kiedyś stolica Polski, wsławił się w historii wieloma wydarzeniami, bogatą kulturą i religią. Miastoo symbol - sanktuarium życia narodowego. Kraków w sposób szczególny wyraża tożsamość narodu polskiego i, co decyduje również o jego miejscu znaczeniu w kulturze narodowej. Ten niezwykły monument historii skupia bowiem wszystkie epoki artystyczne, które właśnie tutaj współistniały ze sobą w niespotykany wręcz sposób. Kraków to miasto najstarszego w Polsce uniwersytetu, miasto ludzi wielkich takich, jak Mikołaj Kopernik i papież Jan Paweł II. Do XVII wieku - siedziba królów, miejsce ich koronacji i wiecznego spoczynku.
Już u schyłku X wieku Kraków był silnie związany z kulturą europejską, dzięki czemu można potraktować go jako pars pro toto kultury europejskiej. Łacińska zasada pars pro toto oznaczała, iż poszczególne kultury narodowe stanowią o całości kultury europejskiej - kultura europejska wyraża się w kulturach narodowych. Od średniowiecza przenosili się do Krakowa artyści m.in. z Italii, Niemiec, Francji, Czech, Flandrii czy Holandii. Kraków był bowiem zawsze otwarty europejską kulturę i sztukę. To tutaj przenikały i stapiały się prądy i kierunki artystyczne, tworząc mozaikę, niepowtarzalną i unikatową w swoim bogactwie i wzbogacającą sztukę europejską. Historia naszego miasta poucza, że sztuka nie jest własnością jednego narodu czy państwa: szeroko rozumiana sztuka jest własnością uniwersalną.
Rozwinięcie:
Naszą zaczarowaną podróż po ulicach miasta rozpoczynamy a jednej z najważniejszych ulic Krakowa - ul. Floriańskiej. To tędy prowadził niegdyś trakt królewski przez Bramę Floriańską na Wawel. Przy ul. Floriańskiej jeden mieści się Kamienica „Pod Murzyny”, gdzie z okazji wjazdów koronacyjnych rajcy miasta wznosili łuk triumfalny. Od strony placu Mariackiego widnieje teraz skromna tablica, z 1998 wg projektu Marka Stankiewicza, upamiętniająca „Zaczarowaną dorożkę” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Tu rozpoczyna się nasza nocna przejażdżka wraz z poetą i jego przyjaciółmi po uliczkach Krakowa. Wyobraźnię poety uruchomiła nocna sceneria miasta - zaczarowanego, jak koń, dorożkarz i jego powóz.
„ZACZAROWANA DOROŻKA
ZACZAROWANY DOROŻKARZ
ZACZAROWANY KOŃ”
Świat wieczornych czar i dziwów, fantastyczne obrazy przeplatają się z realnymi rzeczami charakterystyczną atmosferą Krakowa, który zawsze był bliski artystom i cyganerii, np.: Nocne WYPYCHANIE PTAKÓW,
nocne KURSY STENOGRAFII,
nocny TEATR KRÓL SZLARAFII,
nocne GORSETY KOLUMBIA,
nocny TRAMWAJ, nocna TRUMNA,
Podróżnicy trafiają na dziwaczne WYPYCHANIE PTAKÓW, do zmyślonego nocnego TEATRU i na TAŃSCE Wieczystego, czyli do szalonej szkoły tańca, co prawda zamkniętej w nocy, lecz słynącej z z rezultatów dziennego nauczania. Przejażdżka kończy się w knajpie dorożkarskiej, gdzie mistrz Onoszko solennie potwierdza, iż w każdym mieście musi być choć jedna ZACZAROWANA DOROŻKA. To właśnie ona stała się oczywistym rekwizytem - złożonym w hołdzie poetyckiej wyobraźni. Z drugiej zaś strony wiersz nosi znamiona autobiograficzne, gdyż Gałczyński często i z chęcią korzystał z dorożki Jana Kaczary podczas swojego pobytu w Krakowie [1946-1948]. Poeta, będąc pod wrażeniem recytatorskich umiejętności Kaczary, postanowił uwiecznić go w jednym ze swoich poematów. Zaczarowany dorożkarz, który mówił wierszem, zapoczątkował również zwyczaj noszenia czarnego melonika - symbolu krakowskiego dorożkarstwa oraz mówił wierszem, że postanowił uwiecznić go w jednym ze swoich poematów.
Naprzeciwko Kamienicy „Pod Murzyny”, gdzie rozpoczęła się wycieczka Gałczyńskiego po Krakowie - znajduje się najważniejszy po Katedrze Wawelskiej zabytek Krakowa - Kościół Mariacki. Najcenniejszym arcydziełem, które mieści się w jego wnętrzu jest niewątpliwie tzw. ołtarz mariacki wykonany przez Wita Stwosza. Ołtarz, który został ufundowany przez rajców Miasta Krakowa na miejsce poprzedniego, powstał w latach 1477 - 1489.
W 1961 roku została zekranizowana powieść dla dzieci pt. „Historia żółtej ciżemki” autorstwa Antoniny Domańskiej. Film kostiumowy został zaprezentowany w ramach cyklu Baranki Dzieciom. Film wyreżyserował Sylwester Chęciński, a scenariusz napisali Zdzisław Skowroński i Wanda Żółkiewska. W głównej roli debiutował 11-letni wówczas Marek Konrad. Początek filmu ma miejsce w czasach współczesnych, jednak wkrótce przenosimy się do XV wieku, w czasy panowania Kazimierza Jagiellończyka. Należy przypomnieć w tym miejscu, że w 1442 roku runęło sklepienie prezbiterium Kościoła Mariackiego. Podczas jego renowacji zostaje znaleziona ciżemka (bucik).
Bohaterem filmu jest młody chłopiec, Wawrzek, którego ulubionym zajęciem jest struganie w drewnie. Wawrzek postanawia uciec z Poręby (rodzinnej wioski) do Krakowa. Po drodze musi stawić czoło bandycie „Czarnemu Rafałowi”, a potem uprosić strażnika Bramy Krakowskiej o wpuszczenie do miasta. Wreszcie Wawrzek dociera do stolicy. Tam udaje mu się dostać do pracowni Wita Stwosza i jego ekipy rzeźbiarzy. Wawrzek może teraz rozwijać swój talent pod okiem mistrzów sztuki rzeźbiarskiej. Bierze udział przy pracy nad Ołtarzem Mariackim. Gdy arcydzieło zostaje ukończone do siedziby Wita Stwosza przyjeżdża król Kazimierz, by je zobaczyć. Jest nim zachwycony. Postanawia wynagrodzić Wawrzka za jego duży wkład mimo tak młodego wieku. Chłopiec prosi króla o parę pięknych, żółtych ciżemek. Król spełnia życzenie oddając Wawrzkowi parę należącą do jego córki. Tym samym spełnia się największe marzenie chłopca. Jednak podczas ceremonii odsłonięcia ołtarza okazuje się, że jeden z duchownych nie ma pastorału. Wawrzek w ostatniej chwili ratuje sytuację, ale przy wspinaczce na ołtarz gubi jedną ciżemkę. Chłopiec jest zrozpaczony. Wie, że nie będzie mógł odzyskać swojego skarbu, ale może być dumny, że uratował godność uroczystości.
Kolejnym punktem naszej wycieczki po Krakowie jest najstarszy polski uniwersytet. Uniwersytet Jagielloński, bo o nim właśnie mowa, otrzymał swą nazwę dopiero w 1818, by podkreślić jego związek z dynastią, która miała ogromny wpływ na rozwój nie tylko uniwersytetu, ale i miasta. Studium Generale, erygowane [założone] przez Kazimierza Wielkiego, rozpoczęło swą działalność 12 maja 1364 roku. To właśnie tutaj pracuje - Gustaw, tytułowy bohater powieści Jerzego Pilcha „Spis cudzołożnic”. Powieść jest groteskową opowieścią o dziejach polonisty - intelektualisty, niespełnionego pisarza, wielbiciela i piewcy kobiecych wdzięków. Pewnego razu dostaje polecenie od dziekana, by oprowadzić po Krakowie szwedzkiego humanistę z Uppsali. Gustaw został wybrany do tego zadania, choćby dlatego, iż „protestanci powinni trzymać się razem”. Zmuszony występować w roli przewodnika po historycznych pamiątkach, pokazuje szwedzkiemu humaniście np. Kopiec Kościuszki, Błonia i Rynek. Oprowadzając po miejscach związanych z rzeczywistością połowy lat osiemdziesiątych [np. wydarzenia z 1981 roku w Centrum Nowej Huty], próbuje jak najlepiej przedstawić swojemu gościowi to, co najlepsze w naszym kraju. Wycieczkę po narodowej mitologii, miejscach bohaterskich czynów urozmaica albańskim koniakiem i opowieściami o swych miłosnych podbojach. Ku zaskoczeniu Gustawa szybko się okazuje, że przybysza nie interesują miejscowe zabytki, które chętnie zamieniłby na damskie towarzystwo. Cytując naszego pisarza Gombrowicza: „kobiecość nawet bez ubocznych zamiarów nigdy nie zawadzi” potwierdza, że będąc około roku w delegacji, chciałby zakończyć wieczór jakimś relaksem - w towarzystwie kobiety. Prawidłom gościnności musi się stać zadość. Polski humanista postanawia za wszelką cenę spełnić życzenie Szweda. Nerwowo wertuje swój wiekowy notatnik w poszukiwaniu dziewczyn, z którymi kiedyś...sam... Czas jednak zrobił swoje, a te niegdyś piękne i chętne w niczym nie przypominają siebie sprzed lat, choćby Izabela, której pomagał w tłumaczeniu pracy magisterskiej o „Seksualności gęsi”. Powieść kończy się morałem, który w kilku słowach można powiedzieć, iż wszystko się kończy i przemija, a Gustaw zmarnował swe życie na poszukiwaniu tandetnych przygód.
„Spis cudzołożnic” to jedna z popularniejszych książek Jerzego Pilcha, znanego prozaika i felietonisty, laureata Nagrody NIKE 2001, którą uzyskał za książkę „Pod Mocnym Aniołem”. W tej książce - jak pisał Jan Błoński - „rzeczywistość rodzi się ze słów jak u Schulza, duch parodii panoszy się jak u Gombrowicza, złośliwy dowcip odziedziczony po Mrożku”. Powieść Jerzego Pilcha znana jest również ze swojej ekranizacji, której dokonał Jerzy Stuhr w 1995 roku.
Następnym miejscem, do którego chciałabym Państwa zabrać, jest Hala Targowa, zbudowana w latach 30-tych XX wieku. Plac targowy znajdujący się na tzw. Grzegórzkach mieści się blisko centrum miasta. Poza ruchem kolekcjonerskim, handlem pamiątkami historycznymi i patriotycznymi, niemal codziennie w godzinach nocnych można tu zjeść smaczne kiełbaski. Nocą, kiedy życie w Krakowie tętni na Rynku, tutaj cisza i spokój. Przy niebieskiej „nysce”, która stała się symbolem kiełbasek, zaczęła się przygoda Anioła Giordano. Tytułowy bohater filmu „Anioł w Krakowie” w reżyserii Artura Więcka, trafia tu za karę za karę za swoje sprawowanie w niebie. Anioł Giordano nie cieszy się zbyt dobrą opinią wśród swoich towarzyszy i przełożonych. Za często kontaktuje się z ludźmi, nie korzysta ze skrzydeł, przebywa z Elvisem Presleyem w Czyśćcu, słucha rock & rolla i lubi się napić. W ramach pokuty musi pomagać ludziom na Ziemi i codziennie spełniać przynajmniej jeden dbry uczynek. Pod okiem najlepszych nauczycieli przechodzi konieczny trening i wyrusza na Ziemię. Jednak przez zwykłą intrygę Anioła Rafaela, który poprawia w komputerze miejsce docelowe - Poland [zamiast: Holland], i tym sposobem Giordano trafia do Krakowa. Początkowo przygarnia go krakowski kloszard Szajbus [Jerzy Trela], który przedstawia go Hance. Dziewczyna jest matką samotnie wychowującą kilkuletniego syna, a nocami sprzedaje pieczone kiełbaski właśnie pod halą targową. Anioł szybko zaprzyjaźnia się z Hanką i jej dzieckiem Karolem. Jednak wkrótce dochodzi do tragedii. Kiedy umiera Hanka, chłopczyk pozostaje pod opieką Anioła. Cały film został nagrany w Krakowie, choć niewiele pokazano tzw. „anielskości” miasta. Urok miasta to temat na „duży film”, a nie jeden z wielu epizodów pojawiających się na ekranie. Z drugiej jednak strony „Anioł w Krakowie” i jego kontynuacja, „Zakochany anioł” pokazują, że Kraków, to nie tylko zabytki, tradycje i Wawel. Planty, z całą otoczką „krakowskich kloszardów”. W żadnym przewodniku nie znajdziemy takich miejsc, jak Hala Targowa z kiełbaskami czy Plac Żydowski z zapiekankami, gdzie również można smacznie zjeść.
III. Zakończenie:
Gdyby Kopiec Kościuszki dymił trochę, a na Błoniach było trochę więcej wody niż w Rudawie - Neapol nie mógłby iść w porównanie z Krakowem, w którym warunki życia są wprost przednie. Mieszkańcy takiego miasta nie powinni by umierać i jeśli to robią, to sądzę, że w części przez zamiłowanie starych tradycji, a w części przez naśladowanie zagranicy. - Henryk Sienkiewicz
Kraków to magiczne miasto, o którym nie sposób mówić tak krótko. Miasto kultury, literatury, sztuki, kawiarni, co niewątpliwie nadaje mu specyficznego i niepowtarzalnego charakteru. Świadectwem tego jest fakt, iż historyczne centrum Krakowa zostało wpisane w 1978 roku na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO. Dziedzictwo kulturowe zamknięte w murach Krakowa powinno być naszym największym skarbem i przemawiać do każdego pokolenia swą niepowtarzalną treścią. Czas jednak skończyć wspólną wędrówkę po Krakowie, który pozostaje tak, jak przed wiekami totus Poloniae urbs celebrrima (całej Polski miasto najsławniejsze).
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Wyd. WAM, Kraków 2006, s.9
4