POLSKA MIESZKA I
l. Siedziby plemion polskich. Życie społeczne i gospodarcze. Plemiona polskie zamieszkiwały dorzecze Wisły i Odry. Na zachodzie ich siedziby sięgały Odry i Nysy, na wschodzie Bugu a na południu Karpat. Na północy, nad Bałtykiem żyły plemiona należące do tej samej grupy językowej. Plemiona polskie były oddzielone od sąsiadów puszczami i bagnami, a na południu wysokimi górami. Przez puszcze wiodły nieliczne przejścia zamykane w razie zagrożenia zasiekami. Nad górną Wisłą mieszkali Wiślanie, nad górną i środkową Odrą - plemiona śląskie (Ślęzanie, Opolanie, Dziadoszanie i inne), nad Wartą - Polanie, między dolną Odrą, Wisłą, Notecią a Bałtykiem - Pomorzanie, nad środkową Wisłą - Mazowszanie, nad Sanem i Wieprzem - Lędzianie, na Kujawach zaś - Goplanie.
Podobnie jak inne plemiona słowiańskie, plemiona polskie osiągnęły w Okresie od VIII do X w. znaczny, jak na owe czasy, poziom rozwoju gospodarczego i społecznego. Rozpowszechniało się stałe rolnictwo (przejście od gospodarki żarowej), udoskonalano narzędzia (żelazna radlica a potem radło), rozwijała się hodowla. Oprócz prosa, jęczmienia i pszenicy, pojawiło się żyto, upowszechniało warzywnictwo (bób, groch, soczewica, mak, rzepa, marchew, ogórki) oraz sadownictwo (uprawiano prawie wszystkie znane dziś drzewa owocowe). Rozwijały się specjalizacje w zakresie poszczególnych zawodów (garncarstwo, bartnictwo, rybołówstwo, kowalstwo, garbarstwo etc.) oraz produkcja narzędzi (specjalizacja w ich wytwarzaniu). Wspólna uprawa ziemi w ramach gospodarki rodowej ustąpiła miejsca gospodarce rodzinnej. Wspólnota pierwotna uległa rozpadowi przekształcając się we wspólnotę terytorialną (opole) oraz relacje sąsiedzkie. Powstawały grody i podgrodzia specjalizujące się w różnorakiej produkcji rzemieślniczej. Przez tereny polskie prowadziły szlaki ze wschodu na zachód (z Bizancjum i Rusi Kijowskiej do Niemiec, Czech, Francji) i z południa (z Włoch), przez Bramę Morawską nad Bałtyk. Podróżowali nimi kupcy arabscy, bizantyjscy i ruscy. Przedmiotem sprzedaży ze strony plemion polskich były futra, wosk i niewolnicy. Kupowano chętnie broń, ozdoby ze srebra i złota oraz materiały ze wschodu. W drugiej połowie X w. zaczęto nawet bić polską monetę, ale miała ona ograniczony zasięg. Ukształtowanie się zależności o charakterze feudalnym podzieliło społeczność plemienną na feudałów, ludzi wolnych, zależnych i niewolników.
2. Państwo Wiślan i Polan. W IX w. na terenie ziem polskich powstały dwa państwa - Wiślan i Polan. Państwo Wiślan powstało nad górną Wisłą, a jego książę wg. źródła wielkomorawskiego miał być "bardzo potężny". Książę wielkomorawski zmusił go jednak do uznania własnego zwierzchnictwa. Po upadku Państwa Wielkomorawskiego (rozbitego w 906 r. przez Węgrów) Wiślanie dostali się pod zwierzchnictwo Czechów (w zależność popadł też Śląsk).
W IX w. najpotężniejszym na terenie zachodniej Słowiańszczyzny stało się państwo Polan (od wyrazu pole). Na terytorium Polan znajdujemy największą ilość grodzisk z tego okresu. Historia grodów w Gnieźnie, Ostrowiu na Jeziorze Lednickim, Poznaniu i Lądzie sięga co najmniej przełomu VIII i IX w. Źródła mówią również o tym, że dobrze stało tam rolnictwo oparte o stałą uprawę ziemi oraz rzemiosło.
3. Początki państwa polskiego. W IX i X w. państwo Polan stało się ośrodkiem jednoczenia ziem polskich nad Wisłą i Odrą w jeden organizm. Pierwszym historycznie poświadczonym księciem polskim jest Mieszko I (ok. 960-992) z rodu Piastów. Władza w państwie Polan była dziedziczna, a wiarygodna tradycja podaje (m.in. Kronika Galla Anonima) wiadomości o jego poprzednikach - Siemowicie (synu Piasta), Leszku i Siemomyśle, którzy mieli kolejno panować w Gnieźnie. Pierwsze źródła mówiące o Mieszku pochodzą z lat siedemdziesiątych X w. Miał on wtedy jakoby panować nad ziemiami - gnieźnieńską, kruszwicką, kaliską, ziemiami między Wartą a Pilicą, nad górną Bzurą, Mazowszem, Ziemią Lubuską oraz Pomorzem Gdańskim. Nie wiemy jednak dokładnie, jakie ziemie zdobył Mieszko a jakie jego poprzednicy. Przyjmujemy, że w momencie chrztu Polski panuje on w Wielkopolsce, na Kujawach, Mazowszu i Pomorzu Zachodnim. O ujście Odry toczy ciężkie boje z Wieletami (pokonał ich ostatecznie w 967 r.) i Niemcami w wyniku których w 972 r zdobywa władzę nad Pomorzem Zachodnim. Pod koniec życia Mieszka w granicach państwa polskiego znalazł się Śląsk, a po jego śmierci ziemie Wiślan z Krakowem.
Około roku 1000 Polska zajmowała w przybliżeniu obszar 250 tys. km. kw.
zamieszkały przez około milion ludności. Zaludnienie było nierównomierne; rozmieszczone w dolinach rzek skupiska ludności, były oddzielone puszczami i bagnami. W sumie ziemie uprawne, łąki i pastwiska zajmowały tylko jedną trzecią powierzchni kraju. Trzon państwa stanowiły ziemie Polan z głównymi grodami - Gnieznem, Poznaniem i Ostrowem Lednickim.
Państwo polskie stanowiło potężną siłę. Posiadało rozwiniętą organizację terytorialną i rozporządzało siłą zbrojną. Siłę gospodarczą i wojskową państwa opisuje m.in. podróżnik arabski Ibrahim Ibn Jakub mówiąc o tym, że z czterech państw słowiańskich - polskiego, bułgarskiego, czeskiego i obodrzyckiego, polskie jest najpotężniejsze (trzy tysiące zbrojnych w stałej drużynie władcy).
4. Polityka Mieszka I. Chrzest Polski. W X w. wzmógł się napór feudałów niemieckich na Słowian Zachodnich. Na zdobytych ziemiach organizowali oni marchie, z których dokonywali dalszych podbojów. Głównym organizatorem agresji stała się Marchia Wschodnia usytuowana nad górną Łabą. Feudałowie niemieccy dążyli, pod hasłem chrystianizacji tych ziem, do opanowania terytorium Słowian Połabskich (Obodrzytów i Wieletów) położonego między górną Łabą i Odrą.
Zaniepokojeni również rosnącą potęgą państwa polskiego starali się jego rozwój za wszelką cenę zahamować. Dużą rolę w obronie tych ziem odegrała mądra i ostrożna polityka Mieszka, który chcąc zatrzymać nawałę niemiecką oraz zachować jedność i polityczno-gospodarczą siłę państwa, znalazł sobie sojusznika we władcy Czech Bolesławie (935-967) i zaślubił jego córkę Dobrawę (966 r.). Zawarł również przymierze z cesarzem rzymskim i królem niemieckim Ottonem I (936-972) od którego otrzymał tytuł "Przyjaciel cesarski". Przymierze z Czechami i porozumienie z cesarzem umocniły pozycję Mieszka i świeżo zjednoczonego państwa. Pograniczni margrabiowie nie chcąc dopuścić do związków Pomorza z Polską uderzyli na Mieszka. W 972 r. na ziemie polskie wtargnął margrabia Odo, ale w bitwie pod Cedynią poniósł druzgocącą klęskę (w bitwie zginął brat Mieszka książę Ścibor). Zwycięstwo to utrwaliło związek Pomorza z Polską. W roku 990 do państwa polskiego został przyłączony Śląsk pozostający dotąd w zależności od Czechów.
Kulminacyjnym momentem dobrych stosunków z Czechami było przyjęcie od nich w 966 r. chrztu w obrządku łacińskim. za zgoda i przy poparciu cesarza. Różne były motywy tego kroku. Przyjęcie chrztu miało zapewnić Mieszkowi miejsce wśród władców chrześcijańskiej Europy i uchronić kraj przed przymusową Chrystianizacją (na co wielką ochotę mieli arcybiskupi magdeburscy) oraz przyczynić się do wewnętrznego zespolenia państwa. Chrzest zbliżył Mieszka do Czech i Cesarstwa. Gwarantował mocną pozycję w stosunku do feudałów niemieckich i ich zakusów. Wprowadzenie chrześcijaństwa do Polski było jednocześnie wprowadzeniem do kraju Kościoła i jego doświadczeń w organizacji stosunków wewnętrznych państwa, utrzymywania kontaktów z innymi krajami oraz prowadzenia kancelarii książęcej. Sprzyjało również rozwojowi kultury, oświaty, architektury i sztuki. Torowało drogę do spuścizny świata antycznego i dorobku wczesnego średniowiecza w Europie. W Poznaniu utworzone zostało biskupstwo misyjne, na którego czele stanął biskup Jordan z Lotaryngii.
5. Dagome iudex. Początki państwa polskiego nie są w wielu punktach jasne. Należy do nich chociażby dokument Dagome iudex - akt poddania państwa polskiego papiestwu. Dotarł on do nas w formie streszczenia i dlatego w wielu punktach jest dla nas niezrozumiały (m.in. Dagome jako imię Mieszka). Zawiera on opis granic młodego państwa polskiego z około 990 r. Wynika z niego że w skład państwa wchodziły - Wielkopolska, Kujawy, Mazowsze, Śląsk i prawdopodobnie Pomorze, ale nie ma tam mowy o ziemiach Wiślan z Krakowem.
Nie są do końca znane stosunki Mieszka I z cesarstwem. Otton I z racji "imperialnego" zwierzchnictwa nad światem chrześcijańskim (teoria uniwersalizmu chrześcijańskiego) uważał się za władcę innych władców. Nie do końca są znane również okoliczności samego chrztu. Wiemy o nim z dokumentów tworzonych znacznie później (XI-XII w.), które miały na celu poddanie ziem polskich zwierzchnictwu arcybiskupa z Magdeburga. Nie wszystko jest wiadome o jednoczeniu się państwa, o ilości grodów oraz o kolejności i czasie przyłączenia poszczególnych ziem. W tej mierze oprzeć się jedynie można na materiale archeologicznym.