Stadia „wykolejenia społecznego” wg Czesława Czapówa

I.Stadium charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia, osamotnienia; wywołuje to u niej:

- Uczucie odtrącenia, frustracji, potrzeby emocjonalnej zależności

- Reakcje negatywne mające na celu zwrócenie na siebie uwagi

- Narastająca agresywność wobec rodziców, opiekunów

- Reagowanie nieproporcjonalnie silnie do podniety
- Reakcje impulsywne

- Brak cierpliwości i wytrwałości

- Brak koncentracji uwagi-dziecko nie kończy rozpoczętych prac, wykonuje je niedbale

II. Stadium wyraża się utrwalaniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco - znaczących i autorytetów; próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór; u jednostki wywołuje to:
- Manifestują się reakcje wrogie nie tylko wobec rodziców, ale i nauczycieli

- Bunt wobec autorytetów

- Próby zjednania rodzą agresję

- Często występuje autoagresja(samookaleczenia próby samobójcze)

- Występują pierwsze drobne kradzieże i szukanie kontaktu z podkulturą

- Może pojawić się „rozwydrzenie” seksualne lub upijanie się i odurzanie innymi środkami
- Ucieczki z domu

III Stadium wiąże się z autonomizowaniem się działalności antyspołecznej, która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej, co powoduje, że jednostka ta dąży do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym lub przestępczym.

- Następuje proces przyswajania kultury przestępczej najczęściej manifestujący się przyłączeniem do grupy przestępczej, oraz pogłębianie w/w objawów

- Następują częstsze kradzieże, włamania, rozboje, akty wandalizmu, chęć zadawania bólu

- Pogłębiona negacja norm moralnych, prawnych, a także naturalnych.

Typologia nieprzystosowania społecznego:

Wg Konopnickiego:

1) nieprzystosowanie manifestowane w postaci zahamowania depresyjnego jednostki w środowisku:

a) brak zaufania do nowych ludzi, rzeczy i sytuacji; ten syndrom obejmuje symptomy osłabienia naturalnej pewności siebie; przyczyny: burzliwe życie psychiczne matki w ostatnich miesiącach ciąży, częste zapadanie dziecka na choroby, mała odporność fizyczna, przeżyte choroby we wczesnym dzieciństwie, wielokierunkowe osłabienie psychofizyczne;

b) depresja - w łagodniejszych formach objawia się, jako zmienność i różnorodność stopnia reakcji oraz brak energii fizycznej; ostrzejsza faza wyraża się w utrzymującym się stanie pewnej apatii, a także tendencji do niepokoju i frustracji, co ujawnia się w ciągłej irytacji i wybuchach wściekłości. O najistotniejszej fazie depresji mówimy, gdy dziecko jest apatyczne, bez życia i chętnie kieruje się w samotność, a w końcowych fazach unika ono społecznych kontaktów. Często następuje tu załamanie planu życiowego, jest to osobniczy stan psychospołeczny, spowodowany konfliktami społecznymi i urazami psychicznymi, bądź też negatywnymi czynnikami zewnętrznymi, tkwiącymi w rodzinie, szkole, nieformalnych grupach społecznych, które prowadzą jednostkę do nieprzystosowania społecznego i zaburzeń w socjalizacji i niewiary we własne możliwości;

c) wycofanie się - dotyczy niechęci do nawiązywania kontaktów społecznych, częstych rywalizacji oraz wycofania w środowisku. Możemy wyróżnić uwarunkowaną doświadczeniem niechęć do jakichkolwiek stosunków z ludźmi i brakiem kontaktów z nimi (inaczej autyzm):

d) niekonsekwentne postępowania - jest formą zachowania się jednostki działającej pod wpływem bodźca, który w danej chwili jest najsilniejszy; dziecko takie odznacza się tendencją do zaspokajania swych potrzeb bez względu na konsekwencje, żyje ono chwilą bieżącą, nie uznaje ono przeszłości i przyszłości, czyli nie jest w stanie uczyć się na błędach, działa ono spontanicznie, prymitywnie, reagując na bodźce zewnętrzne (często jest ono wykorzystywane do działalności np. w gangach).

2) nieprzystosowanie manifestowane postawą demonstracyjno - bojową:

jednostki takie charakteryzują się znacznie silniejszą i gwałtowniejszą reakcją emocjonalną niż wymaga tego zdarzenie czy określona sytuacja; wyróżnia się:

a) wrogość w stosunku do dorosłych - młodzież 13-16 lat, która przechodzi tzw. wczesny okres adolescencji;

b) otwarta wrogość - jeżeli dziecko zostało skrzywdzone np. przez ojca, to w szkole będzie miało negatywny stosunek do nauczyciela mężczyzny. W miarę pogłębiania się zaburzeń socjalizacji, stopień wrogości i krąg znienawidzonych osób powiększa się. Dziecko przejawiające otwartą wrogość będzie cechowało się bierną postawą, nieufnością, niechęcią do działania, prowokuje postawą i zachowaniem itp. Na zachowanie nauczyciela będzie reagowało agresją, złośliwością itp. Do otwartych przyczyn tego zjawiska należą: urazy w życiu płodowym lub w czasie porodu, brak poczucia bezpieczeństwa w rodzinie, niewłaściwy stosunek nauczyciela do ucznia.

c) wrogość w stosunku do dzieci - dzieci wrogie intensywnie reagują, łatwo wpadają w bójki i łatwo ulegają prowokacjom: przyczyną tego jest szczególnie zła sytuacja rodzinna dziecka oraz niewłaściwy układ stosunków na linii rodzic - dziecko.

d) łagodniejsza forma aspołecznego zachowania się - brak pragnienia, by zadowolić dorosłych - pełna forma pokazywania niezależności - łagodna forma autyzmu.

3) nieprzystosowanie manifestowane skrajną aspołecznością:

dzieci takie wyglądają pozornie normalnie, nie przeżywają stanów frustracyjnych, nie okazują wzruszenia i żalu, przez swoich rówieśników traktowane są, jako niekoleżeńskie, nie są lubiane, jeżeli zawierają jakieś przyjaźnie to na krótko. Dziecko manifestujące swoją skrajną aspołeczność, swoje czyny traktuje normalnie. Przyczyny skrajnej aspołeczności: uszkodzenie systemu nerwowego dziecka, dewiacje w domu rodzinnym, destrukcja ze strony osób dorosłych lub rówieśników.

Przyczyny niedostosowania społecznego

Czynniki biopsychiczne

1) Organiczne(uszkodzenia tkanki mózgowej, ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzenia funkcji układu wydzielania wewnętrznego)

a) charakteropatia

b) upośledzenia umysłowe stopnia lekkiego

c) inne upośledzenia wewnętrzne o charakterze przewlekłym, które mogą pośrednio wpłynąć na wystąpienie niedostosowania społecznego.

2) Czynnościowe(etiologia nie do końca poznana)

a) psychopatia

b) nerwice i neurozy

c) choroby psychiczne(schizofrenia, paranoja, psychoza depresyjno-maniakalna)

d) padaczkowe stany pomroczne

Czynniki socjokulturowe

1) Środowisko rodzinne

a) niezaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dziecka :

- niski status ekonomiczny rodziny,

- przewlekłe choroby rodziców lub opiekunów(również psychiczne),

- patologie w rodzinie(przemoc ,alkoholizm itp.),

- rozkład rodziny,

- bezdomność,

- sieroctwo

b) negatywne wpływy lub wzorce środowiskowe :

- system stosowanych kar i nagród wobec dziecka,

- kontakt dziecka ze środowiskiem i podkulturą przestępczą,

- brak u dziecka poczucia bezpieczeństwa, troski i uczucia ze strony rodziców,

- konflikty międzypokoleniowe

2) Środowisko szkolne

a) niepowodzenia szkolne,

b) brak zrozumienia ze strony nauczyciela,

c) sytuacje konfliktowe w szkole,

d) niewspółmierne wymagania do możliwości rozwojowych ucznia,

e) schorzenia dziecka, takie jak :dysleksja ,dysgrafia, wady wymowy również mogą pośrednio przyczynić się do wystąpienia niedostosowania

3) Negatywny wpływ mediów

a) przemoc i agresja w środkach masowego przekazu(również w grach komputerowych,

bajkach dla dzieci oraz w niektórych zabawkach)

b) bezproduktywne wykorzystywanie czasu spędzanego przed telewizorem, komputerem zubaża rozwojowo

c) ogólnodostępne programy, filmy, strony internetowe gdzie brak jest cenzury co do przekazywanych treści(seks, subkultury satanistyczne, sekty i wiele innych wypaczających światopogląd dzieci i młodzieży)

Osoby takie charakteryzują zmiany w zakresie uczuć wyższych, myślenia, świadomości,

intelektu, woli, działania i dlatego znajdują się w grupie o wysokim zagrożeniu wystąpienia opisywanego zjawiska.

---