Funkcje państwa
Państwo jest przymusową, złożoną strukturą organizacyjną i polityczną społeczeństwa, posiadającą suwerenną władzę, po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składających się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach. Ponadto jest organizacją globalną, (ogarniającą całe społeczeństwo), podmiotem gospodarujących, który dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenałem środków oddziaływania. Głównym calem jakie stawia sobie państwo jest dążenie do spójności ekonomicznej, społecznej i przestrzennej. Cechuje się:
- suwerennością- istnieje niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa;
- powszechnością- dotyczy to powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu;
- posiadaniem terytorium- czyli obszarem lądowym państwa oraz wód przybrzeżnych, a także przestrzeni powietrznej nad lądem i wodami państwa, oraz podziemie pod nimi.
Państwo jest szczególnym podmiotem o niejako dwóch obliczach i rolach:
- państwo traktowane jest jako władza (rząd), gdyż ustanawia powszechnie obowiązujące normy regulacyjne (w tym dystrybucyjne poprzez transfery)
- państwo traktowane jako jeden z podmiotów ekonomicznych zakupujących towary i usługi na rynku, a także prowadzące za pomocą przedsiębiorstw państwowych bezpośrednie działalności gospodarcze. (to państwo określa jak wiele dóbr publicznych należy produkować)
Można wymienić kilka obszarów państwowej działalności:
- pracodawczy- państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium
- porządkowy- państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji
- administracyjny- państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego
- gospodarczo- organizacyjny- państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju
- socjalny- państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia
- kulturalno- oświatowa- państwo jest zobowiązane do zorganizowania systemu edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli;
Państwo zmierzając do osiągnięcia określonych celów, realizuje zadania i spełnia określone funkcje ekonomiczne, polityczne i społeczne, obejmując całą organizację państwową.
FUNKCJA ALOKACYJNA
Alokacją nazywamy podział i przeniesienie ograniczonych zasobów między różne dziedziny zastosowania. Odbywa się ona przy pomocy mechanizmu rynkowego. Funkcja alokacyjna państwa polega więc na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. W systemie doskonałej konkurencji rozdział (czyli właśnie alokacja) rzadkich zasobów między alternatywne sposoby ich wykorzystywania dokonuje się wyłącznie za pomocą mechanizmu rynkowego. Jednakże w gospodarce współczesnej warunki takiej idealnej konkurencji nie są spełnione i państwo zmuszone jest interweniować w celu ukształtowania struktury produkcji odpowiadającej optimum społecznemu. I tak na przykład biorąc pod uwagę funkcję alokacyjną, zadaniem państwa jest określanie niezbędnego zakresu własności publicznej, a w ramach tej formy własności, poszukiwanie takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne rozgraniczenie praw własności do poszczególnych zasobów między różne społeczności i instytucje, aby w przypadku nie kontrolowania własności nie dochodziło do marnotrawstwa zasobów. Ważnym zadaniem jest także wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki do założeń konkurencji doskonałej - zwalczanie struktur i praktyk monopolistycznych, eliminowanie barier wejścia na rynek. Następnym problemem zmuszającym do ingerencji państwo jest występowanie negatywnych efektów zewnętrznych, dóbr publicznych oraz dóbr szczególnie niekorzystnych lub szczególnie korzystnych, np. konsekwencje decyzji ekonomicznych jednostek lub przedsiębiorstw wpływające na sytuację innych, lecz nie konsumowane przez poziom cen np. decyzja o budowie autostrady.
Widzimy więc przez to, że państwo ingerując w sprawy gospodarcze może ograniczać konsumpcję dóbr szkodliwych, wspierać konkurencję, przyznając dotację, czy też reguluje prawnie przemysł, stymulując rozwój gospodarczy.
FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA
Polega ona przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych (wynikających z zasad mechanizmu rynkowego) oraz pomocy ludziom potrzebującym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami. Państwo zdobywa dodatkowe środki na pomoc tym ludziom poprzez przejęcie części dochodów i transfery (świadczenia) pieniężne takie jak:
- emerytury, renty, zasiłki inwalidzkie, chorobowe, dla bezrobotnych (dofinansowywane przez państwo)
- zasiłki dla osób o niskich dochodach, dodatki rodzinne, mieszkaniowe (w całości finansowane przez państwo)
Głównymi narzędziami, za pomocą których państwo dokonuje redystrybucji dochodu narodowego i transferów pieniężnych są: system podatkowy, wydatki budżetowe, systemy różnorakich opłat i cen (oddziaływanie na systemy cen) oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Redystrybucja w formie opodatkowania opiera się na zasadzie stawki wzrastającej wraz ze wzrostem dochodów (tj. podatki progresywne) Państwo może także dokonywać redystrybucji dochodów poprzez interwencyjne zmiany relacji cen kształtujących się na rynku (np. w formie kontroli czynszów, cen gwarantowanych dla rolników itp.)
Tradycyjny sposób realizacji dystrybucji doprowadziłby jednak do poważnych sprzeczności między zasadą sprawiedliwości społecznej, a wymogami efektywności gospodarczej. Najczęściej krytykowany jest stosunkowo szybki wzrost udziału wydatków publicznych w dochodzie narodowych. (a co za tym idzie wzrastają obciążenia fiskalne i wydatki na ubezpieczenia społeczne zarówno dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, czego dalszą konsekwencją jest negatywny stosunek do pracy i spadek zdolności finansowania inwestycji). Ponadto wzrost skali działalności państwa opiekuńczego często wiąże się z osłabieniem solidarności społecznej i obojętności wobec ludzi ekonomicznie zagrożonych i wymagających pomocy (a jest to skutkiem źle skonstruowanego oraz zbyt rozbudowanego systemu ubezpieczeń i świadczeń socjalnych)
FUNKCJA STABILIZACYJNA
Ekonomiści powszechnie uznali że samoczynne działanie mechanizmu rynkowego nie prowadzi do równowagi gospodarczej przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Jedynym sposobem przezwyciężenia wahań cyklicznych jest prowadzona przez państwo regulacja koniunktury. Działania stabilizujące gospodarkę obejmują realizację takich celów jak:
- osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego
- ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia (państwo może to osiągnąć starając się utrzymywać szybki wzrost gospodarczy i pełne zatrudnienie)
- wzrost inwestycji i konsumpcji
- stabilizację rynku pieniężnego (stopa procentowa kredytu musiała być nie wysoka!)
- promowanie przemian technologicznych
- wykorzystywanie możliwie najlepszych rzeczowych czynników produkcji.
Polityka wobec strony podażowej ma na celu raczej skutki średnio i długo- okresowe. Zmierza do stwarzania podmiotom ekonomicznym stabilnych warunków na rynku pieniężnym, przywiązując duże znaczenie do hamowania tendencji inflacyjnych. Przez ograniczenie obciążeń podatkowych, stwarza korzystne warunki do zwiększenia produkcji i podejmowania ryzyka, co w efekcie przyśpiesza wzrost gospodarczy.
Polityka oddziaływania na popyt ma na celu regulację koniunktury raczej krótkookresową. Państwo ustala poziom dochodów i wydatków budżetu, wykorzystując ten instrument także do celów stabilizacyjnych lub interwencyjnego ożywienia koniunktury.
Polityka pieniężna (monetarna)- opiera się na kontroli wypływu pieniądza, tak aby utrzymać równowagę między popytem i podażą zarówno na rynku produktów, jak i na rynku finansowym.
Polityka fiskalna- ma możliwość posługiwania się także narzędziem podatkowym oraz cenowo-dochodowym, w celu kontroli ustalonych przez państwo zasad kształtowania cen i poziomu płac, a także oddziaływania na globalny popyt za pośrednictwem polityki socjalnej.
POJĘCIE CYKLU KONIUNKTURALNEGO- agregatowe wielkości (tj. dochód narodowy, produkcja, zatrudnienie, inwestycje) nie rosną równomiernie, lecz ich tempo wzrostu charakteryzuje się periodycznymi wahaniami. Te zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym. Państwo często chce wpłynąć na przebieg cyklu obniżając podatki (obniżenie tempa wzrostu PKB) podczas recesji w celu zachęcenia ludności do zwiększenia swoich wydatków (jednocześnie zwiększając w ten sposób PKB)
Wyróżniamy cztery fazy cyklu:
Faza kryzysu- cechuje się spadkiem poszczególnych wielkości gospodarczych
Faza depresji- jest najniższym punktem cyklu, poziom aktywności gospodarczej przestaje spadać
Faza ożywienia- wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczych
Faza rozkwitu- dalszy wzrost poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie
Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo- skutkowy, co oznacza, że mechanizmy i procesy w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie.
FUNKCJE PRAWNE
W ramach tej funkcji państwo powinno stworzyć system prawny, regulujący zachowanie się podmiotów gospodarczych i instytucji. Do celów funkcji prawnej należy:
- zapewnienie ochrony własności
- określenie dokładnych norm dotyczących zakładania, funkcjonowania i likwidacji przedsiębiorstw
- regulacja stosunków między pracodawcami i pracobiorcami, sprzedawcami i nabywcami
- określanie odpowiedzialności za skutki prowadzonej działalności gospodarczej
- regulacja zachowań gospodarczych dotyczących zezwoleń lokalizacyjnych (określanie w jaki sposób można wykorzystywać grunty i miejsca w celu otworzenia przedsiębiorstwa)
- regulacja norm i przepisów związanych z bezpieczeństwem