Rodzaje diagnoz społecznych:

• diagnoza historyczno-genetyczna - opisuje czynniki i mechanizmy powodujące powstanie problemu społ. Przykładem jest współcześnie analiza efektów realizacji programów przeciwdziałania ubóstwa. Efektem tych programów jest m.in. pojawienie się kategorii osób zależnych od instytucji pomocy społ., „niezatrudnialnych”, z których część tworzy zbiorowość marginesu społecznego.

• diagnoza poznawcza - zmierza do uzyskania nowej wiedzy teoretycznej, opisania obserwowanych relacji i funkcji na tle szerszych lub równoległych zbiorowości i procesów. Przykładem jest współcześnie próba opisu postkomunizmu J. Staniszkis.

• diagnoza kreatywna - dysponuje pewną wizją stanu pożądanego. Zadanie diagnozy polega wówczas na ustaleniu zalążków czynników i procesów kształtujących zjawiska pożądane ze względu na cele i wartości planowanej zmiany.

Poszukując sposobów umocnienia ładu społ. koncentruje się uwagę na czynnikach warunkujących przestrzeganie norm moralnych i prawnych w społeczeństwie, a nie np. badając przestępców.

Diagnoza społeczna

wyjaśniająca związki i znaczenie faktów w obszarze wstępnie zidentyfikowanych problemów nie jest możliwa, jeśli „ekspert” nie dysponuje teorią ukierunkowującą obserwację. To nie fakty potwierdzają lub obalają teorię, lecz teorie produkują fakty.

Diagnoza społ. stanowi swoisty paradygmat socjotechnik:

• klasyczny model - akceptuje założenia poznawcze, system wartości i oczekiwania zleceniodawcy diagnozy społ. Kiedy zleceniodawcą jest administracja, diagnoza służy „pokrzepieniu serc” administracji; „ekspert” jest sługą pana.

• kliniczny model - „ekspert” samodzielnie definiuje problemy zamawiającego, ujawnia jego założenia i źródła napięć jako elementy diagnozy. Kiedy wiedza „eksperta” powiększa zmartwienie sponsora, narusza jego dobre mniemanie o sobie, natrafia na jego opór.

• interwencyjny model - samodzielne podjęcie ekspertyzy bez impulsu zleceniodawcy. Ocena diagnozowanego problemu może być niezależna od systemu wartości decydenta usiłującego kontrolować sytuację.

Prognoza społeczna

Prognostyka w znaczeniu potocznym oznacza przewidywanie (przepowiadanie) przyszłości.

FUTUROLOGIA

(1949 - dziedzina stosunkowo nowa)

Prognozą jest wskazywanie na możliwe i prawdopodobne warianty przyszłego biegu zdarzeń.

Funkcje prognostyki:

• funkcja fachowego doradztwa, przydatnego w decyzyjnych procesach politycznych, wojskowych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych;

• funkcja wczesnego ostrzegania o zagrożeniach globalnych i regionalnych oraz wskazywania sposobów pozwalających im zapobiegać lub unikać ich;

• funkcja informowania ludzi o tym, co ich może czekać i kształtowania ich postaw wobec przyszłości.