Terapia Integracji Sensorycznej Opr. Zbigniew Przyrowski
W końcu lat sześćdziesiątych w oparciu o przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się , neurobiologii, neurofizjologii i własne doświadczenia kliniczne dr A. Jean Ayres terapeuta zajęciowy i psycholog sformułowała hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu i uczeniu się dziecka. Aby zweryfikować postawione hipotezy skonstruowała metody badawcze i przeprowadziła szereg badań których wyniki zamieściła w kilkudziesięciu publikacjach /Ayres 1974, Ayres 1967, Ayres 1975/. Wyniki tych badań wykazały , że istnieją czynniki mierzone za pomocą jej testów występujące tylko u dzieci z dysfunkcjami percepcyjno-motorycznymi lub dzieci z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego. Wyłonione czynniki zinterpretowała jako reprezentację dysfunkcji , które łączą się z określonymi zaburzeniami w obrębie oun obejmującymi integrację danych wejściowych z jednego lub więcej systemów sensorycznych . Ayres zauważyła ,że te dysfunkcje integracji sensorycznej miały wpływ na reakcje posturalne , napięcie mięśni ,planowanie ruchu , rozwój mowy, zachowanie , emocje i funkcje poznawcze.
Kolejne lata badań prowadzonych przez Ayres i jej współpracowników prowadziły do rozwoju teorii integracji sensorycznej ,obejmującej teoretyczne podstawy procesów integracyjnych, metody diagnozy zaburzeń tych procesów i specyficzne techniki terapeutyczne.
Zatem co to jest integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna to organizacja wejściowych danych zmysłowych dokonywana przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia /Przyrowski 1998/. Ayers/1991/ pisze że integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób by mogły być użyte do celowego działania. W procesie tym mózg informacje otrzymane ze wszystkich zmysłów segreguje , rozpoznaje , interpretuje , łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiadając na wymagania płynące ze środowiska.
Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas . Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych , przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych, węchowych i smakowych. Mózg nieustannie organizuje te wiadomości - lokalizując je , rozpoznając , segregując i integrując. Gdy płyną one w prawidłowej organizacji , mózg może je użyć do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych. Natomiast zaburzenia w integracji wpływają negatywnie na tych funkcji.
Ayres w swych pracach /1972,1974,1991/ podkreśla ,że niemowlę widzi , słyszy i czuje bodźce dochodzące z jego ciała i otoczenia ale nie jest jeszcze zdolne do, różnicowania znaczenia dźwięków, oceny odległości ,koordynacji ruchów itd. W miarę rozwoju dzięki zdolności do organizacji wrażeń sensorycznych kształtuje się koncentracja na doznaniach sensorycznych, koordynacja ruchów i organizacja zachowania.
Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju ruchowego, uczenia się i zachowania. Wysoce skomplikowane procesy takie jak koordynacja ruchowa , planowanie ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie ,pisanie czy liczenie , są zależne od procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym.
Do wyjaśnienia tych zależności Ayres /1991/opracowała hipotetyczny model przebiegu integracji sensorycznej .W którym opisuje poszczególne stadia rozwoju integracji sensorycznej dokonującej się między 0-7 rokiem życia. Opisując etapy rozwoju integracji sensorycznej podkreśla istotną rolę systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego.
Procesy integracji sensorycznej dokonują się w rdzeniu kręgowym, w pniu mózgu , móżdżku i wreszcie w półkulach mózgowych. Wszystkie wyższe procesy umysłowe zależą szczególnie od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu gdzie mają swój początek procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia mózgu może dokonywać się bardziej szczegółowe opracowywanie wrażeń sensorycznych w korze mózgowej.
Główne założenia integracji sensorycznej
Diagnoza procesów integracji sensorycznej
Występowanie dysfunkcji integracji sensorycznej
NA CZYM WOBEC TEGO POLEGA TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ ?
Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona po wcześniejszych kompleksowych badaniach prowadzonych przez kwalifikowanych terapeutów.
Ayers /1991/ uważa ,ze głównym zadaniem tej terapii jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych w szczególności przedsionkowych , proprioceptywnych i dotykowych w taki sposób ,że dziecko spontanicznie będzie formułowało reakcje adaptacyjne poprawiające integracje tych bodźców. Podczas terapii integracji sensorycznej relacje zachodzące między procesami sensorycznymi i zachowaniem ruchowym kształtują i poprawiają połączenia synaptyczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Prawidłowa organizacja synaptyczna ośrodkowego układu nerwowego determinuje właściwe programowanie i przetwarzanie informacji sensorycznych w następnych relacjach jednostki z otoczeniem / Cool 1995/. Aby następowała poprawa w organizacji oun podczas terapii stosowane są takie ćwiczenia ,które będąc właściwym „wyzwaniem” dla uczestnika terapii są stymulujące dla mózgu. Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka jednak nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne. Tylko takie ciągłe balansowanie na granicy możliwości dziecka poprawiając organizację oun wpływa na zmianę zachowania w sferze motorycznej i emocjonalnej , poprawie funkcji językowych i poznawczych , a przede wszystkim przejawia się lepszą efektywnością uczenia się.
Terapia integracji sensorycznej ma postać „naukowej zabawy” w której dziecko chętnie uczestniczy i ma przekonanie ,że kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Podczas terapii nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności , a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Terapeuta nie tyle kieruje zachowaniem dziecka ile kreuje takie wymagania by dziecko było w stanie odpowiadać na nie coraz bardziej złożonymi reakcjami adaptacyjnymi.
Terapia integracji sensorycznej nie jest wyuczonym stale powtarzanym schematem ćwiczeń ale jak niektórzy piszą sztuką ciągłej analizy zachowania dziecka i permanentnego doboru i modyfikacji stosowanych zadań.
Odbywa się w sali gimnastycznej lub dużym pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym i wyposażonym w odpowiednie przyrządy. Wyposażenie sali terapeutycznej musi przede wszystkim obejmować wiele urządzeń do stymulacji systemu przedsionkowego , proprioceptywnego i dotykowego ale również wzrokowego , słuchowego i węchowego. Atmosfera podczas terapii sprzyja rozwojowi wewnętrznej potrzeby ujarzmiania środowiska. Dziecko czując ,że odnosi sukcesy w coraz większej ilości coraz bardziej skomplikowanych zadań podnosi swoją samoocenę i chętnie uczestniczy w zajęciach. Takie doświadczenia w kierowaniu swoim zachowaniem zaczyna przenosić również na inne sytuacje poza salą terapeutyczną co zaczynają zauważać rodzice i nauczyciele. Zmienia się obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku.