Wolność starożytnych w. wolność nowożytnych
Zmiana w pojmowaniu wolności została dostrzeżona w czasach nowożytnych. Benjamin Constant charakteryzując wolność u starożytnych i nowożytnych zwracał uwagę na zasadniczy kontrast między bardzo szerokim zakresem wolności w sprawach publicznych i niezwykle wąskim w życiu prywatnym w społeczeństwach antycznych, podczas, gdy w społeczeństwach nowożytnych niepomiernie rozszerzyła się sfera niezależności osobistej, a korzystanie z praw politycznych nie daje satysfakcji jaką odczuwali starożytni.
"Jednostka u starożytnych, będąc władcą we wszelkich prawie sprawach publicznych, w życiu prywatnym jest zawsze niewolnikiem. Jako obywatel decyduje o wojnie i pokoju; jako osoba prywatna jest ograniczona, obserwowana, dławiona we wszystkich swoich poczynaniach; jako cząstka zbiorowości przesłuchuje, odwołuje z urzędu, wydaje wyroki, pozbawia dóbr, skazuje na wygnanie lub śmierć swoich urzędników lub zwierzchników, jako poddana zbiorowości sama może być z kolei pozbawiona swego stanu, wyzbyta godności, wygnana, skazana na śmierć na skutek nieograniczonej woli całości, której sama jest częścią. Rzecz ma się przeciwnie u narodów nowożytnych, gdzie jednostka będąc niezależną w życiu prywatnym, nawet w państwach o najwyższym stopniu wolności sprawuje władzę jedynie pozornie. Jej władza jest ograniczona, a prawie zawsze zawieszona, a jeżeli nawet w pewnych okresach, co prawda rzadkich i nie pozbawionych ograniczeń, może się ona tej władzy oddawać, to jedynie po to, aby z niej zrezygnować"
Constant upatruje przyczyn owych różnic w większych rozmiarach państw nowożytnych, w zniesieniu niewolnictwa i zwiększeniu się czasu prac wykonywanych przez obywateli, w rozwoju handlu, który absorbuje nie pozwalając na poświęcanie polityce zbyt wiele czasu i wzbudza poczucie niezależności od władzy, gdy idzie o zaspokajanie potrzeb. Spostrzeżenia Constanta, choć przedstawione przezeń publicznie prawie dwieście lat temu trafiają w sedno.
Pogląd, iż demokracja jest tożsama z wolnością wymaga więc korekty. Istotnie, demokracja umożliwia czynny udział w sprawowaniu władzy, lecz ulega on ograniczeniu w nowoczesnych społeczeństwach, gdzie ze względu na ich wielkość i utrwalenie się systemu reprezentacji demokracja bezpośrednia nie może być praktykowana. Uczestnictwo w sprawowaniu władzy pozwala cieszyć się wolnością polityczną, czyli obywatelską, lecz nie jest ona tożsama z wolnością indywidualną, z wolnością w sferze prywatnej. Demokracja musi być więc połączona z innymi instytucjami, które zabezpieczają wolność poszczególnych ludzi jako osób.
„System reprezentacyjny jest niczym innym jak organizacją, przy pomocy której naród zrzuca na barki kilku jednostek ciężar tego, czego nie może lub nie chce robić. Ubodzy sami zajmują się swoimi interesami, ludzie bogaci zaś biorą sobie zarządców. (…) System reprezentacyjny jest pełnomocnictwem nadanym pewnej liczbie ludzi przez naród, który pragnie obrony swoich własnych interesów, a nie ma czasu, aby zawsze bronić ich sam”.
„Niebezpieczeństwem wolności nowożytnej jest zaś to, że zaabsorbowani cieszeniem się naszą wolnością prywatną i zagonieni w poszukiwaniu zysku, zbyt łatwo możemy zrezygnować z należącego się nam prawa do udziału we władzy politycznej. Depozytariusze władzy nie omieszkują nas do tego nakłaniać. Jakże chętnie oszczędziliby nam wszelkiego trudu, z wyjątkiem obowiązku posłuszeństwa i płacenia. Już słyszę jak mówią: «Jaki właściwie jest cel wszystkich waszych wysiłków, pobudka waszej pracy, przedmiot waszej nadziei? Czyż nie jest nim szczęście? Dajcie nam więc wolną rękę, a my wam to szczęście damy». O nie, panowie nie dawajmy wolnej ręki. Jakkolwiek wzruszająca byłaby tak czuła troska, prośmy władzę o pozostanie w jej granicach. Niechaj będzie ona tylko sprawiedliwa, a my już zajmiemy się własnym szczęściem. (…) Zamiast więc panowie rezygnować z którejś z tych dwóch rodzajów wolności, należy, jak to wykazałem, nauczyć się godzić jedną z drugą” .
Wolność indywidualna może być najtrafniej zdefiniowana jako wolność od przymusu ze strony innych osób. John Locke, uważany powszechnie za twórcę nowożytnego liberalizmu, wyjaśnia na czym polega wolność, którą Constant określił później jako właściwą społeczeństwom nowożytnym.
"Wolność sprowadza się bowiem do niezależności od przymusu i gwałtu ze strony innych. Nie jest to możliwe tam, gdzie nie ma prawa. Nie jest więc to, jak się nam mówi, wolnością, gdyby każdy robił to, co mu się podoba. Któż bowiem miałby być wolny, gdyby inny był w stanie go tyranizować? Być wolnym, to znaczy dysponować i swobodnie, zgodnie z własnym sumieniem, kierować własną osobą, działaniem, majątkiem, całą swą własnością z przyzwoleniem prawa, któremu się podlega, nie być więc poddanym czyjejś arbitralnej woli, ale kierować się bez przeszkód własną wolą" .
Związek między wolnością i własnością polega na dysponowaniu sobą i wytworami własnej pracy:
"każdy człowiek dysponuje własnością swej osoby. Nikt nie ma do niej uprawnienia poza nim samym. Możemy więc powiedzieć, że praca jego ciała i dzieło jego rąk słusznie należą do niego. Cokolwiek zatem wydobył ze stanu ustanowionego i pozostawionego przez naturę, złączył ze swą pracą i przyłączył do tego, co jest jego własne, uczynił swą własnością" .