ETAPY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

Bela Balassa definiując zjawisko integracji gospodarczej (w wydanej w 1961 r. książce The Theory of Economic Integration), wyraźnie akcentuje, iż należy je traktować równocześnie jako pewien stan rzeczy i jako proces. Konsekwentnie wskazuje na kolejne etapy integracji tj.:

• strefę wolnego handlu,

• unię celną,

• wspólny rynek,

• unię gospodarczą (ekonomiczną) oraz

• pełną integrację gospodarczą.

Tym ważnym etapom procesów integracyjnych przypisane są określone właściwości.

W strefie wolnego handlu zniesione są cła (i ograniczenia ilościowe) istniejące uprzednio pomiędzy jednoczącymi się krajami, z tym wszakże, iż każdy z tych krajów zachowuje swą własną politykę celną w stosunku do krajów nie należących do strefy.

Utworzenie unii celnej pociąga za sobą - poza zniesieniem dyskryminacji odnośnie wymiany towarowej dokonującej się w ramach unii - ustalenie wspólnej (jednakowej) polityki celnej dotyczącej krajów nie będących członkami unii.

Jeszcze wyższy stopień integracji gospodarczej osiąga się w przypadku wspólnego rynku, w ramach którego znosi się restrykcje nie tylko w odniesieniu do wymiany towarowej, ale także w odniesieniu do transferu czynników produkcji (przepływ kapitału, przepływ pracowników).

Unia gospodarcza, w odróżnieniu od wspólnego rynku, łączy zniesienie ograniczeń dotyczących wymiany towarowej i transferu czynników produkcji, z pewnymi formami harmonizacji narodowej polityki ekonomicznej w zamiarze zniesienia tych przejawów dyskryminacji, które mogły wynikać z różnic charakteryzujących tę politykę.

Wreszcie całkowita integracja gospodarcza zakłada unifikację polityki monetarnej, fiskalnej, socjalnej i antykryzysowej oraz przewiduje utworzenie władzy ponadrządowej, której decyzje miałyby charakter wiążący dla krajów członkowskich.

Klasyfikacja etapów integracji gospodarczej zastosowana przez B. Balassę jest dość rozpowszechniona i wykorzystywana w badaniach procesów integracyjnych. W samej rzeczy model ten, dzięki swej przejrzystości, jest bardzo przydatny analitycznie, przy właściwym jednakże jego interpretowaniu i użytkowaniu. Nie może być traktowany mechanicznie i tylko niejako „kalendarzowo”. Poszczególne etapy procesu integracyjnego następują po sobie, ale także nakładają się na siebie. Ponadto, realizowane procesy integracyjne oddziaływają na siebie, uzupełniają się wzajemnie i stają się czynnikiem sprawczym kolejnych, nowych zjawisk i uwarunkowań.

J. Pelkmans rozbudował schemat Balassy zaopatrując go odpowiednim komentarzem:

Etap	Określenie
Strefa wolnego handlu	- Zniesienie cła i kwot dla importu z krajów członkowskich - Kraje zrzeszone utrzymują własne cła (i kwoty) wobec krajów trzecich
Unia celna	- Zniesienie dyskryminacji na rynku produktów dla krajów członkowskich Unii - Zrównanie cła (przy wykluczeniu lub wprowadzeniu wspólnych kwot) w handlu z krajami nie będącymi członkami
Wspólny rynek	- Unia Celna przy równoczesnym zniesieniu ograniczeń w przepływie czynników produkcji
Unia gospodarcza	- Wspólny Rynek przy pewnej harmonizacji narodowych polityk ekonomicznych w celu usunięcia dyskryminacji wynikającej z różnic tych polityk
Pełna integracja gospodarcza	- Unifikacja polityki monetarnej, fiskalnej, socjalnej i antykryzysowej - Ustanowienie władzy ponadnarodowej, której decyzje są wiążące dla krajów członkowskich

Przykładem ograniczeń ilościowych są kontyngenty (tzw. kwoty) importowe - kontyngent decyduje o tym, ile towaru można legalnie importować.