RODZINA, JAKO UNIWERSALNY MIKROŚWIAT CZŁOWIEKA
Socjologowie rodziny zgodnie stwierdzają, że obecnie człowiek posiada silniejszą niż dawniej tendencję do zakładania rodziny, chociaż i równocześnie silniejszą tendencję do jej rozwiązywania. Wyjaśniają to cechami dzisiejszego technokratycznego społeczeństwa. Jedną z tych cech jest zagubienie i poczucie osamotnienia. To sprawia, że ludzie szukają ucieczki i przynależności do małych grup społecznych, jakimi np. są rodziny.
Można spojrzeć na rodzinę w sposób uniwersalny, wykazując, że można w niej odnaleźć źródła norm moralnych oraz elementarnych zasad życia społecznego w ogóle, że stanowi ona uniwersalny społeczny mikroświat człowieka. W tym kontekście można podkreślić jej cechy charakterystyczne:
Ćwiczenie 1
Przyporządkujcie opis do podanej cechy:
1. Rodzina jest pierwotną i podstawową instytucją społeczną.
2. Rodzina stanowi uniwersalną formę życia w wymiarze całej ludzkości.
3. Rodzina pełni misję społeczną.
4. Rodzina posiada różne formy, różny zakres i kształt, ale zawsze stanowi swoistą całość, jedność o wyraźnie określonych cechach, które decydują o jej wewnętrznej spoistości i odrębności.
5. Rodzina ma wyraźnie określoną strukturę i wewnętrzne relacje w płaszczyźnie: małżeństwo - rodzice - dzieci - krewni.
- Jej istnienie poprzedziło powstanie wszelkich innych typów organizacji społecznych oraz instytucji. Żadne państwo, żadne prawo ani instytucja nie stworzyły rodziny i małżeństwa - po prostu dlatego, że rodzina jest starsza od wszelkich instytucji, od narodu i państwa, także od samego społeczeństwa.
- Etnologia nie zna społeczeństwa ani w retrospektywie historycznej, ani obecnie, w którym by nie istniała rodzina. Teorie ewolucjonistyczne Bachofena, Morgana, Engelsa i innych - głoszące rozwój rodziny od pierwotnej hordy cechującej się bezładem płciowym, poprzez różne formy zbiorowych i grupowych małżeństw, aż do rodziny monograficznej i patriarchalnej - zostały całkowicie przez naukę obalone.
- Wyraża się ona przede wszystkim nie w zapewnieniu trwałości gatunku - bo taką trwałość mogłaby zapewnić żywiołowa czy też stadna prokreacja - lecz w tym, że stanowi fundament, warunek i wzorzec ładu społecznego oraz wspólnotę leżącą u podstaw rozwoju kultury w ogóle.
- Ta wpólnotowa jedność rodzinna obejmuje biologiczne, psychiczne, kulturowe i społeczne aspekty życia. Jest to wspólnota, w której przychodzi się na świat, uzyskuje tożsamość oraz kształtuje podmiotowość. Wynika to z faktu, że biologiczne rodzicielstwo musi zostać dopełnione rodzicielstwem duchowym, kulturowym, społecznym i materialnym. Relacje w rodzinie opierają się przede wszystkim na tym, czym i kim członkowie rodziny są dla siebie wzajemnie.
- Niemożliwe jest dla danego członka rodziny występowanie w obrębie wspólnoty rodzinnej raz w takiej, raz w innej roli. Mąż pozostaje mężem, ojciec ojcem, matka matką, potomstwo potomstwem, itd.
Pomimo tego, że rodzina występuje we wszystkich typach społeczeństw, nie jest łatwo ją jednoznacznie zdefiniować. Najogólniej można jednak powiedzieć, że jest to grupa osób połączona stosunkiem małżeństwa, rodzicielstwa, adopcji oraz pokrewieństwa, które tworzą wspólnotę, stanowiącą punkt odniesienia społecznego i oddziałującą na siebie zgodnie z wyraźnie określonymi rolami. Można zatem stwierdzić, że rodzina to uniwersalna forma życia społecznego.
ELEMENTY KONSTYTUTYWNE I CECHY SPOŁECZNE MAŁŻEŃSTWA
Małżeństwo jako zespół praw gwarantujących “prawość” pochodzenia dziecka i obdarowujących współmałżonków uprawnieniami seksualnymi.
Małżeństwo
jako związek na mocy którego nadane zostaje współmałżonkom prawo do współżycia seksualnego, dzieciom natomiast prawo do dziedziczenia dóbr materialnych i wartości kulturowych
instytucja zapewniająca ciągłość biologiczną społeczeństwa tj. zapewniająca mu zrodzenie i wychowanie następnych pokoleń oraz przekazanie im dziedzictwa materialnego i kulturowego
instytucja określająca członkostwo społeczne każdego nowo narodzonego dziecka, więzy jego powinowactwa oraz sposób dziedziczenia własności, wprowadzająca każde nowo narodzone dziecko w sferę kultury grupy do której należy, oraz kulturę całej społeczności
to pewien zespół środków instytucjonalnych umożliwiających społeczeństwu realizację zadań wiążących się z prokreacją i socjalizacją swych członków, oraz określających stosunki pokrewieństwa w ramach grupy, w tym przede wszystkim przypisujących dzieciom ich rzeczywistych lub domniemanych rodziców
występują tu dwa elementy definicji: akcentuje się zespół zadań nałożonych przez społeczeństwo oraz zobowiązań ludzi te zadania wykonujących
Społeczny charakter małżeństwa zaznacza się w każdym społeczeństwie bez względu na tym jego kultury.
Świadczą o tym:
fakt zawarcia stosunku społecznego
publiczna forma zawarcia związku małżeńskiego
społecznie kontrolowany dobór współmałżonka
fakt dziedziczenia nazwiska lub majątku
uprawnienia seksualne współmałżonków
KRYTERIA TYPOLOGII MAŁŻEŃSTWA
Liczba partnerów w małżeństwie - wg. tego kryterium rozróżnia się małżeństwa monogamiczne i poligamiczne. Poligamia przyjmuje dwie formy: poliandrii i poligynii.
Zakres wyboru małżonka - małżeństwo może być zawierane w ramach własnej zbiorowości i wówczas jest to związek endogamiczny lub tez może być zawierane pomiędzy jednostkami należącymi do innych grup terytorialnych i społecznych i wówczas jest to związek egzogamiczny.
Hierarchia prestiżu i władzy - jeśli w rodzinie władzę i autorytet w przeważającym stopniu posiada mężczyzna, pełniąc tym samym rolę dominującą wówczas jest to patriarchat; jeśli taką rolę odgrywa kobieta wówczas jest to matriarchat. Równy autorytet pod względem prawnym i moralnym reprezentuje związek egalitarny.
Dziedziczenie nazwiska, prestiżu i majątku - istnieją dwa sposoby ustalania dziedziczenia: dziedziczenie uwzględniające tylko jedną linię męską lub żeńską w którego to obrębie rozróżnia się dziedziczenie patrylinealne i matrylinearne. Jeśli dziedziczenie ustala się w linii męskiej wówczas mamy do czynienia z dziedziczeniem patrylinearnym; jeśli dziedziczenie odbywa się wyłącznie w linii żeńskej wówczas jest to dziedziczenie matrylinearne. Drugim typem dziedziczenia jest dziedziczenie uwzględniające zarówno linię męską jak i żeńską określane bilinearnym. (jest to dziedziczenie w obu liniach jednocześnie). Znana jest również zasada primogenitury zgodnie z którą cały majątek rodziców dziedziczy najstarszy syn.
Miejsce zamieszkania po ślubie - jeśli po ślubie małżonkowie zamieszkują w miejscu zamieszkania mężczyzny wówczas jest to zamieszkanie patrylokalne; jeśli w miejscu zamieszkania kobiety wówczas jest to zamieszkanie matrylokalne; Jeśli małżonkowie sami sobie wypracowują własne mieszkanie, niezależnie od miejsca zamieszkania swoich rodziców, wówczas jest to zamieszkanie neolokalne.
Zanim jednak powstanie małżeństwo, w naszym kręgu kulturowym, występują dwa typy zachowań kandydatów - wybór partnera i zaloty. Oba te zachowania mają szeroką oprawę społeczną, której bogactwo i treść zależą od typu kultury i stopnia rozwoju cywilizacyjnego danego społeczeństwa. Stąd też - w zależności od typu kultury - czynnikami wyboru partnera są: bliskość przestrzenna, sąsiedztwo, przynależność do tej samej społeczności lokalnej, wyobrażenia o idealnym partnerze, wyimaginowany jego obraz, obraz własnych rodziców jako model dla przyszłego współmałżonka. Rzadko dochodzi do sytuacji, w której jednakową rolę odgrywałyby jednocześnie wszystkie te czynniki. Ich hierarchizacja jest funkcją kultury osobistej jednostki i typu kultury zbiorowości.
Po dokonaniu wyboru kandydata następuje faza zalotów, zróżnicowanych w zależności od kultury społeczeństwa. Następnie można życie małżeńsko-rodzinne podzielić równolegle z podziałem wiekowym na:
narzeczeństwo przed ślubem
małżeństwo przed urodzeniem pierwszego dziecka
małżeństwo z dziećmi w wieku przedszkolnym
małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym
małżeństwo, którego dzieci usamodzielniły się i odeszły
Prawidłowe funkcjonowanie związku małżeńskiego prowadzi do sukcesu w małżeństwie.
Ćwiczenie 2
Opiszcie co wg Was znaczy „sukces małżeński”.
Sukces w małżeństwie jest wynikiem działania sił pochodzących z osobowości współmałżonków, jest rezultatem umiejętności ich przystosowania do siebie i sytuacji życiowych.
Jako kryteria tego sukcesu należy przyjąć:
trwałość małżeństwa
subiektywne poczucie szczęścia małżonków
pełny rozwój osobowości małżonków związany z osiągnięciem pełnego przystosowania, integracji wewnętrznej związku
brak trwałych konfliktów i napięć małżeńskich czy rodzinnych