POSTAWY RODZICIELSKIE
Rodzina to najmniejsza grupa społeczna, w której zachodzą interakcje miedzy jej członkami i która ma wspólne cele. Winna zabezpieczać potrzeby materialne, psychiczne i społeczne jej członków. Stanowi intymne środowisko, które powinno być przyjazne
dla ludzi, w szczególności dla tych najmniejszych. Idealnym rozwiązaniem byłoby, aby stosunki między jej członkami były swobodne, bez przymusu i sformalizowanych rozwiązań. Jednak w rzeczywistości jest to trudne do zrealizowania.
Stosunki w rodzinie zależą w dużej mierze od postaw rodziców i ich świadomości wychowawczej. Maria Ziemska określa postawę rodzicielską (macierzyńską lub ojcowską) jako: „tendencję do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.”
Wyraża się ona w wypowiadanych opiniach, przekonaniu o tym, jakie jest dziecko, a także w uczuciach wobec niego i stosowanych metodach wychowawczych.
Badania psychologów wykazują zależność postępowania dziecka i jego rozwoju od stosunku rodziców do niego, czyli od postaw rodzicielskich. Zauważono na przykład, że dzieci matek i ojców o demokratycznych postawach cechował szybszy rozwój umysłowy,
łagodne i pogodne usposobienie oraz przyjazny stosunek do innych. „Dobry kontakt z rodzicami zapewniający im poczucie bezpieczeństwa i wiarę we własne siły, wpłyną na poczucie humoru i radość życia, ułatwia zdobycie uznania i przyjaźni wśród rówieśników.
Natomiast dzieci wychowywane przez rodziców pobłażliwych charakteryzował niższy stopień wytrwałości, ograniczona ciekawość i fantazja. Zbytnie ochranianie dziecka nie sprzyjało rozwojowi intelektualnemu. W najgorszej sytuacji znajdowały się dzieci
odrzucone, niekochane przez rodziców. Okazywały się agresywne, źle się uczyły, były kłótliwe, występowały przeciw dorosłym, wyrażały sprzeciw, a nawet bunt.”
Maria Ziemska wyróżnia cztery podstawowe typy rodziców:
1. Rodzice dominujący - mają najmniejszą skłonność czy zdolność okazywania pełnego miłości i wsparcia, a największą do ustalania bardzo sztywnych zasad i ograniczeń.
2. Rodzice zaniedbujący - zasadniczo ani nie okazują miłości i pomocy dzieciom, ani też nie ustalają jasnych ograniczeń i zasad.
3. Rodzice pozwalający na wszystko - maja ogromne zdolności do okazywania miłości, ciepła, wsparcia i pochwały, a jednocześnie brak im zdolności ustalania jasnych granic i zasad.
4. Rodzice kochający i stanowczy - jasno określają granice i jednocześnie bardzo starają się o to, aby w każdej sytuacji okazywać dzieciom ciepło i miłość.”
Najbardziej polecana przez wielu autorów postawa rodzicielska to postawa wspierająca, mająca na celu pomoc dziecku w jego rozwoju, wsparcie w trudnych sytuacjach, ale nierozumiana jako wyręczanie dziecka. Wspierać dziecko, to znaczy być otwartym na jego problemy, potrzeby, zawsze gotowym do pomocy. Rozumna miłość rodzicielska
wypływająca z prawidłowo ukształtowanej świadomości wychowawczej zapewnia potomstwu poczucie bezpieczeństwa, otwartość na innych ludzi oraz wiarę we własne siły i właściwy stosunek do innych ludzi. Taka postawa jest godna polecenia rodzicom, jednak jest często źle interpretowana lub nieumiejętnie wprowadzana w życie.
Dzieci są często odzwierciedleniem swoich rodziców i to od nich i ich postaw w dużym stopniu zależy jakimi się staną w przyszłości, a także czy będą cieszyły się swoim
dzieciństwem.
Funkcje rodziny wg Ziemskiej:
Prokreacyjna - rodzina jako grupa społeczna powiększa się dzięki funkcjom biologicznym, dostarcza nie tylko członków dla swojej (własnej) grupy, lecz dla całego społeczeństwa, równocześnie są zaspokajane potrzeby seksualne męża i żony,
Produkcyjna - dostarcza społeczeństwu pracowników i przyczynia się do zwiększania twórczych i wytwórczych sił, wobec możliwości zarobkowania z reguły poza domem członkowie rodziny mogą zaspokajać swoje potrzeby ekonomiczne - tj. potrzeby posiadania niezbędnych środków utrzymania,
Usługowo-opiekuńcza - zapewnia wszystkim codzienne usługi (wyżywienie, czystość mieszkania, odzież, itp.), oraz opiekę tym członkom, którzy nie są samodzielni w pełni z powodu wieku lub choroby, kalectwa bądź innych przyczyn; rodzina zaspokaja zarówno potrzeby bytowe oraz opiekuńcze członków, potrzeby troszczenia się o innych i doznawania opieki,
Socjalizacyjna - stosowana jest w stosunku do dzięki, które dzięki życiu w rodzinie wzrastają w społeczeństwo, ale i współmałżonków gdyż proces dostosowania się ich w małżeństwie jest procesem socjalizacyjnym. Podobnie potrzeby rodzicielskie wychowania dzieci, a także przekazywania im własnego języka, podstawowych wzorów zachowania obowiązujących w danym społeczeństwie, obyczajów, wprowadza w świat wartości moralnych i w świat kultury kontrolując zachowania swych członków,
Psychohigieniczna - dzięki stabilizacji, bezpieczeństwa, możliwości wymiany emocjonalnej i stworzenia warunków dla rozwoju osobowości przyczynia się do ich dojrzałości emocjonalnej i równowagi psychicznej; częściej nazywa się tę funkcję funkcją wymiany emocjonalnej lub funkcją ekspresji uczuć, bądź też rozładowania napięć emocjonalnych czy też funkcją zapewniającą członkom rodziny poczucie bezpieczeństwa. Rodzina przyczynia się do ugruntowania i kultywowania zdrowia psychicznego w społeczeństwie. Dzięki niej w rodzinie zaspokajane są potrzeby emocjonalne: miłości i przynależności, uznania i szacunku, poczucia bezpieczeństwa.
Postawy rodzicielskie wg Ziemskiej:
a) złe:
* unikająca* odrzucająca,* nadmiernie chroniąca,* nadmiernie wymagająca,
b) dobre:* współdziałanie,* akceptacja,* rozumna swoboda,* uznanie praw.
Akceptacja - rodzice akceptują dziecko z jego zaletami i wadami. Nie znaczy to, że nie starają się, aby niektóre z wad usunąć w procesie wychowania. Akceptacja nie jest bowiem jednoznaczna z bezkrytycznym spojrzeniem na dziecko. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko. Chwalą i dostrzegają nawet drobne osiągnięcia, ale ganią gdy postąpi ich zdaniem źle. Nagana lub kara sygnalizuje, iż rodzice nie akceptują określonego zachowania swojego dziecka, mimo iż w dalszym ciągu akceptują dziecko.
Współdziałanie - im młodsze dziecko, tym częściej inicjatywa współdziałania leży w rękach rodziców. Rodzice uczą swoje dziecko, jak współdziałać w zabawie oraz czynnościach dnia codziennego. Im dziecko starsze, tym formy współdziałania stają się bardziej dojrzałe. Coraz częściej inicjatywa współdziałania wychodzi od dziecka.
Rozumna swoboda - rodzice współdziałając i akceptując swoje dziecko muszą w miarę jak ono dorasta pozwalać mu na coraz większą samodzielność. Dziecko wraz z wiekiem poszerza zakres swojego działania, pragnie poznać wszystko, co je otacza, pokonać różne przeszkody, przebywać w gronie rówieśników. Rodzice muszą z jednej strony chronić dziecko przed niebezpieczeństwami, które mogły by mu zagrażać w związku z przedwczesną samodzielnością, z drugiej jednak strony nie mogą przesadnie hamować aktywności dziecka.
Uznawanie praw dziecka - oznacza to poszanowanie dla indywidualności dziecka, respektowanie jego małych tajemnic, szacunek dla działalności dziecka.
Unikanie - rodzice mało interesują się dzieckiem i jego problemami. Unikanie może wiązać się z zewnętrznym brakiem troski o dziecko, zaniedbaniem jego podstawowych potrzeb biologicznych i ekonomicznych.
Odrzucanie - rodzice odrzucający dziecko są mu niechętni albo nawet wrodzy. Sporadycznie (można to już nazwać patologią zachowania) niechęć w stosunku do dziecka wyzwala okrucieństwo.
Postawa nadmiernie wymagająca - koncentracja na dziecku z tendencjami do stałego korygowania i ulepszania wiąże się niekiedy z odrzucaniem dziecka. Nadmiernie korygowanie może jednak wypływać z chęci posiadania dziecka-ideału, a więc z brakiem akceptacji ich dziecka takiego, jakim ono jest.
Postawa nadmiernie ochraniająca - nadmiernie ochranianie dziecka przez rodziców wynika często z ogólnie lękowego nastawienia jednego z rodziców lub obojga z nich do otaczającego świata; rodzice tacy a każdej sytuacji życiowej dostrzegają zagrożenie dla dziecka i starają się je przed nim uchronić.