ĆWICZENIA PORZĄDKOWO - DYSCYPLINUJĄCE
Ćwiczenia porządkowo - dyscyplinujące to ćwiczenia o charakterze organizacyjnym i pedagogicznym, potrzebne do przeprowadzenia każdej lekcji wychowania fizycznego. Stosuje się je zarówno na początku jak i na końcu każdych zajęć prowadzonych według wyznaczonego toku lekcyjnego.
Zalicza się do nich różne formy zbiórek, ustawień, przygotowanie przyrządów i przyborów potrzebnych do ćwiczeń oraz wstępne przygotowanie uczestników i skupienie ich uwagi na prowadzonych zajęciach.
Zadania ćwiczeń porządkowo - dyscyplinujących:
kształtowanie i wpajanie dyscypliny, która ułatwia sprawne przeprowadzanie zajęć
rozwijanie uwagi, pamięci, wyobraźni
zwracanie uwagi i wyczulanie uczestników ćwiczeń na ewentualne zagrożenia i niebezpieczeństwa
podporządkowywanie zachowań uczestników zajęć, co znacznie ułatwia przeprowadzenie zajęć
zapobieganie wypadkom i różnego rodzaju urazom wynikającym z niezdyscyplinowania uczestników zajęć
wychowawcze znaczenie tych ćwiczeń to ukierunkowanie ćwiczących na oczekujące ich zadania.
Do ćwiczeń porządkowo - dyscyplinujących zalicza się nie tylko organizację przeprowadzoną na początku i końcu zajęć, ale także poszczególne formy porządkowe, stosowane podczas wykonywania innych ćwiczeń:
ustawienia podstawowe, czyli zorganizowanie grupy (np. szereg, dwuszereg, rząd)
ustawienia ćwiczebne, stosowane w celu zgromadzenia i ustawienia uczestników do przeprowadzenia konkretnego ćwiczenia (np. rozsypka, ustawienie w parach, ustawienie w kole)
odliczanie oraz zwroty, które służą do przemieszczania się w miejscu i podziału większej grupy uczestników na mniejsze (np. podczas gier zespołowych).
Prowadząc ćwiczenia porządkowo - dyscyplinujące, należy zwrócić uwagę na kilka czynników:
miejsce prowadzenia zajęć (sala gimnastyczna, boisko, teren otwarty, pływalnia)
liczbę i rodzaj przyborów potrzebnych do przeprowadzenia ćwiczeń
liczbę i możliwości ćwiczących ( w tym stan niepełnosprawności oraz wskazania i przeciwwskazania do ćwiczeń).
Do jednych z najważniejszych elementów ćwiczeń porządkowo - dyscyplinujących należą zbiórka i odliczanie.
Zbiórka
Przeprowadzanie zbiórki podlega pewnym zasadom. Ważna jest tu kolejność wykonywania poszczególnych czynności, a także postawa prowadzącego zajęcia.
Prowadzący staje twarzą do grupy, ręką wskazuje miejsce zbiórki. Postawa prowadzącego powinna być czynnikiem mobilizującym uczestników. Nie może on stać niedbale czy z rękami w kieszeniach. Komenda wydawana do zbiórki składa się z zapowiedzi i hasła. Przykładowo „w dwuszeregu” to zapowiedź, natomiast „zbiórka” to hasło. Oba człony muszą zostać wypowiedziane głośno i stanowczo. Przydatny w zwróceniu uwagi uczestników jest np. gwizdek używany przed zapowiedzią. Ważne jest także to, aby zapowiedź i hasło nie zlały się ze sobą, co uczyni komunikat niezrozumiałym dla uczestników.
Zapowiedź powinna stać się dla grupy sygnałem do przyjęcia postawy zasadniczej lub innej wcześniej ustalonej i skorygowanej. W przypadku osób niepełnosprawnych wydanie np. komendy grupa - baczność, oznacza poprawienie swojej postawy czy zaprzestanie rozmów. Jest to także dobry moment na przywitanie z grupą. Przykładowo po przyjęciu przez ćwiczących postawy zasadniczej, wydajemy hasło „czołem”.
Właściwe rozpoczęcie ćwiczeń jest ważnym elementem pedagogiczno - psychologicznym, aktywizującym grupę do ćwiczeń.
Odliczanie
Drugim ważnym punktem ćwiczeń porządkowo - dyscyplinujących jest odliczanie i sprawdzenie obecności. Ma ono na celu sprawdzenie ilości osób biorących udział w ćwiczeniach oraz poinformowanie prowadzącego o udziale w zajęciach nowych uczestników (odliczanie kolejno). Jeżeli tak jest, prowadzący ma obowiązek sprawdzić, czy nowy uczestnik może brać udział w zajęciach. W przypadku osób niepełnosprawnych konieczna jest zgoda lekarza, natomiast osobom zdrowym prowadzący udziela pozwolenia na własną odpowiedzialność.
Odliczanie ma również informować prowadzącego o niezgodnościach w liczbie uczestników, zwłaszcza po zajęciach prowadzonych w terenie lub na pływalni. Dzięki temu ma on możliwość szybkiego reagowania na ewentualne zagrożenia.
Odliczanie jest również warunkiem podziału grupy na mniejsze zespoły i umożliwia właściwe ustawianie w kolumnie ćwiczebnej (odliczanie do ilości wymaganej przez ćwiczenie, np. do trzech).
Zarówno zbiórka jak i odliczanie zawierają elementy musztry i taki też mają charakter. Wszystkie czynności wykonywane podczas zbiórki, np. równanie, odliczanie, zwroty powinny być przeprowadzane zgodnie z regulaminem musztry.
Ćwiczenia porządkowe dla małych dzieci
Ćwiczenia porządkowe dla dzieci rządzą się nieco innymi prawami, jednakże bazują na ogólnie przyjętych zasadach. Służą one dzieciom do zorganizowania sobie przestrzeni do ćwiczeń, rozwijają u dzieci spostrzegawczość, karność, samoopanowanie i szybką orientację. Wymagania stawiane dzieciom muszą być dostosowane do ich wieku i poziomu rozwoju oraz powinny być wprowadzane stopniowo. W przypadku dzieci, ćwiczenia te odgrywają szczególną rolę w zapobieganiu wypadkom.
Zbiórki wykonuje się nie tylko słownie, ale także za pomocą ruchów i gestów, co rozwija kreatywność i skupia uwagę dzieci na prowadzącym. Sygnały używane podczas tych ćwiczeń powinny być wyraźne, lecz nie hałaśliwe, gdyż może odbijać się to w sposób niekorzystny na układzie nerwowym dzieci.
Przykłady ćwiczeń:
„Gromadka” - dzieci stoją w gromadce przed prowadzącym; pouczenie: dzieci nie mogą się ruszać i wzajemnie dotykać, aby nie pogniotły się stroje gimnastyczne - takie ustawienie jest często wykorzystywane jako zbiórka do różnych ćwiczeń, zapobiega popychani i tłoczeniu się dzieci
„Rozsypka” - prowadzący rozsypuje jakieś przybory (np. piłeczki, woreczki), dzieci ustawiają się obok nich, każde dziecko przy jednym przyborze, rozkładają ręce na bok i kręcą się dookoła; pouczenie - prowadzący podaje przykład ptaków, które nie mogą się dotykać skrzydłami
„Mieszkanie” - dzieci mają wyznaczone miejsce przy ścianie, biegają swobodnie, aż do momentu usłyszenia umówionego sygnału, np. klaśnięcia; pouczenie: klaśnięcie oznacza padający deszcz, trzeba wrócić do domu (pod ścianę), dwa klaśnięcia oznaczają słońce, można wrócić na łąkę - celem jest rozwinięcie szybszych reakcji i odnajdywanie swojego miejsca.
Ćwiczenia porządkowe dla dzieci w wieku 7 - 9 lat
zwroty w określonym kierunku (orientacja w przestrzeni według przedmiotów znajdujących się na sali)
zbiórka w dwuszeregu - nauka równania
formowanie rzędu i dwurzędu w marszu
zatrzymywanie się i zwroty w marszu
szybkie przejście z kolumny ćwiczebnej do rozsypki i z powrotem
ćwiczenie różnych form ustawień, ze zwróceniem uwagi na szybkość.
W ciągu jednej lekcji wychowania fizycznego, powinna być wprowadzona tylko taka ilość ćwiczeń porządkowo - dyscyplinujących, jaka jest potrzebna do sprawnego przeprowadzenia zajęć.