M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 1999.

Zmienne niezależne

- m.in. różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej,

- te działania natury pedagogicznej, których celem jest spowodowanie określonych skutków w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym, fizycznym dzieci i młodzieży;

- określają bliżej charakter oddziaływań, w których upatruje się przyczyny określonych zmian w procesie wychowania, uczenia się;

- są to przyczyny domniemane (postulowane), których sens określa hipoteza robocza (będąca relacją przyczynowo-skutkową między zmienną niezależną a zależną);

- zmienna niezależna uchodzi z reguły za przyczynę zmiennej zależnej;

- przykłady zmiennych niezależnych:

1. wszelkiego rodzaju metody wychowania, nauczania i kształcenia;

2. różne psychospołeczne czynniki warunkujące pomyślny rozwój umysłowy, społeczny lub moralny uczniów (np. niektóre cechy osobowości lub wysoki poziom motywacji) ;

3. czynniki nie sprzyjające takiemu rozwojowi (np. brak miłości macierzyńskiej i ojcowskiej, dezorganizacja życia rodzinnego, zły przykład rówieśników)

Zmienne zależne

- rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych czyli spodziewane przez badacza wyniki zastosowanych oddziaływań pedagogicznych; - są bezpośrednim lub przynajmniej pośrednim następstwem zmiennych niezależnych;

- powszechnie używane w badaniach pedag. zmienne zależne to:

1. osiągnięcia szkolne uczniów,

2. poziom przystosowania bądż nieprzystosowania społecznego,

3. postawy wobec szkoły

P r z y k ł a d

W badaniach nad skutecznością współudziału uczniów w procesie dydaktyczno -wychowawczym ( B.Wojciechowska-Charlak, Efektywność współudziału uczniów klas I-III w procesie dydaktyczno-wychowawczym, Lublin 1991)

zmienne niezależne: współudział uczniów w planowaniu, przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu lekcji;

zmienne zależne: aktywność społeczna uczniów, układ stosunków społecznych w klasie, opinie nauczycieli o zachowaniu uczniów, stosunek uczniów do nauki szkolnej

Zmienne pośredniczące

przybierają na ogół postać bądź to

zmiennych kontekstowych (uniwersalnych) tj. oddziaływających w sposób niemal równoległy do objętych kontrolą zmiennych niezależnych,

przykład: cechy osobowości uczestniczących w badaniach pedag. nauczycieli czy wychowawców, posiadany przez nich zasób wiedzy, iloraz inteligencji, uznawany system wartości, stopień zaangażowania w działalność pedagogiczną (zwłaszcza w badaniach eksperymentalnych);

bądź zmiennych interferujących (okazjonalnych) czyli sporadycznie lub tylko jednorazowo pojawiających się w trakcie badań,

przykład: wszelkie niespodziewane zdarzenia czy sytuacje, jakie mogą mieć miejsce podczas badań eksperymentalnych, jak np. choroba nauczyciela i niektórych uczniów

Zmienne kontrolne

Potrzeba odwoływania się do tego rodzaju zmiennych zachodzi wtedy, gdy nie tylko zmienne niezależne i zależne, lecz także interweniujące nie tłumaczą do końca zachodzących między nimi zależności. Po prostu nasuwają wątpliwości co do ich słuszności. W tej sytuacji wprowadza się dodatkowe zmienne, które pełnią podobną funkcję jak zmienne pośredniczące, ale nazywane bywają zmiennymi kontrolnymi. Zadaniem tych zmiennych jest sprawdzenie, czy przyjęta poprzednio zmienna interweniująca lub kilka tego rodzaju zmiennych wystarczająco tłumaczą związek przyczynowo-skutkowy między badaną zmienną niezależną i zależną (lub pomiędzy kilkoma z nich).

Zmienna kontrolna jest niejako uszczegółowieniem zmiennej pośredniczącej.

---