Gdynia, 8 stycznia 2007
WŁADZA USTAWODAWCZA, WYKONAWCZA I PRAWO WYBORCZE W REPUPLICE POŁUDNIOWEJ AFRYKI
WŁADZA USTAWODAWCZA - PARLAMENT
Pozycja ustrojowa i struktura
Źródłami prawa parlamentarnego w RPA jest konstytucja, która w IV rozdziale określa podstawowe kwestie dotyczące pozycji ustrojowej, struktury, zasad powoływania, kompetencji ustawodawczych, powoływania wspólnych komisji, statusu członków i trwania kadencji parlamentu oraz ustawy zwykłe precyzujące zasady określone w konstytucji (regulaminy obu izb, regulaminy komisji parlamentarnych). Oparty na tych źródłach powstał południowoafrykański parlament składający się z dwóch izb, których kadencja trwa 5 lat. Izby różnią się od siebie sposobem powoływania, uprawnieniami oraz wpływem politycznym.
Izba niższa - Zgromadzenie Narodowe wg Konstytucji z 4 lutego 1997 roku, liczyć powinno nie mniej niż 350 i nie więcej jak 400 deputowanych, wybranych w wyborach powszechnych. Jest to organ przedstawicielski i jako taki ma przewagę nad izbą wyższą zwłaszcza w procesie legislacyjnym.
Izba wyższa - Narodowa rada Prowincji, składa się z 9 delegacji prowincji. Każda z prowincji, bez względu na wielkość terytorium. Potencjał ekonomiczny czy ilość mieszkańców ma taką samą liczbę delegatów - 10. Delegaci dzielą się na 6 stałych deputowanych i 4 specjalnych. Całości przewodniczy premier prowincji, który jest jednocześnie specjalnym delegatem. Rada nie ma charakteru przedstawicielskiego ze względu na to, że stanowi delegację prowincji, nie reprezentując bezpośrednio wyborców. Delegaci pochodzą z legislatyw prowincji, a skład delegacji musi odzwierciedlać siłę poszczególnych partii w prowincji.
W skład Rady dokooptowanych jest nie więcej niż 10 przedstawicieli Południowoafrykańskiego Stowarzyszenia Władz Lokalnych, wybieranych przez Komitet Wykonawczy z grupy reprezentantów 9 stowarzyszeń lokalnych rządów prowincji. Tak skompletowana Rada zapewnić ma udział w parlamencie lokalnym i prowincjonalnym przedstawicielom.
W parlamentaryzmie RPA stosuje się mandat wolny (deputowanych nie wiążą zobowiązania ani instrukcje wyborców, nie mogą być odwołani przed upływem kadencji). Delegatom i deputowanym przysługują takie same immunitety (materialny i dotyczący spraw cywilnych i karnych) i przywileje. Parlamentarzyści mają obowiązek uczestniczenia w posiedzeniach izby i komisji parlamentarnych, otrzymują za to wynagrodzenie, które obciąża Narodowy Fundusz Dochodów.
Członkowie obu izb mogą proponować tematy debat, przedstawić projekt uchwał, ustaw i poprawki do rządowych projektów ustaw.
W odróżnieniu od władzy wykonawczej, siedzibą parlamentu jest Kapsztad, choć istnieje możliwość zmiany miejsca przy zachowaniu specjalnych procedur.
Zasady organizacji i funkcjonowania
Parlament działa w cyklach rocznych (sesjach). Obrady są otwarte dla publiczności. O ważności danego posiedzenia decyduje odpowiednie quorum (na posiedzeniach Zgromadzenia Narodowego 1/3 liczby deputowanych, a podczas głosowań nad ustawami ½ członków izby). Zgromadzenie obraduje od poniedziałku do piątku. Wyznaczone są także konkretne dni, kiedy przewidziane są interpelacje i zapytania do ministrów). Zwoływane są także tzw. nagłe debaty dotyczące nagłych wydarzeń. Z prośbą o wyznaczenie daty takiej debaty wychodzi do spikera partia.
Kadencja parlamentu trwa 5 lat, ale może być wcześniej skrócona. Skrócenie kadencji Zgromadzenia Narodowego oznacza skrócenie jednoczesne kadencji Narodowej Rady Prowincji. Jeśli Zgromadzenie Narodowe zostanie rozwiązane pozostawione mu są uprawnienia do wykonywania swoich funkcji, a wybory do nowego zgromadzenia odbyć się muszą w ciągu następnych 90 dni. Unika się w ten sposób pozostawienia państwa bez legislatury.
Każda z izb parlamentu ma swoje organy, ale mogą także tworzyć organy wspólne. Izby z reguły obradują oddzielnie. Wspólne posiedzenia zwoływane są jedynie w szczególnych przypadkach. Do najważniejszych organów i osób w parlamencie należą: prezydia, komisje, strażnicy i whipowie.
Prezydium Zgromadzenia Narodowego składa się ze spikera wybieranego na pierwszym posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego spośród deputowanych (wybory tajne prowadzone są przez prezesa Trybunału Konstytucyjnego) i jego następcy. Obaj wybierani są na czas całej kadencji. Spiker cechować powinien się bezstronnością. W razie jego nieobecności, funkcje spikera przejmuje jego zastępca, a w razie gdy i tego nie ma, przewodniczący wszystkich komisji Zgromadzenia Narodowego.
Prezydium Narodowej Rady Prowincji składa się z wybieranych na pierwszym posiedzeniu przewodniczącego i dwóch zastępców (stałego i drugiego). Przewodniczący i jeden zastępca musza być wybrani spośród delegatów stałych. Drugi zastępca wybierany jest na okres jednego roku. Ponieważ następca jego musi pochodzić z innej prowincji, każda prowincja zapewniony ma wybór drugiego zastępcy izby wyższej.
Kompetencje spikera i przewodniczącego są podobne, należą do nich: kierowanie pracami izby, przewodniczenie posiedzeniom izby, zapewnieni porządku podczas obrad. W przypadkach określonych w konstytucji spiker zastąpić może prezydenta.
W obu izbach istnieje jeszcze funkcja „strażnika”, wzorowana na brytyjskich rozwiązaniach. W Zgromadzeniu Narodowym jest to funkcjonariusz porządkowy, a w Radzie jest to „mistrz ceremonii czarnej różdżki”. Prócz funkcji reprezentacyjnych, pełnią oni funkcje porządkowe (prowadzenie księgi obecności, usuwanie parlamentarzystów lub publiczności z sali obrad).
Każda partia polityczna w reprezentowana w parlamencie ma swojego strażnika dyscypliny partyjnej - Whipa. Whipowie reprezentuja interesy partii, dbają o frekwencje, dyscypliny podczas głosowań. Dwie największe partie w parlamencie kierowane są przez Głównych Whipów, a pozostałe przez starszych rangą whipów.
Bardziej skomplikowanie przedstawia się sprawa whipów w Radzie Narodowej Prowincji. Tu każda prowincja wybiera swojego whipa, który organizuje prace delegacji w prowicnji w Radzie. Poza tym każda partia wybiera swojego whipa, który kieruje pracą partii w tej izbie. Główny whip partii, która ma większość w izbie wyższej jest głównym whipem Rady.
Organami wewnętrznymi parlamentu są komisje, które spełniają coraz to większą funkcję w umożliwianiu uczestnictwa w procesie rządzenia przez obywateli (czyli przechodzenia z modelu demokracji przedstawicielskiej do partycypatywnej), ze względu na to, że prace komisji mają charakter otwarty. O składzie komisji decydują poszczególne izby według klucza partyjnego. Dąży się do tego, by w komisjach pracowali specjaliści.
Większość wśród komisji stanowią komisje stałe, pracujące przez cały czas trwania kadencji. Realizują one funkcję ustawodawczą parlamentu. Istotną rolę spełniają komisje ministerialne (resortowe) działające w Zgromadzeniu Narodowym. Składają się z reguły z 17 członków. Komisje te zajmują się sprawami ministerstw i także je kontrolują. Skupiają się nad pracą nad ustawami, co roku dokonują kontroli ministerstwa w zakresie wykonania budżetu. Mogą wzywać ministrów i innych członków rządu do składania sprawozdań ze swej pracy.
Istnieją także komisje nadzwyczajne powoływane w określonym ściśle celu i na konkretny czas.
Zakres prac w Narodowej Radzie Prowincji jest podobny, choć mniej rozbudowany. Parlament tworzy również wspólne komisje obu izb, a na mocy postanowień konstytucji może utworzyć komisję konstytucyjną.
Funkcje Parlamentu
Z konstytucji RPA wynikają dwie podstawowe funkcje parlamentu:
ustawodawcza - na poziomie ogólnokrajowym wykonuje władzę parlament, na poziomie prowincji legislatury prowincji, a lokalnie- rady municypalne. Parlament stanowi prawo zgodnie z ograniczeniami zawartymi w konstytucji. Istotnym uprawnieniem jest dokonywanie zmian w treści konstytucji.
kontrolna - kontrolowanie działalności rządu, poszczególnych ministrów i kontrola finansów państwa.
Poza tymi funkcjami wymienić należy także: powoływanie i odwoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich, Genralnego Audytora, funkcjonowanie komisji parlamentarnych dot. prac ministerstw, powoływanie komisji parlamentarnych o charakterze śledczym i zatwierdzenie porozumień międzynarodowych.
Parlament spełnia tez funkcje kreatywne, ze względu na to, że Zgromadzenie Narodowe wybiera i powołuje spośród swoich członków prezydenta, a ten nominuje wiceprezydenta i ministrów także spośród deputowanych.
Przede wszystkim, jako reprezentant społeczeństwa parlament informuje obywateli o tworzonym prawie i polityce państwa.
National Assembly
National Council of Provinces
wg wyników wyborów
South African Local Government Associations (SALGA)
National Revenue Fund
poza przewodniczącym i innymi członkami prezydium
zapytania ustne: środy, pisemne: wtorki
reguluje to dokładnie konstytucja w sekcji 50
Speaker
Chairperson
the Serjeant-at-Arms
the User of the Black Rod
w ich skład może wchodzić 15-50 deputowanych
4