12. ZADANIA I KOMPETENCJE NAUCZYCIELA W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM

Szereg podstawowych zadań decydujących o jakości pracy nauczyciela dotyczy:

• rozwijania samodzielności, zainteresowań,

• pobudzania aktywności poznawczej,

• rozwijania wrażliwości na wartości,

• stwarzania szans pełnego wykorzystania możliwości psychicznych uczniów,

• zapewniania współudziału w pracy pedagogicznej środowiska, związanych z usuwaniem mikrodefektów oraz formułowaniem planów życiowych i zawodowych uczniów.

Znacznie szerzej zadania nauczyciela w kontekście jego kompetencji analizuje Cz. Banach:

• na pierwszym planie stawia nauczanie i organizowanie procesu uczenia się uczniów klas I-III, wprowadzanie ich w świat realny, świat przez wielostronną aktywność,

• problemowe i wielostronne kształcenie,

• przygotowanie do samodzielności,

• zdolności do dialogu i negocjacji, do poznawania siebie,

• wychowanie uczniów,

• wspieranie ich w rozwoju,

• inspirowanie procesów samowychowania,

• współkształtowanie umiejętności, współżycia w klasie.

Priorytetowymi zadaniami nauczyciela wg J. Szempruch są:

• opieka nad dziećmi,

• diagnozowanie sytuacji potrzeb,

• socjalizacja i resocjalizacja,

• przeciwdziałanie patologiom społecznym.

W pracy nauczyciela nauczania wczesnoszkolnego istotne są również:

• orientacja i wspomaganie dzieci w kształtowaniu planów edukacyjnych i życiowych,

• współpraca z rodziną i środowiskiem lokalnym,

• rozwijanie dialogu społecznego na temat dziecka oraz jego edukacji,

• podmiotowość oddziaływania szkoły, rodziny i środowiska,

• ograniczanie zjawiska lęku i przymusu.

Niezbędnymi zadaniami, które winien wypełniać nauczyciel-wychowawca klas I-III, zwłaszcza w kontekście reformy systemu oświaty w Polsce, są:

• działalność nowatorska,

• inicjowanie wielu sposobów nauki i pracy uczniów oraz spędzania wolnego czasu,

• działalność badawcza zmierzająca do doskonalenia kryteriów i form kontroli wyników pracy uczniów i nauczycieli w zakresie postaw, wartości, wiedzy i umiejętności.

W zmieniającej się innowacyjnej pracy nauczyciel, w której edukacja szkolna zintegrowana jest z wieloma ośrodkami wychowania równoległego, należy zmierzać do samoformowania przez ucznia silnej, pogodnej, optymistycznej osobowości.

KOMPETENCJE NAUCZYCIELA W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM

W pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli nauczania wczesnoszkolnego wyróżnia się następujące kompetencje:

• interpretacyjno-komunikacyjne,

• kreatywności,

• współdziałania,

• pragmatyczne,

• informatyczno-medialne.

Bardzo ważne w przygotowaniu nauczycieli do zawodu są kompetencje interpretacyjno-komunikacyjne, które wyrażają się umiejętnością rozumienia i definiowania sytuacji edukacyjnych oraz skutecznością zachowań komunikacyjnych, zarówno werbalnych, jak też niewerbalnych. Dotyczą one m.in.:

• posiadania wiedzy o komunikacji interpersonalnej i umiejętności spożywania jej dla celów edukacyjnych,

• nabycia umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z uczniem,

• zrozumienia dialogowego charakteru relacji nauczyciel-uczeń,

• doskonalenia poprawności czytelności i etyczności własnych zachowań językowych np. umiejętności kształtowania wrażliwości językowej wychowanków, odsłaniania funkcji języka jako narzędzia myślenia i porozumiewania się.

W pracy nauczyciela istotną rolę pełnią również kompetencje kreatywności. Wyrażają się innowacyjnością i prorozwojową skutecznością działań nauczyciela. Przejawia je nauczyciel, który:

• rozumie i zna swoistość działania pedagogicznego jako twórczego,

• zna możliwości i bezpieczne granice w dokonywaniu twórczych zmian w pracy nauczyciela i szkoły,

• umie opracować autorski program nauczania,

• umie myśleć krytycznie oraz stymulować rozwój samodzielnego i krytycznego myślenia, samokształcenia i pracy nad sobą oraz swoich wychowanków,

• umie planować własną koncepcję doskonalenia i samokształcenia zawodowego.

Przedmiotem wszechstronnych analiz są również kompetencje współdziałania rozumiane jako skuteczność zachowań prospołecznych nauczyciela i sprawność w integrowaniu zespołów uczniowskich oraz innych podmiotów edukacyjnych. Wyrażają się głównie:

• posiadaniem wiedzy o prawidłowościach współdziałania i rozwoju społecznym uczniów oraz umiejętnością jej odpowiedniego wykorzystania do tworzenia z grupy uczniowskiej środowiska wychowawczego,

• rozumieniem związków zachodzących między własnym systemem interakcyjnym a procesami społecznymi w grupie uczniowskiej,

• umiejętnością modyfikowania własnego stylu, kierowania grupą wychowanków w zależności od stopnia ich rozwoju i dojrzałości społeczno-moralnej,

• umiejętnością rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez negocjowanie i kompromis oraz kształcenia u wychowanków tej umiejętności,

• rozumieniem potrzeby współpracy z pozaszkolnymi uczestnikami procesu edukacyjnego i umiejętnością współdziałania na rzecz tworzenia warunków do uczenia się we współpracy i współodpowiedzialności za jego efekt.

Dla celów poznawczych istotne są kompetencje pragmatyczne nauczyciela, które wyrażają się jego skutecznością w planowaniu, organizowaniu, realizacji i ewaluacji procesów edukacyjnych. Dotyczą one umiejętności:

• dysponowania podstawową wiedzą psychologiczną i metodyczną o skutecznym działaniu pedagogicznym,

• rozumienia potrzeby i umiejętności różnicowania projektów działania w zależności od dokonanych diagnoz, podmiotowych możliwości ucznia,

• realizowania założeń edukacji integracyjnej,

• posługiwania się podstawowymi elementami warsztatu pracy nauczyciela w kształceniu i wychowaniu,

• umiejętności opracowania własnego programu zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej,

• rozumienia procesów ewaluacji szkolnej oraz umiejętności opracowania i posługiwania się różnymi technikami kontroli osiągnięć uczniów.

Oprócz analizowanych wcześniej kompetencji pedagogicznych nauczyciela istotną rolę w jego aktywności zawodowej pełnią kompetencje informatyczno-medialne. Wyrażają się one umiejętnością wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w doskonaleniu procesów edukacyjnych. W zakresie tych kompetencji nauczyciela nauczania początkowego wskazuje na:

• umiejętność obsługi komputera, wideo i innego sprzętu technicznego,

• umiejętność wykorzystania nowoczesnej technologii do wspomagania procesu nauczania-uczenia się,

• umiejętność tworzenia autorskich programów edukacyjnych i udostępniania ich w sieci Internet.