Edyta Jabłonowska Zduńska Wola 28.01.2012

Centrum Nauki i Biznesu ,,Żak”

DSA I

Przedmiot: Podstawy ekonomiki

Temat: Podstawowe typy gospodarek i ich charakterystyka.

System gospodarczy inaczej ekonomiczny jest systemem regulacyjnym obejmującym zespół elementów i instrumentów, głównie ekonomicznych, opartych na mechanizmach rynku i polityki gospodarczej, który reguluje procesy gospodarcze w kraju. Równocześnie system ten postrzegany jest jako zbór podstawowych instytucji związanych z podejmowaniem oraz realizacją decyzji ekonomicznych, razem ze wszystkimi podmiotami ekonomicznymi. T. Kowalik, definiując pojęcie systemu ekonomicznego, twierdzi, że „jest to zespół, kompleks organizacji, gospodarstw domowych oraz jednostek działających według określonych zasad, bodźców, nakazów i zakazów, w dziedzinie produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr i usług”.

Najprościej ujmując można powiedzieć więc, że system gospodarczy stanowi zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników życia gospodarczego, określający przede wszystkim kwestie:

-kto i jak decyduje o tym, które dobra powinny być wytwarzane i w jakich ilościach,

-w jaki sposób wytwarzanie uzupełniających się produktów ma być bilansowane i koordynowane pod kątem zaspokojenia różnorodnych potrzeb społecznych,

-w jaki sposób ma być dokonywany podział globalnego produktu społecznego między członków społeczeństwa.

Podstawę rozwiązań systemowych tworzy ustrój gospodarczy, regulujący stosunki ekonomiczne w kraju, których podstawę stanowi własność środków produkcji.

Systemy gospodarcze na przełomie wieków ulegały zmianom, co doprowadziło do tego, iż we współczesnych krajach różnią się one od siebie w zależności od danych problemów ekonomicznych i sposobów ich rozwiązywania. Każdy z nich ma własne cechy charakterystyczne, niemniej niektóre z nich są bardzo podobne do siebie, co pozwala zakwalifikować je jak podaje G. F. Stanlake, do trzech lub czterech grup.

Pierwszym typem gospodarki jest gospodarka tradycyjna, w której żyją wyłącznie społeczności o bardzo niskim standardzie życia. Ludzie żyją tu zgodnie z odwiecznymi zwyczajami tzn. wykonują czynności w sposób taki jak zawsze było to robione od wieków. Nie istnieją tu kwestie sporne dotyczące tego co ma być produkowane, w jaki sposób ma być produkowane i rozdzielone, gdyż zostało to ustalone już bardzo dawno temu. W tym typie gospodarki w większości przypadków wielkość produkcji nieznacznie przekracza minimum niezbędne do przetrwania.

Gospodarka tradycyjna jest to wiedza na temat produkcji, którą przekazuje się kolejnym pokoleniom np. doświadczony pracownik przyucza do zawodu stażystę. Wykorzystuje się tradycyjne, sprawdzone metody działania. Nowości mogą jedynie w niewielkim stopniu wpływać na sposób wytwarzania. Niestety jakość nie idzie tutaj w parze z wydajnością i dynamicznym tempem rozwoju gospodarczego. Gospodarka tradycyjna prowadzona jest głównie w zacofanych cywilizacyjnie państwach Afryki, Azji a także Ameryki Południowej.

Drugi typ stanowi gospodarka rynkowa, w której ludzie mają znaczną swobodę w wyborze tego, co chcą kupić lub co chcą wyprodukować i sprzedać. Ceny zostają wyznaczone przez dwa komponenty: siłę popytu zgłaszanego przez ludzi na dobra i usługi oraz przez ilość, jakie dostawcy są gotowi zaproponować na sprzedaż, czyli przez siły rynkowe popytu i podaży.

Podstawą podejmowania decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Ważnym czynnikiem jest konkurencja, prowadzi ona do obniżenia cen produktów i usług oraz do podnoszenia ich jakości.

Podmiotami gospodarki rynkowej są :

- gospodarstwa domowe

- przedsiębiorstwa

- instytucje finansowe

Do głównych cech charakterystycznych takiej gospodarki nalezą:

- swoboda działalności gospodarczej i przedsiębiorczości,

- istnienie własności prywatnej (środki produkcji w rękach prywatnych),

- dbałość o interes własny i działalność w celu osiągnięcia zysku,

- bardzo ograniczona rola rządu,

- swobodna zmiana cen (dostosowywanie) w zależności od popytu i podaży. Niedobór któregoś z dóbr powoduje wzrost jego ceny.

Wszystkie powyższe cechy odpowiadają wyszczególnionej gospodarce wolnorynkowej, która uważana jest obecnie za najlepszy typ gospodarki. W jej strukturze własności zdecydowanie przeważa własność prywatna nad państwową, co jest niewątpliwie korzystne. Występuje swoboda działalności gospodarczej, przepływu kapitału itd. Ingerencja organów państwa ograniczona jest do niezbędnego minimum. Ludzie mają prawo decydować o tym w jakim charakterze będą pracować. Na wolnym rynku występuje konkurencja, która jest motorem napędowym gospodarki. Producenci dążą do tego aby przy możliwie najniższych kosztach osiągnąć zakładany zysk lub maksymalizując nakłady osiągnąć racjonalny zysk. Ten typ gospodarki jest korzystny ze względów ekonomicznych dla gospodarki państwa jednak przyczynia się do pogłębiania dysproporcji społecznych.

Trzecim wyróżnionym typem jest gospodarka kierowana przez rząd, gdyż to on posiada władzę do kierowania i wykorzystywania zasobów czynników wytwórczych kraju. Wszelkie decyzje dotyczące wykorzystywania pracy, ziemi i kapitału zawierane są przez rząd, który określa co powinno być produkowane, jak powinno być produkowane i dla kogo.

Taki rodzaj gospodarki nazywany jest mianem gospodarki centralnie planowanej. Założeniem takiego systemu jest po prostu „wypełnienie planu”, który ustalany jest przez władze zwierzchnie, a także specjalnie powołanych przez nie specjalistów z różnych dziedzin życia. Do państwa należą zarówno jednostki produkcyjne, jak i zasoby naturalne. I w ten oto sposób stwarza się konspekt, który obejmuje cele i działania na jakiś konkretny okres czasu.

Jej istota opiera się na czterech cechach:

- społecznej własności środków produkcji tzn. ziemia i wszystkie rodzaje kapitału są własnością państwa, natomiast własność prywatna ograniczona jest jedynie do majątku osobistego. Istnieje jednak możliwość alby małe firmy posiadały prywatnych właścicieli, a rolnicy małe działki,

- planowanej produkcji czyli produkcji zgodnej z planem narodowym, w którym czynniki środków produkcji rozdzielane są między różne gałęzie zgodnie z dyrektywami rządowymi,

-brak swobody zmian cen w odpowiedzi na zmianę popytu i podaży. Ustalane są one przez rząd,

- produkcja nie dla zysku, tylko produkcja tego, co rząd uzna za najkorzystniejsze dla ludzi.

Biorąc pod uwagę powyższe cechy gospodarka centralnie planowana prowadzona jest przez organy władzy państwowej. Odgórnie ustalane są: rodzaj produkcji, jej ilość, ceny towarów. Decyduje o rozdziale dóbr a także usług. Wszelkie zasoby (ziemia, praca, kapitał) należą do państwa. Ten typ gospodarki nie odpowiada na rzeczywiste zapotrzebowanie społeczne. Występuje w państwach totalitarnych i komunistycznych. W Polsce gospodarka centralnie planowana funkcjonowała w PRL - u.

Czwartą pozycję zajmuje gospodarka mieszana, zawierająca w sobie po części cechy gospodarki rynkowej i kierowanej. Składa się zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. Państwo wraz z sektorem prywatnym współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Oprócz podstawowego mechanizmu (rynkowego) napędowego istnieje i odgrywa istotną rolę mechanizm korygujący, wspomagający jakim jest ingerencja państwa. Na rynku istnieje wolna konkurencja, dotycząca zarówno firm, jak i służby zdrowia czy szkolnictwa, ale jednocześnie państwo otacza opieką społeczną swoich obywateli, finansując oświatę, służbę zdrowia, czy specjalne szkolenia dla osób bezrobotnych. Jednocześnie państwo wspomaga gospodarkę w sytuacjach kryzysowych, na przykład dając gwarancje bankowe firmom lub dostosowując prawo do ich potrzeb. 

Podsumowując większość gospodarek na świecie funkcjonuje właśnie w systemie mieszanym zwłaszcza w wielu rozwiniętych gospodarkach kapitalistycznych np. w krajach skandynawskich, we Francji, Wielkiej Brytanii, a także Korei Południowej. Natomiast nigdy nie było stuprocentowej gospodarki rynkowej, chociaż dziewiętnastowieczna Anglia była jej bliska.

BIBLIOGRAFIA:

1. Bernard & Colli, Słownik ekonomiczny i finansowy, przekład B. Nowosad, Wydanie 2 popr. i uzup., Katowice: Wydawnictwo ,,Książnica”, 1995

2. Kowalik T., Współczesne systemy ekonomiczne. Powstawanie, ewolucja, kryzys, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, 2000.

3. Marciniak S., Makro i mikroekonomia. Podstawowe problemy, Wydanie 4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.

4. Stanlake G. F., Podstawy ekonomii, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1992.

        

Bernard & Colli, Słownik ekonomiczny i finansowy, przekład B. Nowosad, wydanie 2 popr. i uzup., Katowice: Wydawnictwo ,,Książnica”, 1995, s. 170

Kowalik T., Współczesne systemy ekonomiczne. Powstawanie, ewolucja, kryzys, Warszawa: Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, 2000, s. 9-13.

Stanlake G. F., Podstawy ekonomii, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 34-37

3

---