Formy nacjonalizmów wg Heywood „Politologia”
Polityczny charakter nacjonalizmu nie jest jednoznaczny. Może być siłą postępową i wyzwalającą i przeciwnie, reakcyjną i usprawiedliwiającą politykę ekspansji militarnej i wojny. Oblicze nacjonalizmu zależy od okoliczności, w których kształtują się aspiracje narodowe oraz od kwestii politycznych z jakimi jest związany.
Nacjonalizm fascynował w swoim czasie i na swój sposób zarówno liberałów jak i konserwatystów, socjalistów, faszystów nawet komunistów. (anarchizm w pełni odrzuca n.)
Najważniejsze formy polityczne nacjonalizmu to:
N. liberalny
N. konserwatywny
N. ekspansywny
N. antykolonialny
Nacjonalizm liberalny
Klasyczna forma n. europejskiego, z okresu rewolucji francuskiej.
W Europie kontynentalnej być n. =być liberałem i odwrotnie
Podobnie jak inne nacjonalizm liberalny opiera się na przekonaniu o naturalnym podziale ludzkości na posiadające odrębną tożsamość narody
Charakterystyczną cechą nacjonalizmu liberalnego jest łączenie idei narodu z zasadą suwerenności ludu i podkreślanie znaczenia samostanowienia narodu, której celem jest powstanie państwa narodowego (granice władzy = granice narodu)
Nacjonalizm liberalny nie wyróżnia interesów jednego narodu kosztem innych, jego ostatecznym celem jest powstanie świata składającego się z suwerennych państw narodowych
nacjonalizm liberalny miał być podstawą zapewnienia bezpiecznego i stabilnego porządku światowego (contra stery porządek - zdominowany przez imperia autokratyczne i militarystyczne dążące do ekspansjonizmu i wojny).
Przedstawiciele:
Simon Bolivar - przewodzący południowoamerykańskiemu ruchowi niepodległościowemu (pocz. XIX)
Giuseppe Mazzini - prorok ruchu narodowego risorgimento (odrodzenie), zawiązał org. Młoda Italia i Młoda Europa
T.W. Wilson i jego 14 punktów
Nacjonalizm konserwatywny
Rozwija się później niż nacjonalizm liberalny.
Do 2 poł XIX politycy konserwatywni uznawali nacjonalizm za doktrynę wywrotową.
Z czasem uwidocznił się związek n.k z konserwatyzmem ( koncepcja jednego narodu Disraelego, popieranie nacjonalizmu panslawistycznego przez Aleksandra III)
Nacjonalizm konserwatywny skupią swoją uwagę na obietnicy spójności społecznej ładu publicznego, jaką niesie ze sobą narodowy patriotyzm.
Wg konserwatystów naród to organiczna całość opierająca się na ludzkiej potrzebie ciążenia ku nam podobnym (wygląd, poglądy nawyki, styl życia).
Nacjonalizm konserwatywny jest zakotwiczony w przeszłości i staje się obroną wartości i instytucji uświęconych przez historię, staje się formą tradycjonalizmu i nabiera nostalgicznego, regresywnego charakteru ( podkreślanie roli ojców pielgrzymów, wojny o niepodległość w USA, odwoływanie się do symboli związanych z monarchia w W.B).
Najczęstszą inspiracją dla nacjonalizmu konserwatywnego jest poczucie, że naród jest zagrożony, z wewnątrz bądź z zewnątrz (antagonizm klasowy/ imigracja supranacjonalizm. imigracja osłabią kulturę narodową i tożsamość etniczną, powoduje konflikty/ budowanie gremiów ponadnarodowych i globalizacja kultury np. opór przed Euro).
Nacjonalizm konserwatywny wykorzystywany jest jako forma manipulacji elit, promuje nietolerancję i fanatyzm, może promować rasizm i ksenofobię.
3.Nacjonalizm ekspansywny
Ma agresywny, militarny i ekspansywny charakter. Może być potraktowany jako zaprzeczenie nacjonalizmu liberalnego, równości praw i samookreślenia
Pojawia się pod koniec XIX w wraz z dziewietnastowiecznym imperializmem europejskim - wydzieranie sobie Afryki. Wtedy to prestiż państwa utożsamiano z posiadaniem kolonii. Zarówno I jak II WŚ można traktować jako efekt ekspansywnej formy n. (ekstremalnym przykładem może być też walka bośniackich Serbów o stworzenie wielkiej Serbii).
W nacjonalizimie ekspansywnym pojawia się intensywny entuzjazm nacjonalny - integralny nacjonalizm (Charles Maurras przywódca prawicowej action francaise) Dla Murrasa kluczową wagę miało przekonanie o nadrzędnym znaczeniu narodu, naród wszystkim - jednostka niczym, życie jednostki ma znaczeni tylko, gdy jest poświęcone jedności i ciągłości narodu.
Naród staje się ekskluzywną wspólnota etniczną, połączoną więziami pierwotnymi, jedność narodowa wymaga zaś dyscypliny i posłuszeństwa wobec najwyższego władcy.
Nacjonalizm ekspansywny jest łączony z poglądami i doktrynami szowinistycznymi (Nicolas Chauvin - fanatyk oddany napoleonowi i sprawie francuskiej). Szowinizm jest irracjonalnym przekonaniem o wyższości własnej grupy lub narodu, niektóre narody są przeznaczone do rządzenia …
W nacjonalizmie ekspansywnym ważny jest też obraz innego narodu, rasy, grupy jako wroga. Następuje wyraźny podział MY - ONI. Oni potrzebni są do nienawidzenia i pogardzania, by w opozycji do nich budować obraz i poczucie NAS. Schematyczny podział na dobry i złych, to ich wina, są powodem wszelkich niepowodzeń i frustracji.
W nacjonalizmie ekspansywnym powraca idea odnowy bądź odrodzenia narodowego, nawiązująca do momentów dawnej świetności (Imperium rzymskie, I i II Rzesza). Mity czy wspomnienia tego rodzaju nadają nacjonalizmowi ekspansywnemu charakter regresywny jednocześnie ukazują, wyznaczają cel, przeznaczenie narodu.
Nacjonalizm jako narzędzie przywrócenia wielkości i chwały narodu, posiada nieodmiennie militarny charakter. Często centrum zainteresowania nacjonalizmu ekspansywnego jest projekt imperialny, dążenie do ekspansji, zdobycia kolonii
Nacjonalizm antykolonialny
Nacjonalizm antykolonialny obraca doktryny i zasady m.in. nacjonalizmu liberalnego rozwinięte w procesie tworzenia narodów w Europie, przeciwko mocarstwom europejskim. W pewnym sensie dzięki kolonializmowi nacjonalizm stał się doktryną polityczna o znaczeniu globalnym
Indie -1947
Chiny - po rewolucji komunistycznej 1949
Rep. Indonezji po 3 lata wojna z Holandią 1949
Walki narodowe w Pd Wsch. Azji stały się inspiracją dla ruchów w Afryce
Nigeria 1960
Algieria 1962
Kenia 1963
Tanzania i Malawi 1964
Afryka Pd-Zach - Namibia 1990
Początkowo antykolonializm nawiązywał do nacjonalizmu liberalnego, inspirowanego ideą samostanowienia narodów. Jednak narody azjatyckie i afrykańskie znajdowały się w innej sytuacji, wyzwolenie narodowe miało dla nich wymiar zarówno polityczny, jak też gospodarczy. Dlatego ruchy antykolonialne chętnie odwoływały się do socjalizmu. Jego zaletą dla krajów rozwijających się było to, że podkreślał wspólnotę i współpracę, głęboko zakorzenione w tradycyjnych kulturach przedindustrialnych. Z tego punktu widzenia nacjonalizm i socjalizm są sobie bliskie ze względu na podkreślanie solidarności społecznej i współpracy. Tak rzez ujmując, nacjonalizm można nazwać łagodniejszą odmianą socjalizmu, odnoszącą zasadę solidarności do narodu, a nie całej ludzkości
W krajach takich jak Chiny, Korea Płn., Wietnam i Kambodża ruchy antykolonialne otwarcie opowiadały się za marksizmem - leninizmem.
Od lat 70 marksizm-leninizm był często zastępowany formami fundamentalizmu religijnego, zwłaszcza islamskiego. Teoretycznie islam dąży do ponadnarodowej tożsamości politycznej łączącej podążających drogą islamu w jeden naród islamski. Nacjonalizm islamski nie posiada jednolitego charakteru, jednak Rewolucja irańska z 1979 r. dzięki której do władzy doszedł ajatollah Chomeini ukazała możliwości jakie niesie fundamentalizm islamski jako doktryna odnowy narodowej.