Koncesjonowanie działalności gospodarczej
Koncesjonowaniem objęte są dziedziny gospodarki niegdyś stanowiące monopol państwa. Państwo powierzało prowadzenie działalności gospodarczej w niektórych dziedzinach wybranym przedsiębiorcom. Rozwój cywilizacyjny doprowadził do zawężenia monopolu państwa w gospodarce, jednak pozostały dziedziny, które mają strategiczne znaczenie dla gospodarki państwowej i są objęte koncesjonowaniem. Obecnie koncepcja koncesji nie jest wiązana z monopolem państwa na określoną działalność gospodarcza, wynika to z faktu, że obecnie według art. 20 Konstytucji RP w Polsce funkcjonuje społeczna gospodarka rynkowa oparta na własności prywatnej.
Koncesja stanowi środek reglamentacji prowadzenia działalności gospodarczej, co oznacza, że przedsiębiorca oprócz spełnienia warunków określonych w art. 14-22 ustawy z dnia 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (u.s.d.g), chcąc prowadzić działalność objęą koncesjonowaniem musi również uzyskać koncesję. Regulacja dotycząca koncesji została umieszczona w rozdziale 4 u.s.d.g. w art. 46-63.
Charakter koncesji
Koncesja to akt administracyjny (decyzja administracyjna), wydawana w sferze rezygnacji państwa ze swojego monopolu lub w dziedzinach mających szczególne znacznie dla bezpieczeństwa państwa i obywateli, wydawany na podstawie przepisów ustawowych określających warunki i tryb koncesjonowania, wydawany na wniosek zainteresowanego, ustalający prawo do podjęcia i wykonywania działalności według zasad określonych w ustawie i warunków określonych w koncesji. Koncesja ma charakter decyzji uznaniowej, nie dotyczy to koncesji udzielanej w wyniku przetargu. Koncesja jest wydawana na okres nie krótszy niż 5 lat i nie dłuższy niż 50, na wniosek zainteresowanego przedsiębiorcy może być wydana na okres krótszy.
Przedmiot działalności objętej koncesjonowaniem
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej jest trzecią regulacją w ciągu 20 lat. Pierwsza regulacja uchwalona jeszcze w czasach PRL, ustawa z dnia 23.12.1988 r. o działalności gospodarczej, obejmowała bardzo duży katalog dziedzin gospodarki wymagających uzyskania koncesji dla ich wykonywania (aż 27 dziedzin objętych koncesjonowanie), ustawa z 19.11.1999 r. - Prawo działalności gospodarczej znacznie ten katalog zmniejszyła do 8 dziedzin. U.s.d.g. pierwotnie koncesjonowaniem objęła tylko sześć rodzajów działalności gospodarczej, a w 2009 r. wyniku uchwalenia ustawy z dnia 19.11.2009 r. o grach hazardowych został dodany jeszcze jeden rodzaj działalności wymagający uzyskania koncesji.
U.s.d.g. zawiera następujący katalog dziedzin objętych koncesją (art. 46):
1) poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin, wydobywanie kopalin ze złóż, bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych,
2) wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym,
3) wytwarzanie, przetwarzanie, magazynowanie, przesyłanie, dystrybucja i obrót paliwami i energią ,
4) ochrona osób i mienia
5) rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych,
6) przewozy lotnicze,
7) prowadzenie kasyna gry.
Jest to zamknięty katalog a objęcie koncesjonowaniem innych dziedzin działalności gospodarczej jest możliwe przy spełnieniu kilku warunków, wymienionych w art. 46 ust 3 u.s.d.g.):
- gdy jest to działalność gospodarcza maja szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli,
- gdy działalność ta nie może być wykonywana jako wolna lub po uzyskaniu wpisu do rejestru działalności regulowanej albo po uzyskaniu zezwolenia,
- jest wymagana zmiana u.s.d.g, która wprowadziłaby na listę działalności koncesjonowanych nową działalności.
U.s.d.g. ma charakter lex generalis natomiast szczegółowe zasady udzielenia koncesji są określone w przepisach ustaw przedmiotowych regulujących poszczególne dziedziny działalności gospodarczej.
Organy koncesyjne
Organem właściwym w przedmiocie udzielenia odmowy udzielenia, zmiany i cofnięcia koncesji lub ograniczenia jej zakres jest minister właściwy ze względu na zakres działalności objętej koncesją, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Ustawy przedmiotowe określają inne ograny właściwe w tym przedmiocie, zazwyczaj są to organy szczebla centralnego.
Organ koncesyjny jest również uprawniony do kontroli działalności gospodarczej w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją, przestrzegania warunków wykonywania działalności gospodarczej, w zakresie obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli. Kontrola w trybie art. 57 ust.2 i 3 u.s.d.g.
Postępowanie ogólne
Udzielenie koncesji jest wynikiem podstępowania koncesyjnego podejmowanego na wniosek zainteresowanego podmiotu. Organ koncesyjny może określić w koncesji, w granicach przepisów odrębnych, szczególne warunki wykonywania działalności objętej koncesją, taka informacja powinna być przekazana zainteresowanemu niezwłocznie po wszczęciu postępowania koncesyjnego (art. 48 sut.1 i 2 u.s.d.g). Zawartość wniosku o udzielenie lub zmianę koncesji określona jest w art. 49 u.s.d.g. Organ koncesyjny podejmuje kontrolę formalno-materialna wniosku. Art. 50 u.s.d.g. przewiduje możliwość wezwania wnioskodawcy do uzupełnienia wniosku o dokumentację poświadczającą spełnienie warunków określonych w przepisach prawa do wykonywania określonej działalności, jak również do sprawdzenia faktów zawartych we wniosku w celu sprawdzenia czy danych przedsiębiorca spełnia warunki wykonywania działalności koncesjonowanej i daje rękojmię jej prawidłowego wykonywania. Organ udziela koncesji lub odmawia udzielenia koncesji w formie decyzji administracyjnej.
Postępowanie szczególne
W przypadku gdy organ koncesyjny przewiduje udzielenie ograniczonej ilości koncesji ogłasza ten fakt w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” (art. 51 u.s.d.g.), ogłoszenie to zawiera szczegółowe informacje dotyczące koncesji (art. 51 ust. 2 u.s.d.g.). Jeżeli liczba przedsiębiorców dających rękojmię prawidłowego wykonywania koncesji jest większa niż liczba przewidzianych koncesji organ koncesyjny zarządza przetarg (art. 52 ust.1 u.s.d.g.), o konieczności zorganizowania przetargu organ koncesyjny ogłasza w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski”, określając opłatę, za którą może być udzielona koncesja, nie niższą niż opłata skarbowa lub inną opłatę o charakterze publicznoprawnym przewidzianą w odrębnych przepisach za udzielenie koncesji, miejsce i termin składania ofert, szczegółowe warunki, jakie powinna spełniać oferta, wysokość termin i formę wniesienia wadium, termin rozstrzygnięcia przetargu. Rozstrzygnięcie przetargu dokonuje się w oparciu o wysokość zadeklarowanych opłat (art. 54 ust. 1 u.s.d.g), gdy kilku przedsiębiorców zadeklarowało takie same opłaty, organ koncesyjny zaprasza przedsiębiorców do ponownego zadeklarowania wysokości opłat. Wybór następuje w oparciu o najwyższą zadeklarowaną ofertę (art.54 ust 2 u.s.d.g.). Przedsiębiorcy, których oferty zostały wybrane uzyskują koncesje.
Przesłanki fakultatywnej odmowy udzielenia koncesji
Zgodnie z art. 56 ust. 1 u.s.d.g., odmowa udzielenia koncesji lub ograniczenie jej zakresu w stosunku do wniosku złożonego przez przedsiębiorcę albo odmowa zmiany koncesji może nastąpić z następujących przyczyn:
1) gdy przedsiębiorca nie spełnia warunków wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją lub warunków podanych do wiadomości w trybie art. 48 ust 2(szczegółowe warunki wykonywania koncesji) lub art. 51 ust. 1 (ograniczona liczba koncesji)
2) ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa i obywateli,
3) w wyniku przeprowadzonego przetargu koncesji udzielono innemu przedsiębiorcy lub przedsiębiorcom,
4) w przypadkach określonych w odrębnych przepisach
Organ koncesyjny może też czasowo wstrzymać udzielanie koncesji ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa lub obywateli- ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” (art.56 ust.2 u.s.d.g.).
Przesłanki obligatoryjnego cofnięcia albo zmiany koncesji
Zgodnie z art. 58 ust.1 u.s.d.g., organ koncesyjny cofa koncesję, w przypadku gdy:
1) wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywanie działalności objętej koncesją,
2) przedsiębiorca nie podjął w wyznaczony terminie działalności objętej koncesją, mimo wezwania organu koncesyjnego
3) przedsiębiorca trawle zaprzestał wykonywania działalności objętej koncesją.
Zgodnie z art. 58 ust. 2 u.s.d.g. organ koncesyjny cofa koncesję albo zmienia jej zakres w przypadku gdy przedsiębiorca:
1) rażąco narusza określone w koncesji warunki lub inne warunki wykonywania koncesjonowanej działalności gospodarczej, określone przepisami prawa,
2) w wyznaczonym terminie nie usunął stanu faktycznego lub prawnego niezgodnego z warunkami określonymi w koncesji lub przepisami regulującymi działalność gospodarczą objętą koncesją.
Przesłanki fakultatywnego cofnięcia albo zmiany koncesji
Według art. 58 ust. 3 u.s.d.g. organ może cofnąć koncesję albo zmienić jej zakres:
1) ze względu na zagrożenie obronności i bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwa obywateli
2) w razie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy
Promesa koncesji (art. 60 u.s.d.g.)
Przedsiębiorca zamierzający podjąć działalność objętą koncesjonowaniem może starać się o promesę koncesji (przyrzeczenie wydania koncesji). W postępowaniu o udzielenie promesy stosuje się przepisy dotyczące udzielenia koncesji, z wyłączeniem art. 52-54 u.s.d.g. (brak możliwości udzielenia promesy w postępowaniu przetargowym). Promesa koncesji może być udzielona przedsiębiorcy, gdy spełnia on warunki do wykonywania działalności koncesjonowanej, jednak nie jest jeszcze organizacyjnie gotowy do wykonywania tej działalności. Instytucja promesy dzieli proces koncesjonowania na dwa etapy, pierwszy etap do wydanie promesy koncesji będącej decyzją tymczasową o ograniczonym okresie ważności nie krótszym niż 6 miesięcy, drugi etap to wydanie koncesji na podstawie wcześniej udzielonej promesy. Na podstawie promesy po spełnieniu warunków wykonywania działalności objętej koncesją, wnioskodawca uzyskuje koncesję. W okresie ważności promesy nie można odmówić przedsiębiorcy wydania koncesji, chyba że zachodzą przesłanki z art. 60 ust.4 u.s.d.g. czyli uległy zmianie dane zawarte we wniosku o udzielenie promesy, wnioskodawca nie spełnił wszystkich warunków określonych w promesie lub gdy wystąpiły okoliczności z art. 56 ust. 1 i 2 u.s.d.g. tj. okoliczności stanowiące możliwość odmowy udzielenia koncesji lub ograniczenia jej zakresu w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji bądź zmiany koncesji.