Wiele terminów i pojęć opisuje wzajemne stosunki miedzy imigrantami a społeczeństwem przyjmującym. Ponieważ czasami dotyczą tego samego zagadnienia (czyli np. tego, co dzieje się w sytuacji gdy stykają się ze sobą ludzie należący do różnych kultur) lecz koncentrują się na innych wymiarach tego procesu, warto wyjaśnić podstawowe różnice miedzy tymi terminami.
Integracja:
W swym szerszym, socjologicznym znaczeniu integracja dotyczy ogólnie sposobu (i wydajności) funkcjonowania systemów społecznych oraz jakości więzów/połączeń miedzy jego kolejnymi elementami.
Integrację definiuje się jako `stan zorganizowania, zespolenia i zharmonizowania różnorodnych elementów tworzących zbiorowość społeczna i odnoszący się do sfery norm i wartości, działań oraz łączności pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. Integracja społeczna jest warunkiem istnienia, działania i aktywności każdej grupy lub zbiorowości społecznej' (…) Za zintegrowany można uznać ten system społeczny, w którym cele wyznaczane przez daną kulturę są w pełni akceptowane przez jednostki i osiągane za pomocą społecznie uznanych, zinstytucjonalizowanych środków. Wysoki poziom integracji społecznej charakteryzuje się intensywnością kontaktów między członkami danej zbiorowości, układem trwałych więzi społecznych spajających jednostki i grupy oraz ukształtowaną świadomością identyfikacji i łączności pomiędzy nimi. Przeciwieństwem integracji społecznej jest dezintegracja społeczna polegająca na łamaniu i zanikaniu norm współżycia społecznego, rozluźnieniu więzi społecznych i ograniczeniu komunikacji społecznej.
W przypadku stosunków społeczeństwo przyjmujące - imigranci mówiąc o integracji zazwyczaj rozumie się proces „wkomponowania (inkluzja) nowego elementu do istniejącego systemu społecznego”, przy czym wkomponowanie to powinno odbywać się w taki sposób, aby rozszerzony system w dalszym ciągu funkcjonował harmonijnie i skutecznie. Integracja jest procesem złożonym, oddziałuje zarówno na imigrantów jak i społeczeństwo przyjmujące. Jest procesem długotrwałym i przebiegającym w wielu wymiarach. Podstawowe wymiary integracji to:
1. Wymiar strukturalny, czyli nabycie podstawowych praw oraz uzyskanie dostępu do cenionych pozycji społecznych dla imigrantów oraz ich dzieci
2. Wymiar kulturowy, czyli kognitywny proces zmiany kultury, zachowania oraz postaw jednostek
3. Wymiar społeczny, czyli osobiste relacje społeczne nawiązywane przez imigrantów w społeczeństwie przyjmującym oraz członkostwo w formalnych i nieformalnych grupach społecznych
4. Wymiar identyfikacyjny, czyli poczucie przynależności i utożsamiania się ze społeczeństwem przyjmującym.
Kluczowymi wyznacznikami udanej integracji imigranta ze społeczeństwem przyjmującym jest osiągniecie sprawności językowej i zatrudnienie w zawodach odpowiadających kwalifikacjom imigranta, uzyskanie samodzielności finansowej i stałego miejsca zamieszkania, udział w życiu politycznym oraz brak konfliktów z prawem.
Asymilacja - proces wchłonięcia podmiotu (jednostki lub grupy) przez inną grupę, w wyniku którego podmiot nabiera właściwości charakterystycznych dla danej grupy, np. przyjmowanie przez mniejszości etniczne cech dominującej grupy narodowej; także: całokształt zmian psychicznych i społecznych, którym ulegają jednostki odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w jakiejś innej grupie różniącej się od niej swą kulturą.
Pojęcie asymilacji powstało w Stanach Zjednoczonych w latach 20tych XX w. dla opisania końcowej fazy zjawiska określanego jako race-cycle, czyli trwającego kilka pokoleń procesu włączania się w społeczeństwo amerykańskie kolejnych fal imigrantów. Wczesne definicje asymilacji, kładły duży nacisk na więziotwórcze procesy psychiczne niezbędne dla podtrzymania spójności nardu. Asymilacja oznaczać miała `proces wzajemnego przenikania się i łączenia, w wyniku którego jednostki oraz grupy uzyskują wgląd we wspomnienia, uczucia, oraz postawy innych osób i grup - włączając się we wspólne doświadczanie i tworzenie historii zostają wkomponowane we wspólne życie kulturowe'. W późniejszych definicjach coraz więcej uwagi przywiązywano problemowi solidarności kulturowej, postrzeganej jako ważny element podtrzymywania narodu. Asymilację definiowano jako `proces, w którym ludzie pochodzący z różnych ras i reprezentujący różną spuściznę kulturową zamieszkujący wspólne terytorium osiągają solidarność kulturową, wystarczającą przynajmniej do podtrzymania istnienia narodu'.
Przebieg i tempo asymilacji zależą od wielu czynników, takich jak: liczebność grupy mniejszościowej, jej skupienie lub rozproszenie przestrzenne, skala różnic miedzy kulturami rozpatrywanych grup, położenie ekonomiczne grupy mniejszościowej w stosunku do większościowej, rodzaj dominującej ideologii, etc.
Pojecie asymilacji zaczęło być kojarzone negatywnie po tym, jak usprawiedliwiano nim rządową politykę przymusowego wynaradawiania różnych grup etnicznych (np. Indian Amerykańskich).
Adaptacja społeczna - proces przystosowywania się jednostki lub grupy do funkcjonowania w zmienionym (lub nowym) środowisku. Polega na nieustannej interakcji zachodzącej między jednostką (lub grupą) a środowiskiem, w wyniku której dochodzi do przekształcania wewnętrznej struktury podmiotu oraz sposobów działania zgodnie z wymaganiami otoczenia, a także do przekształcania otoczenia i dopasowywania go do struktury wewnętrznej podmiotu (proces adaptacji społecznej przekształca obie strony relacji)
Przekształcenie struktury wewnętrznej oznacza całkowitą lub częściową reorientację psychologiczna jednostki (lud reorientację subkultury grupy) polegającą na przejęciu wartości i norm społecznych, sposobów definiowania sytuacji oraz wzorów zachowań obwiązujących w nowym środowisku społecznym. Przekształcenie sposobów działania jednostki lub grupy może wynikać właśnie z „przemiany wewnętrznej” lub oznaczać zewnętrzne dostosowanie się do zmienionych warunków działania, nie naruszając w istotny sposób dotychczasowego kształtu struktury wewnętrznej podmiotu. Obie możliwości, tzn. zmiana zachowania wynikająca ze zmiany wartości i poglądów oraz instrumentalna zmiana zachowań przy utrzymaniu dotychczasowych wartości i przekonań wyznaczają dwa krańce kontinuum adaptacji społecznej.
Proces adaptacji społecznej może dokonywać się spontanicznie, przez sam fakt uczestnictwa w życiu zbiorowym, może tez być przedmiotem celowych oddziaływań realizowanych przez specjalnie do tego powołane instytucje.
Akulturacja - proces zmian kulturowych, zachodzący w następstwie długotrwałej i bezpośredniej konfrontacji odmiennych systemów kulturowych, prowadzący do stopniowych zmian w jednym lub wszystkich wchodzących w interakcję systemach. W przypadku migrantów - szeroko pojęta przemiana wzorów kultury, dokonująca się pod wpływem uczestnictwa w różnych formach życia społeczno-kulturalnego kraju osiedlenia; przejmowanie przez jednostkę lub grupę kultury innej grupy etnicznej, wyróżnia się akulturację konieczną, wskazaną i pełną. Akulturacja konieczna dotyczy wstępnego etapu (osiedlenia) i jest niezbędna dla każdego, kto chce żyć (choćby niedługo) w nowym kraju. Jest to akulturacja wymuszona przez właściwości nowego środowiska. W początkowym okresie opiera się na imitowaniu zachowań społeczeństwa przyjmującego - nawet bez ich rozumienia i dotyczy takich elementów jak: poznanie nowych znaczeń i nazw(np. żywności czy ubioru), narzędzi pracy i jej organizacji, opanowanie umiejętności poruszania się środkami transportu itp. Akulturacja wskazana nie jest niezbędna do życia w danym społeczeństwie, niemniej jest korzystna dla lepszej adaptacji w nowym środowisku. Obejmuje ona poznanie idiomów i wyrażeń slangowych, pewnych zwyczajów w pracy, których wypada przestrzegać, itp. przy jednoczesnym zachowaniu pewnych pierwotnych cech narodowych. Akulturacja pełna obejmuje akceptację i przyjęcie przez jednostkę nowych norm i wartości, samo-identyfikację ze społeczeństwem przyjmującym oraz uznanie jednostki `za swoją' przez członków społeczeństwa przyjmującego (dlatego też migranci w pierwszym pokoleniu rzadko dochodzą do tego etapu .
Cztery „polityczne” modele koegzystencji imigrantów i społeczeństwa przyjmującego
Asymilacja podporządkowana jest założeniu, że migranci staną się pełnymi obywatelami danego kraju, z czasem upodobnią się do rodzimej populacji kraju przyjmującego oraz zaczną podzielać wspólne wartości obywatelskie. Proces ten ma z reguły charakter jednostronnej adaptacji i absorpcji, w którym migranci przejmują język, normy oraz zachowania społeczeństwa przyjmującego, bez analogicznego dostosowania ze strony społeczeństwa przyjmującego.
Integracja, w przeciwieństwie do asymilacji, zakłada, że proces wzajemnego dostosowania się imigrantów i społeczeństwa przyjmującego ma charakter dwustronny. Obie te grupy nie tylko akceptują wspólną kulturę, lecz wnoszą w nią również własny wkład. W tym samym czasie, kiedy ludzie pochodzący z różnych kultur uczą się od siebie nawzajem odmiennych kultur, każda jednostka lub grupa zachowuje poczucie kulturowej różnorodności oraz świadomość swojego kulturowego dziedzictwa.
Multikulturalizm, zjawisko socjologiczno-kulturowe, występujące w krajach zamieszkiwanych przez różne etnicznie, religijnie, kulturowo grupy ludności. Idea społeczeństwa multikulturowego wykształciła się w miarę nasilania się ruchów migracyjnych, napływu do Europy przedstawicieli odmiennych kultur, religii i ich stałego zamieszkiwania w krajach takich jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania. W ten sposób Europejczycy znaleźli się w podobnej sytuacji co np. mieszkańcy USA.