PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ

(Aronson)

SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE - badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące

ZACHOWANIE NIEWERBALNE

• cechy fizyczne - atrakcyjność, wyraz twarzy wpływają na nasze sądy o innych, ale przykładamy też dużą wagę do tego co ludzie mówią, język jest najznakomitszym osiągnięciem naszego gatunku, zwiera ogromną ilość info, lecz słowa nie wyczerpują treści

• KOMUNIKACJA NIEWERBALNA - sposób, w jaki ludzie komunikują, intencjonalnie bądź nieintencjonalnie, bez słów; wskaźniki niewerbalne obejmują mimikę, ton głosu, gesty, pozycję i ruchy ciała, dotyk i spoglądanie (kanały komunikacji niewerbalnej)

• FUNKCJE KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ (Argyle):

1. wyrażanie emocji

2. przenoszeniu postawy

3. informowaniu o cechach osobowości

4. ułatwianiu komunikacji werbalnej

• MIMICZNE WYRAZY EMOCJI:

- najistotniejszym kanałem komunikacji niewerbalnej jest wyraz twarzy

- pisał o nim Darwin w książce O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt

- D. twierdził, że podstawowe emocje przenoszone za pomocą wyrazu twarzy są uniwersalne i wszyscy potrafię je zinterpretować, Darwin twierdził, że są one gatunkowo a nie kulturowo specyficzne

- uniwersalnych jest jednak tylko sześć głównych emocji - gniew, szczęście, zaskoczenie, strach, niesmak, smutek - EKSPERYMENT 1971 - EKMAN, FRIESEN - w Nowej Gwinei niepiśmienne plemię Fore rozpoznawało wyrazy twarzy i dopasowywało do opowiadań

- REGUŁY UJAWNIANIA - kulturowo zdeterminowane reguły określające, jakie zachowania niewerbalne nadają się do ujawnienia (EKMAN, FRIESEN), np. w USA normy kulturowe zabraniają mężczyznom ujawniać smutek lub płacz, w Japonii kobiety nie mogą się niepohamowanie śmiać, generalnie mniejsza ekspresja twarzy niż na Zachodzie

- sytuacja odkodowania mimiki staje się trudniejsza w przypadku mieszaniny emocji (np. gniewu i niesmaku)

• INNE KANAŁY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ:

- kontakt wzrokowy i spojrzenie - stajemy się podejrzeli gdy osoba nie patrzy nam w oczy, gdy ma ciemne okulary to wprawia nas w zakłopotanie

- gesty rąk i ramion - EMBLEMATY - niewerbalne gesty, które w danej kulturze są dobrze zdefiniowane, mają zwykle swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki, tak jak znak OK., nie są one jednak uniwersalne, każda kultura wypracowuje swoje emblematy

• WIELOKANAŁOWA KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

- codzienne życie społeczne jest złożone z interakcji, które wieloma kanałami tworzą znaczenie niewerbalne

- PROFIL WRAŻLIWOŚCI NIEWERBALNEJ - ROSENTHAL - badanie adekwatnego postrzeganie komunikatów niewerbalnych - 2 sec filmiki z wyrazami twarzy kobiet, następnie zadawał pyt. Dotyczące tego co ta osobę mogło spotkać - stwierdzono dużą adekwatność

- ZADANIE INTERPRETACJI SPOŁECZNEJ - ARCHER, AKERT - 20 filmów pokazujących zachowania niewerbalne między osobami, następnie pytania o ich relacje, w scenie „kto jest matką?” prawidłowo odpowiedziało 64% badanych - w filmach było pokazane wiele kanałów niewerbalnych - jeżeli ktoś nie uchwycił wyrazu twarzy to mógł spostrzec inny kanał

- AKERT, PANTER - ekstrawertycy lepiej od introwertyków interpretuje przesłanki niewerbalne

- wykrywanie kłamstwa - nasza adekwatność jest wyższa niż losowa, ale nie jest ona szczególnie wysoka, częściej zakładamy że ktoś mówi prawdę, nawet gdy wiemy ze ktoś kłamie to nie umiemy rozpoznać prawdy jaka jest ukryta pod nim, często koncentrujemy się na twarzy a ona nie jest dobrym kanałem, bo kłamcy uczą się kontroli nad mimiką itd., najlepiej wykryć kłamstwo na podstawie kombinacji sygnałów pochodzących z ruchów ciała i zmian w głosie

• RÓŻNICE PŁCIOWE W KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ:

- kobiety lepiej rozumieją wskazówki i niewerbalne wyrażanie uczuć

- przeważają zarówno przy odczytywaniu jak i nadawaniu komunikatów niewerbalnych

- kobiety tracą swoją przewagę gdy nadawca kłamie, kobiety są bardziej skłonne uznawać kłamstwo za prawdę, mężczyźni bardziej polegali na przesłankach niewerbalnych - wynika to z tego, że kobiety są bardziej uprzejme

- TEORIA ROLI SPOŁECZNEJ - EAGLY - teoria mówiąca, że różnice płciowe pojawiające się w zachowaniu społecznym wynikają ze społecznego podziału pracy pomiędzy płciami, podział ten prowadzi do różnic w oczekiwaniach wobec ról płciowych i umiejętności związanych z płcią, które określają różnice w społecznych zachowaniach kobiet i mężczyzn. Prowadzi do do dwóch konsekwencji dotyczących podziału pracy:

1. oczekiwania wobec roli płciowej pojawiają się gdy członkowie społeczności oczekują od obu płci posiadania cech zgodnych z ich rolami (kobiety - opiekuńczość, przyjacielskość, ekspresyjność, wrażliwość)

2. kobiety i mężczyźni kształtują w sobie odmienne umiejętności i postawy zgodne i ich rolami

- EKSPERYMENT - HALL - skłonność do uprzejmości kobiet była większa w krajach gdzie są one najbardziej uciskane, im większy ucisk tym większa umiejętność przystosowania i grzeczność

- trzeba zaznaczyć, ze mimo znajomości komunikatów niewerbalnych nie wiemy dużo o osobie, która spotykamy po raz pierwszy, bez spędzenie z ta osobą większej ilości czasu trudno jest wypełnić luki (czy ta osoba jest szczera? Godna zaufania?)

UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI: ZAPEŁNIANIE LUK

• UKRYTA TEORIA OSOBOWOŚCI - schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości, na przykład wielu ludzi jest przekonanych, że jeżeli ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny, jak ktoś jest zgryźliwy to jest także irytujący, opieramy się o własne przekonania, że niektóre cechy współwystępują

• UTO pełnią te same funkcje co inne schematy, jako oszczędni poznawczo potrafimy ekstrapolować od małej do wielkiej ilości info, wystarczy nam kilka cech danej osoby by stosując schemat stworzyć znacznie bogatszy jej obraz

• Wielu z nas ma podobne teorie, zawierają one silny komponent kulturowy

• EKSPERYMENT - ROSENBERG, NELSON, VIVEKANANTHAN - studenci mieli pogrupować 60 cech w 3 kategorie odpowiadające różnym ludziom (kategorie te się pokrywały - uważano osobę uczynną za szczerą

• Istnieje kulturowa zmienność UTO - różne wyobrażenia typów osobowości, np. w kulturach zachodnich mamy osobowość artystyczną, która nie występuje w Chinach, ale istnieje pojęcie SHI GU - osoba światowa, poświęcająca się rodzinie, towarzyska, powściągliwa

• HOFFMAN - kulturowe ukryte teorie osobowości wpływają na sposób, w jaki ludzie tworzą wyobrażenia innych

• WHORF - język, którym ludzie mówią wpływa na sposób w jaki myślą o świecie, osoby identyczne będą inaczej spostrzegane przez badanych dwujęzycznych, w zależności od języka którego używają

• UTO mogą być dość idiosynkratyczne, wykorzystując doświadczenie życiowe można sądzić, że jakiś zbiór cech jest związany z piękną kobietą, ale twój przyjaciel może mieć inne zdanie (np. to co dobre jest piękne, lub ktoś piękny jest skoncentrowany na sobie)

• Tak jak w każdym schemacie lepiej zapamiętujemy te wydarzenia, które potwierdzają ten schemat

ATRYBUCJA PRZYCZYN: ODPOWIADANIE NA PYTANIE „DLACZEGO”?

• jednym z czynników powodujących, ze zachowania niewerbalne prawdziwie informują o emocjach jest to, że nie są do końca kontrolowane

• jednak trudno jest na podstawie zachowania powiedzieć co czują bądź jacy są ludzie

• zachowania niewerbalne jak i inne zachowania społeczne zawierają często sporo niejasności

• TEORIA ATRYBUCJI - określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swojego zachowania, jak i zachowania innych ludzi

• ISTOTA PROCESU ATRYBUCYJNEGO:

- HEIDER - ojciec teorii dystrybucji, analizował psychologię naiwną czy zdroworozsądkową, określając przyczyny zachowania innych możemy stosować atrybucję wewnętrzną lub zewnętrzną

- ATRYBUCJA WEWNĘTRZNA -wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość - powstaje negatywny obraz osoby

- ATRYBUCJA ZEWNĘTRZNA - wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła, zakłada się tu, że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób - nie dowiadujemy się wiele o osobie, ale możemy usprawiedliwić to zachowanie

- wykrył tendencję do szukania przyczyn czyjegoś zachowania w tej osobie

• TEORIA WNIOSKOWANIA Z CZYNNIKÓW TOWARZYSZĄCYCH: OD DZIAŁAŃ DO DYSPOZYCJI:

- teoria, w myśl której dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczących jakieś osoby, gdy 1) istnieje niewiele nietożsamych konsekwencji jej zachowania, 2) zachowanie jest nieoczekiwane - JONES, DAVIS

- Rola rezultatów nietożsamych - RNT - konsekwencje określonego przebiegu działania, które nie mogłoby wystąpić przy alternatywnym działaniu, dokonujemy porównania skutków działań alternatywnych, atrybucja wew jest łatwiejsza bo występuje tu kilka nietożsamych rezultatów

- Rola oczekiwań - porównujemy działanie innych do tego co zrobiłaby większość ludzi, tak naprawdę nic się o nich nie dowiadujemy

OCZEKIWANIA OPARTE NA KATEGORII - oczekiwania dotyczące ludzi, bazujące na cechach grupy, do których te osoby przynależą, na przykład oczekiwanie, że ktoś kocha chodzić na przyjęcia, ponieważ należy do towarzystwa miłośników przyjęć lub żeńskiego kółka studenckiego

OCZEKIWANIA OPARTE NA OBIEKCIE - oczekiwania wobec jakiejś osoby, bazujące na jej wcześniejszych działaniach, takie jak oczekiwanie, że ktoś w czasie wakacji pójdzie na plażę, ponieważ zwykle chodził na plażę w przeszłości

• MODEL WSPÓŁZMIENNOŚCI: ATRYBUCJE WEWNĘTRZNE PRZECIW ATYBYCJOM ZEWNĘTRZNYM

- KELLEY - stworzył własną teorię atrybucji, JONES i DAVIS koncentrowali się na informacji, a K. koncentruje się pierwszym kroku w procesie spostrzegania społecznego - w jaki sposób ludzie decydują, czy poczynić wew czy zew atrybucję, J i D koncentrowali się na jednostkowych zachowaniach, a K na powtarzających się w czasie i różnych sytuacjach

- MODEL WSPÓŁZMIENNOŚCI - koncepcja, według której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej zachowaniem - na przykład, jak dalece czyjś taniec staje się niezdarny tylko wówczas, gdy tańczy z tym, a nie innym partnerem, tworząc atrybucję zbieramy informacje, które pomogą nam wzbogacić osąd, dotyczą one zachowań współzmieniającyh się wraz ze zmianami czasu, miejsca, osób, które działają i różnych obiektów działania. Dzięki temu możemy wzbogacić osąd (np. nasz przyjaciel nie pożycza nam auta, ale pożycza je innym)

- jaki rodzaj info badamy podczas formułowania atrybucji, by stwierdzić, czy występuje współzmienność? Dotyczy to trzech istotnych aspektów info

1. Zgodność - info dotycząca tego, w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo, jak to czyni aktor

2. Wybiórczość - info mówiąca o tym, do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się w ten sam sposób wobec różnych bodźców

3. Spójność - info mówiąca o stopniu, w jakim zachowanie jakiegoś aktora wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych okoliczności

- zgodnie z teorią K jednoznaczna atrybucja może być dokonana wówczas, gdy te trzy źródła info złożą się na jeden z dwu różnych wzorców -

1. atrybucji wew - zgodność i wybiórczość działania są niskie, a spójność wysoka

2. atrybucji zew - zgodność i wybiórczość i spójność są wysokie

3. atrybucji sytuacyjnej - odmiana atr zew, gdy zgodność jest niska

- teoria wnioskowania z czynników towarzyszących jak i model współzmienności zakładają, że ludzie dokonują atrybucji przyczynowych w racjonalny sposób

- MCARTHUR - badani nie korzystają z info dotyczących zgodności w tak dużym stopniu, bardziej polegają na spójności i wybiórczości

STOSOWANIE SKRÓTÓW POZNAWCZYCH PODCZAS DOKONYWANIA ATRYBUCJI

• STOSOWANIE SCHEMATÓW I TEORII

- dobrze spostrzegamy współzależności między zmiennymi poza sytuacjami, gdy mamy silnie działające schematy lub teorie, w myśl której dwie zmienne są powiązane, wówczas mamy skłonność do spostrzegania ich jako takich właśnie, nawet jeśli tak nie jest (np. gdy sądzimy, że John jest złym tancerzem to przypomnimy sobie sytuacje w których się potyka, nawet gdyby nie był gorszym tancerzem od innych) - podstawowy błąd atrybucji

• PODSTAWOWY BŁĄD ATRYBUCJI: LUDZIE JAKO PSYCHOLOGOWIE OSOBOWOŚCI:

- trudno pozostać emocjonalnie obojętnym na aktorów - postrzegamy ich nie jako aktorów, ale jako zwykłych ludzi przeżywających dane emocje, możemy kontrolować nasze reakcje np. w przypadku mających nas wzruszać reklam, ale też nie do końca weryfikujemy dane info - wynika to stąd, że oceniamy ludzi po tym jakimi są, a nie po sytuacji

- PODSTAWOWY BŁĄD ATRYBUCJI - tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji; jest to błąd gdyż sytuacje społ mają znaczny wpływ na zachowanie ludzi

- EKSPERYMENT - JONES, HARRIS - studenci odbierali artykuł na temat Castro jako wiarygodny i napisany zgodnie z jego przekonaniami, chociaż wiedzieli, że nie mógł swobodnie określić swojego stanowiska

- Rola wyrazistości spostrzeżeniowej - ludzie są wyraziści spostrzeżeniowo, EKSPERYMENT - TAYLOR, FISKE - dwóch aktorów i 6 badanych, którzy oceniali przebieg ich rozmowy, za osobę wiodącą w dyskusji uznawali tą, która siedziała naprzeciwko

- Wyrazistość spostrzeżeniowa - (wzrokowy punkt widzenia) informacja, która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać przyczynową rolę info, która jest wyrazista spostrzeżeniowo, koncentrujemy się na człowieku, nie na sytuacji, przyczyną tego jest skrót poznawczy HEURESTYKA ZAKOTWICZONA/ DOSTOSOWANIA - dokonując atrybucji ludzie przyjmuja przedmiot koncentracji swej uwagi za punkt startu, atrybucję czynimi w 2 etapach:

1. rozpoczynamy od wew atrybucji

2. usiłujemy modyfikować atrybucję uwzględniając sytuację, ale jest ona często niewystarczająca (może do tego etapu nie dojść, bo wymaga większego wysiłku i świadomej uwagi

- Rola kultury - kultura zachodnia uczy nas preferowania wyjaśnień odwołujących się do dyspozycji, nie występuje to w kulturach, które kładą mniejszy nacisk na swobodę i autonomię jednostki - kultury wschodnie

• RÓŻNICA MIĘDZY AKTOREM A OBSERWATOREM

- naruszeniem prawidłowości reguły PBA jest to, że nie stosujemy jej w takim stopniu do siebie, jak robimy to w przypadku innych

- RÓŻNICA MIĘDZY AKTOREM A OBSERWATOREM - tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowania tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych

- swoje zachowanie postrzegamy przez pryzmat sytuacji przez wyrazistość spostrzeżeniową, gdy chodzi o nasze działania to uwagę kierujemy na sytuację, patrzymy na zewnątrz, EKSPERYMENT - STORMS

- Rola dostępności informacji - aktorzy mają o sobie więcej informacji niż mogą zdobyć obserwatorzy, znają swoje zachowania z przeszłości i to co się dzisiaj wydarzyło

• ATRYBUCJE W SŁUŻBIE EGO:

- atrybucje te chronią naszą samoocenę i utrzymuję przekonanie, że świat jest bezpieczny i odpowiednim dla nas miejscem, tkwią korzeniami w motywacji

- ATRYBUCJE W SŁUŻBIE EGO - wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji

- EKSPERYMENT LAU, RUSSEL - ocenianie wygranego i przegranego meczu przez zawodników

- Atrybucje podtrzymujące samoocenę mogą mieć źródło w:

1. w różnym dostępie do info

2. w realizacji potrzeby wsparcia swej samooceny

- ATRYBUCJA OBRONNA - wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia

- NIEREALISTYCZNY OPTYMIZM - forma obronnej atrybucji w odniesieniu do przyszłości, polegająca na przeświadczeniu ludzi, że rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotkają raczej innych niż ich samych

- WIARA W SPRAWIEDLIWY ŚWIAT - forma obronnej atrybucji, mówiąca że złe rzeczy przydarzają się tylko złym ludziom, a dobre dobrym (np. obwinianie ofiary gwałtu, ale gdy jest to osoba podobna do nas to już jej nie obwiniamy)

NA ILE DOKŁADNE SĄ NASZE ATRYBUCJE I WYOBRAŻENIA

• celem atrybucji jest uzyskanie możliwości zrozumienia innych i przewidzenie, co zrobią

• EKSPERYMENT DEPAULO, KENNY - wykazał, że wyobrażenia o tym czy ktoś nas lubi czy są niezbyt trafne, równie nietrafnie postrzegamy cechy osobowości - dotyczył tzw. pierwszego wrażenia

• Również wśród przyjaciół wnioskowania o cechach nie były imponujące, nawet ludzie którzy się dobrze znają swoimi wyobrażeniami odbiegają od doskonałości

• DLACZEGO NASZE WYOBRAŻENIA DOTYCZĄCE INNYCH SĄ CZASEM BŁĘDNE:

- podstawowy błąd atrybucji

- schematy

- ukryte teorie osobowości

• DLACZEGO CZASEM WYDAJE SIĘ, ŻE NASZE WYOBRAŻENIA SĄ DOKŁADNE

- nawet psychiatrzy posądzają normalnych ludzi o poważne problemy psychiczne

- jednak nie wszystkie nasze wyobrażenia są bezpodstawne, przecież ludzkie zachowania aż tak nas nie zaskakują

- jesteśmy przekonani o trafności naszych sądów, ponieważ często widzimy jedną osobę w takich samych okolicznościach (np. profesora)

- podstawowy błąd atrybucji pojawia się gdy wnioski z tej ograniczonej liczby sytuacji przenosimy na inne sytuacje, generalizujemy ze osoba zachowuje się zawsze w ten sam sposób

- gdy postrzegamy osobę jako serdeczną to my będziemy dla niej serdeczni, więc ona odpowie tym samym - samospełniające się proroctwo

- świat nie zawsze jest sprawiedliwy

- potrafimy z jednej strony dawać zadziwiająco poprawne oszacowania, jak i popełniać straszliwe błędy atrybucyjne

KONIEC

9

---