Naskórek

• Stanowi warstwę skóry chroniącą przed działaniem środowiska zewnętrznego. Jest to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący leżący na błonie podstawnej. Jego główną masę komórkową stanowią komórki nabłonkowe zwane kreatynocytami produkujące kreatynę. Odmiana komórek nabłonkowych są komórki Merkla (receptory dotyku). W naskórku znajdują się też komórki pochodzenia nerwowego (melanocyty produkujące barwnik melaninę) i mezenchymalnego (komórki Langerhansa).

• Naskórek składa się z 6-20 warstw komórek. Jego grubość wynosi przeciętnie 500um, ale na skórze podeszew i dłoni może być 2-3 razy większa.

• Jest tkanką dynamiczną. Komórki jego części podstawnej dzielą się mitotycznie a nowo powstałe komórki przesuwają się do jego powierzchni ulegając stopniowemu różnicowaniu końcowemu do komórek zrogowaciałych, które się złuszczają. Wędrówka ta trwa średnio 26-29 dni. W warunkach normalnych liczba komórek złuszczonych jest równa liczbie komórek nowo powstających, dlatego też liczba komórek naskórka i jego grubość jest stała.

• Naskórek składa się z 5 ułożonych kolejno od dołu do góry warstw: podstawnej, kolczystej, ziarnistej, jasnej i rogowej. Do różnicowania tego dochodzi w następstwie procesu rogowacenia, który powoduje zmiany w budowie, czynnościach
  i metabolizmie keratynocytów poszczególnych warstw. Powierzchnia naskórka pokryta jest cienką błonką o charakterze emulsji, która powstaje z wydzieliny łojowej, potu i złuszczonych komórek.

• Kwaśny odczyn naskórka i odczyn zasadowy głębszych pokładów komórek powoduje powstanie układu sił elektrostatycznych, który utrudnia przenikanie nanoszonych na skórę związków chemicznych. Warstwa zrogowaciałych komórek powierzchni skóry ma znaczny opór elektryczny. Opór ten maleje wraz ze zwiększeniem potliwości skóry (wykrywacz kłamstw).

• Uwodnienie naskórka jest niejednolite. Zawartość wody w keratynocytach warstwy rozrodczej wynosi

60-70% i maleje w miarę jak posuwamy się ku warstwie rogowej, gdzie wynosi 10%. Warstwą ochronną zabezpieczającą ustrój przed utratą wody jest warstwa keratynocytów znajdująca się bezpośrednio pod warstwą rogową oraz blaszki glikolipidów, które nie przepuszczają wody. Przenika przez nie jedynie nadmiar wody z płynu tkankowego nawadniającego głębsze pokłady komórek naskórka. Nadmiar ten jest usuwany przez parowanie tzw. Niewidoczne parowanie wody,
z którymi ustrój traci jedynie ok. 0,5 l na dobę.

• Uwodnienie warstw rogowych (woda nadaje im miękkość i elastyczność) zależy od parowania niewidocznego, a przede wszystkim od obecności w zrogowaciałym naskórku substancji drobnocząsteczkowych chłonących wodę z otoczenia. Substancje to: aminokwasy (seryna i cytrulina), kwas mlekowy, kwas piroglutaminowy, kwas urokanowy, mocznik i sole. Związki te wykazują zdolność chłonięcia wody z otoczenia co uwadnia warstwę rogową. Wilgotność powietrza wpływa na elastyczność i miękkość naskórka, suchość powietrza wysusza naskórek, powodując jego spękanie i łuszczenie się.

• Wzmożone uwodnienie warstwy rogowej upośledza jej zdolność obrony przed wnikaniem ciał chemicznych i przyczynia się do rozwoju mikroflory bakteryjnej, grzybiczej i drożdżakowej na powierzchni skóry. Do nadmiernego uwodnienia dochodzić może na skutek częstego moczenia powierzchni skóry, wysokiej wilgotności otoczenia i w wyniku pokrycia powierzchni skóry nieprzemakalnym opatrunkiem.

• Dolna linia naskórka leżąca na błonie podstawnej ma przebieg falisty wskutek wypuklenia się brodawek skóry właściwej. Taka budowa powoduje wzajemne zazębianie się naskórka i skóry i zabezpiecza je przed mechanicznym oderwaniem, a ponadto brodawkowanie to zwiększa powierzchnię styku naskórka i skóry co stwarza lepsze warunki odżywiania naskórka.

Błona podstawna

• Błona podstawna naskórka jest błoną ciągłą zbudowaną z:

• Blaszki jasnej zbudowanej z proteoglikanów i lamininy. Komórki podstawne naskórka przyczepiają się do blaszki gęstej za pomocą półdesmosomów. Od półdesmosomów odchodzą białka zakotwiczające, które przechodzą przez blaszkę jasną.

• Blaszki gęstej zbudowanej z kolagenu typu IV

• Blaszki włókienek kolagenowych zawiera fibryle zakotwiczające (kolagen VII) łączące dolną powierzchnię blaszki gęstej z włóknami kolagenowymi warstwy brodawkowatej skóry oraz mikrofibryle fibrylinowe łączące tę blaszkę z włóknami sprężystymi. Blaszka ta jest bogata także w fibronektynę (wpływa ona na organizację i odkładanie się nowo powstałych włókien kolagenowych).

• Połączenia skórno- naskórkowe wiążą ze sobą dwie warstwy i zmniejszają ryzyko ich rozłączenia pod wpływem działania sił mechanicznych:

• Włókna wiążące przyczepiają skórę i naskórek do leżącej między nimi błony podstawnej

• Błony komórkowe części przypodstawnej komórek podstawnych oraz leżąca niżej błona podstawna są pofałdowane.

• Występuje sieć listewek naskórkowych głębokich (tzw. wypukleń naskórka w głąb skóry właściwej) odmienna w różnych miejscach skóry. W miejscach gdzie skóra nie podlega działaniu sił mechanicznych (np. na tułowiu) sieć tych listewek prawie nie występuje a połączenie skórno- naskórkowe ma postać równej linii. W obszarach narażonych na ciągłe działanie sił mechanicznych sieć listewek jest bardzo silnie rozwinięta.

Warstwa podstawna

• Jest to najgłębiej położona warstwa naskórka leżąca na błonie podstawnej. Składa się z komórek walcowatych, o zasadochłonnej (niebieskawej) cytoplazmie. Tworzą one zwykle jeden szereg komórek, ściśle do siebie przylegających o ułożeniu palisadowanym. Łączą się one między sobą za pomocą desmosomów a błoną podstawną za pomocą półdesmosomów. W skórze pigmentowanej komórki te zawierają ziarna melaniny.

• Wśród tych komórek znajdują się komórki macierzyste naskórka, które zapewniają ciągłą odnowę tej tkanki (jest to warstwa rozrodcza naskórka). Po mitozie jedna komórka pozostaje w warstwie podstawnej jako komórka macierzysta a druga wędruje ku powierzchni. Mitozy zachodzą częściej w nocy niż w dzień. W keratynocytach warstwy podstawnej zaczyna się wytwarzanie białek włóknistych.

• W warstwie tej leżą też pojedynczo melanocyty (produkujące melaninę i przekazujące je do keratynocytów) i komórki Merkla.

Warstwa kolczysta

• Składa się z kilku warstw wielobocznych komórek kolczystych z centralnie położonym jądrem i różową cytoplazmą. W warstwie tej komórki w górnej części są bardziej spłaszczone niż komórki warstw dolnych.

• Między komórkami istnieją liczne połączenia zwane desmosomami. W trakcie wykonywania preparatów histologicznych cytoplazma tych komórek kurczy się za wyjątkiem miejsc gdzie łączą się one desmosomami. Daje to obraz „kolców” na powierzchni komórek (stąd ich nazwa).

• Różnicowanie keratynocytów tej warstwy przejawia się syntezą białek- cytokeratyn i odkładaniem w cytoplazmie pęczków filamentów pośrednich cytokeratynowych zwanych tonofilamentami, które tworzą włókienka oporowe zwane tonofibrylami.

• U osób rasy białej keratynocyty tej warstwy nie zawierają melaniny, natomiast występuje ona u rasy czarnej.

• Wąskie szczeliny między kreatynocytami są zajęte przez wypustki melanocytów i komórek Langerhansa.

• Całościowo warstwa podstawna i kolczysta (nazywana warstwą Malpighiego) stanowią żywy, metabolicznie czynny naskórek.

Warstwa ziarnista

• Zawiera 2-3 rzędy spłaszczonych komórek o cytoplazmie wypełnionej nieregularnymi ziarnistościami keratohialiny (niebiesko- fioletowe). Ziarna te zajęły miejsce organelli komórkowych (mitochondria, siateczka śródplazmatyczna), które uległy rozpadowi. Razem z postępującą keratynizacją cytoplazmy jądra degenerują a potem zanikają.

• Komórki zawierają liczne tonofibryle i małe blaszkowate ciałka zwane keratynosomami. W górnej części tej warstwy cytoplazma komórek zawiera głównie ziarnistości keratohialiny i tonofibryli.

• Keratynosomy produkują glikofosfolipid o charakterze hydrofobowym uwalniany w momencie umierania powierzchownych keratynocytów ziarnistych i działający jak klej łączący łuski rogowe. Substancja ta tworzy warstwę między warstwą ziarnistą a rogową, która jest barierą dla wody. Przedłużone działanie wody powoduje jednak zmycie tej warstwy i adsorpcję wody przez kreatynę, która pęcznieje i staje się miękka.

• Warstwa ta w cienkich naskórkach może być zredukowana do jednej warstwy.

Warstwa jasna

• Jest to cienka warstwa keratynocytów o różowej cytoplazmie występująca tylko w grubych naskórkach np. podeszwy. Komórki tej warstwy nie mają już jąder, mają jeszcze zachowane desmosomy. Komórki te zamiast keratohialiny zawierają powstałą z nich różową eleidyne.

Warstwa rogowa

• Składa się ze ściśle upakowanych całkowicie zrogowaciałych komórek (zawierających kreatynę tworzącą tonofilamenty) i powierzchownych płytek keratynowych (powstałych po śmierci keratynocytów) zwanych łuskami rogowymi.

Melanocyty

• Melanocyty są uważane za komórki pochodzenia neuroektodermalnego, a ich główna czynność to produkcja barwnika melaniny odpowiedzialnego za kolor skóry i ochronę przed działaniem promieniowania UV.

• Leżą w warstwie podstawnej keratynocytów (stanowią co dziesiątą komórkę tej warstwy) i pozostają w kontakcie z błoną podstawną. Cytoplazma ich wytwarza długie wypustki wnikające między keratynocyty. W cytoplazmie są ziarnistości zwane premelanosomami i melanosomami.

• Melanina powstaje z tyrozyny, która pod wpływem tyrozynazy przekształca się w DOPA, ta zostaje przekształcona w dopachinon a z niego powstaje melanina. Synteza zachodzi w premelanosomach i melanosomach. Melanina łączy się z białkiem w postaci tzw. ziaren melaniny przemieszcza się do wypustek i tam są przekazywane bezpośrednio do cytoplazmy keratynocytów.

• Ilość melanocytów jest mniej więcej stała, różnią się one jednak genetycznie uwarunkowanym stopniem aktywności co przejawia się zróżnicowaniem rasowym i osobniczym koloru skóry.

• Ziarna melaniny mogą się również przedostawać do skóry właściwej, gzie są fagocytowane przez fibroblasty. Fibroblasty obładowane ziarnami melaniny nazywamy melanoforami.

• Czynność melanocytów jest regulowana przez hormon stymulujący melanocyty czyli melanotropinę (MSH) przysadki oraz melatoninę szyszynki (u człowieka w niewielkim stopniu)

Komórki Langerhansa

• Są to komórki występujące we wszystkich warstwach naskórka między kreatynocytami. Są kształtu gwiaździstego z wypustkami wnikającymi między keratynocyty.

• Komórki powstałe w szpiku, które do naskórka przedostają się ze skóry właściwej. Są to komórki prezentujące antygen tzn. rozpoznają antygen i prezentują go limfocytom T pomocniczym zapoczątkowując w ten sposób odpowiedź immunologiczną. Wydzielają tez interleukinę 1.

• W zdrowej skórze komórki Langerhansa występują w niewielkich ilościach. Ich liczba i stopień rozgałęzienia wypustek wzrasta w wielu przewlekłych chorobach skóry szczególnie w podłożu alergicznym lub immunologicznym (np. atopowe zapalenie skóry).

Komórki Merkla

• To nieliczne komórki występujące w warstwie podstawnej. Mają one połączenia synaptyczne z zakończeniami nerwowymi i występują pojedynczo lub w skupieniach zwanych dyskami włosowymi. Są one receptorami dotyku zwłaszcza o małym ciśnieniu.

Rola keratynocytów i naskórka

• Keratynocyty produkują kreatynę, lamininę, fibronektynę, kolagen typu IV, proteoglikany i liczne enzymy w tym kolagenozę.

• Keratynocyty mogą prezentować antygeny limfocytom T pomocniczym oraz wydzielają cytokiny (interleukinę 1, 3- komórki tuczne, 6- limfocyty NK). Interleukina pobudza limfocyty T, neutrofile i fibroblasty.

• Ziarna melaniny pochłaniają promienie UV zapobiegając uszkodzeniom DNA.

• Naskórek stanowi barierę dla związków chemicznych, czynników fizycznych i biologicznych biorąc udział w tworzeniu miejscowej odporności.

• Naskórek stanowi barierę dla wody zapobiegając jej ucieczce przez parowanie.

• W warstwie podstawnej naskórka znajdują się termoreceptory (rejestrują ciepło i zimno), nociceptory (rejestrują ból). Na pograniczu naskórka i skóry właściwej leżą mechanoreceptory C (rejestrujące świąd).

Skóra właściwa

• Jest tkanką podporową, na której spoczywa naskórek i w której są umiejscowione przydatki skórne, naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy. Jest ona zbudowana z tkanki łącznej właściwej. Składa się z dwóch części:

• Warstwy brodawkowej jest to wąska warstwa znajdująca się w pobliżu połączenia skórno- naskórkowego. Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej luźnej dającej liczne wpuklenia do naskórka zwane brodawkami. Liczba brodawek na powierzchni 100 mm² dochodzi do 100. Warstwa ta zawiera dużo komórek: głównie fibroblastów i niewielkiej liczby makrofagów, limfocytów, plazmocytów i komórek tucznych leżących głównie wokół naczyń krwionośnych. Zawiera mniej włókien kolagenowych i sprężystych a więcej istoty podstawowej. Włókna są cienkie i rozrzucone bezwładnie a duża ich część przebiega prostopadle do skóry. Zawiera też drobne naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy. W warstwie tej znajdują się również melanocyty, których jest szczególnie dużo w okolicy brodawek sutkowych, w wargach sromowych większych, skórze moszny, skórze członka i okolicy odbytu. Tworzą one w tych miejscach sieć pod nabłonkiem. Zawiera także komórki mięśniowe gładkie. Komórki te występują jako mięśnie napinające włosy, w warstwie brodawkowatej i siateczkowatej skóry brodawek sutkowych, warg sromowych większych i skóry moszny. W okolicy twarzy i szyi w tej warstwie występują też przyczepy mięśni poprzecznie prążkowanych. Warstwa ta spełnia bardzo ważną rolę w wymianie i transporcie metabolicznym skóry. Stopniowo, w sposób nieostry warstwa ta wzbogaca swe utkanie we włókna i w dolnej części przekształca się w warstwę siateczkowatą.

• Warstwy siateczkowatej zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej zbitej o utkaniu nieregularnym zbudowanej z wyraźnych, szerokich taśm zbitego kolagenu (typu III), przeplecionych długimi, grubymi włóknami sprężystymi przebiegającymi równolegle do powierzchni skóry. Szczególnie grube i długie włókna leżą w głębokiej części tej warstwy na granicy jej przejścia w tkankę podskórną. W warstwie tej komórki są nieliczne a liczba naczyń jest skąpa. Warstwa ta stanowi główną część skóry właściwej. Dolna część warstwy przechodzi nieostro w tkankę podskórną, z którą jest związana przez włókna kolagenowe i sprężyste. W warstwie tej leżą odcinki wydzielnicze gruczołów potowych oraz brodawki i cebulki włosów.

Aparat włosowo- łojowy

• Aparat ten wytwarza włos i produkuje wydzielinę łojową, która nie nasiąka wodą zwiększając odporność keratyny na nawilżanie i ochraniając włos. Składa się z mieszka włosowego, włosa właściwego, gruczołu łojowego i mięśnia wyprostnego włosa.

• Włos jest twardym wydłużonym tworem naskórka składającym się z łodygi, która znajduje się poza skórą i korzenia, który znajduje się w skórze. Na przekroju łodyga włosa prostego jest okrągła a kręconego owalna.

• Włosy występują w całej skórze za wyjątkiem podeszwy stóp, dłoni, żołędzi prącia i łechtaczki, napletka i wewnętrznej powierzchni warg sromowych i czerwieni wargowej, najwięcej włosów jest na głowie (ok. 300/cm²) a na pozostałej powierzchni skóry jest ich mniej (ok. 10/cm²).

• Uwłosienie dzielimy na:

• Włosy głowy

• Włosy narządów zmysłowych (brwi, rzęsy, włosy przedsionka nosa, włosy ucha zewnętrznego)

• Włosy pokrywające pachy i narządy płciowe

• Włosy powierzchni skóry (dłuższe i meszek)

Mieszek włosa

• Mieszek włosowy to nabłonkowa rurka otwierająca się na powierzchni naskórka. Cały mieszek wraz z gruczołem łojowym otacza włóknisto- łącznotkankowa torebka włosa. Dolna część mieszka jest cebulkowato rozszerzona i tworzy cebulkę włosa (opuszkę włosa). Cebulka włosa obejmuje swą dolną wklęsłą powierzchnią wyspecjalizowany obszar skóry właściwej zwany brodawką włosa. Zbudowana jest z licznych drobnych nabłonkowych komórek rozrodczych (macierz włosa), które intensywnie dzielą i wytwarzają włos właściwy i pochewkę wewnętrzną włosa. Brodawka zawiera liczne nerwy i drobne naczynia krwionośne. Między komórkami rozrodczymi są rozrzucone melanocyty. U ludzi o ciemnych włosach aktywne melanocyty występują bardzo licznie i zaopatrują w melaninę komórki, z których powstaje kora włosa. Rdzeń i powłoczka nie zawierają barwnika.

• Komórki zewnętrznej warstwy cebulki włosa wytwarzają pochewkę wewnętrzną włosa. Pochewka ta składa się z trzech warstw ułożonych dachówkowato komórek będących odpowiednikiem warstwy ziarnistej i jasnej naskórka:

• Warstwy nabłonkowej jasnej Henlego zbudowana z jednej warstwy komórek

• Grubszej warstwy nabłonkowej ziarnistej Huxleya zawierającej duże czerwone ziarna keratohialiny zwanej we włosie trichohialiną

• Powłoczki utworzonej przez zachodzące na siebie dachówkowato płytki rogowe. W dolnej części mieszka łączy się z powłoczką włosa.

• Pochewka wewnętrzna włosa rogowacieje i wchodzi w skład włosa właściwego. Sięga ona mniej więcej do poziomu ujścia gruczołu łojowego, gdzie zanika pozostawiając przestrzeń do której wydzielany jest łój.

• Pochewkę zewnętrzną włosa tworzy zmodyfikowany naskórek. Blisko otwarcia mieszka na powierzchnię skóry ma ona wszystkie warstwy (podstawną kolczystą i ziarnistą). W dolnych częściach mieszka włosowego, poniżej ujścia gruczołu łojowego zbudowana jest tylko z komórek kolczystych podstawnych.

• Na zewnątrz od pochewki zewnętrznej występuje gruba błona podstawna zwana błoną szklistą. Otacza ją łącznotkankowa torebka włosowa.

Włos właściwy

• Zbudowany jest z dwóch lub trzech warstw keratyny:

• Rdzenia, który wykazuje znaczącą zmienność (brak go w mieszku włosowym). Tworzą go zwarto ułożone komórki wieloboczne. Im grubszy włos tym lepiej rozwinięty rdzeń.

• Kory zbudowanej z płaskich zrogowaciałych komórek, których długa oś leży równolegle do długiej osi włosa

• Powłoczki włosa zbudowanej z płaskich łusek rogowych zachodzących dachówkowato na siebie.

• Włos właściwy zamiera zmienne ilości melaniny, w zależności od aktywności melanocytów cebulki włosa. Część włosa właściwego znajdująca się poza skórą nazywamy łodygą włosa a część znajdującą się w skórze nazywamy korzeniem włosa.