Osteoporoza: jak rozpoznać odwapnienie kości?
Osteoporoza to choroba, w której następuje powolne i stopniowe odwapnienie kości. Niełatwo się zorientować, że wapnia w kościach za szybko ubywa - często pierwszym objawem jest dopiero złamanie. Tylko badania pozwalają wykryć zagrożenie osteoporozą, gdy można jej jeszcze skutecznie zapobiec.
Zbliżasz się do pięćdziesiątki? Pora sprawdzić, w jakiej kondycji są twoje kości. Już po 30. roku życia tkanka kostna zaczyna słabnąć. Jest to proces fizjologiczny wynikający stąd, że z wiekiem obniża się aktywność enzymów biorących udział w metabolizmie witaminy D i jej wchłanianie; obniża się również stężenie wapnia we krwi. W rezultacie kości tracą rocznie średnio 1 proc. swojej masy. Jednak jest wiele czynników, które mogą znacznie przyśpieszyć rozwój osteoporozy. A to oznacza, że kości stają się kruche i porowate, zmniejsza się ich wytrzymałość i nawet przy niewielkim urazie stosunkowo łatwo o złamania.
Postępująca demineralizacja kości nie przysparza bólu, który ostrzegałby przed rozwijającą się osteoporozą. Jest jednak pewien charakterystyczny jej objaw - to niewielkie obniżanie się wzrostu.
Osteoporozę widać „gołym” okiem
Z wiekiem, w sposób naturalny wzrost powoli się obniża (ok. 1/2 cm rocznie), bo krążki międzykręgowe stopniowo się spłaszczają. Gdy spadek jest większy, można z dużym prawdopodobieństwem uznać, że to skutek osteoporozy. Kruche kręgi łamią się (ulegają kompresji) i cały kręgosłup się skraca - przyjmuje się, że złamanie jednego kręgu powoduje obniżenie wzrostu o 2,1 cm. Takie złamania niekoniecznie muszą być bolesne - czasem pacjent dopiero w trakcie badań dowiaduje się o kiepskim stanie swego kręgosłupa. Dlatego pomiar wzrostu (2-3 razy w roku) to sposób, by samodzielnie uchwycić symptomy osteoporozy. Należy wykonywać go rano, najdalej godzinę po wstaniu z łóżka, bo w ciągu dnia wzrost nieznacznie się obniża. Warto też uważnie przyglądać się swojej sylwetce - pojawienie się wypukłości pleców (tzw. wdowi garb) i pochylenie ku przodowi to także charakterystyczne oznaki choroby.
Co sprzyja odwapnieniu kości?
Na osteoporozę narażone są zarówno kobiety, jak i mężczyźni, jednak panie chorują aż 2-3 razy częściej. Ryzyko jest większe zwłaszcza u tych kobiet, które przebyły kilka porodów w krótkich odstępach czasu i przeszły menopauzę przed 50. rokiem życia. Ale są także inne, niezwiązane z płcią, czynniki zwiększające zagrożenie osteoporozą:
dieta uboga w wapń i witaminę D,
mała aktywność fizyczna,
budowa ciała - bardzo szczupła lub otyła,
palenie tytoniu i regularne nadużywanie alkoholu,
częste biegunki (spowodowane np. celiakią lub chorobą Cohna),
zażywanie leków kortykosteroidowych (np. kortyzon, hydrokortyzon) dłużej niż przez 3 miesiące.
Badania konieczne w celu wykrycia osteoporozy
Densytometria to bardzo precyzyjne (z dokładnością do 1 proc.) oznaczenie gęstości mineralnej tkanki kostnej. W tym celu wykorzystuje się promienie RTG. Do badania nie trzeba się przygotowywać, jest bezbolesne, trwa kilka minut. Pomiar wykonywany jest w kręgosłupie i szyjce kości udowej. Wynik densytometrii informuje, czy stan kości jest prawidłowy (od 1,0 do -1,0), nastąpiło obniżenie masy kostnej, tzw. osteopenia, co oznacza zagrożenie osteoporozą (od -1,0 do -2,5), czy już występuje osteoporoza (poniżej -2,5). Stwierdzenie osteoporozy oznacza konieczność przeprowadzenia dalszych badań.
Analiza krwi i moczu pozwala wykluczyć inne choroby, które mogą być przyczyną osteoporozy, a także określić metabolizm kości. We krwi oznacza się najczęściej: OB, poziom hemoglobiny, liczbę czerwonych i białych krwinek oraz ich morfologię, poziom wapnia, fosforu, fosfatazy kwaśnej i alkalicznej oraz stężenie kreatyniny. W moczu zaś (zbieranym w ciągu doby) - m.in. poziom wapnia, fosforu i kreatyniny. Można też oznaczyć tzw. markery kostne - to substancje przedostające się do krwi i moczu podczas tworzenia się lub niszczenia kości. Dzięki temu można precyzyjnie określić tempo procesów odbudowy i rozpadu. Ze względu na wysokie koszty badanie jest wykonywane głównie do monitorowania leczenia osteoporozy.
Badanie radiologiczne pokazuje kształt i wewnętrzną strukturę kości, wykrywa złamania. Zazwyczaj tak bada się odcinek piersiowy i lędźwiowy kręgosłupa (najczęstsze złamania), a dodatkowo szyjkę kości udowej i kość promieniową (by stwierdzić, czy są zaburzenia struktury). Radiogram uwidacznia dopiero duże (powyżej 30 proc.) ubytki minerałów, ale dostarcza lekarzowi informacji do odróżnienia innych niż osteoporoza schorzeń, które powodują zmniejszenie gęstości mineralnej kości.