Źródło: Internet
Pojęcie stresu
-Twórcą pojęcia „stres” jest Hans Selye. Według niego: „stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu żądanie”
-W słowniku języka polskiego stres to: „stan mobilizacji sił organizmu będący reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne, mogący doprowadzić do zaburzeń czynnościowych”.
-W ujęciu biologicznym stresem nazywa się zespół zmian fizjologicznych organizmu, pojawiających się w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych.
-Jako stres psychologiczny określa się zmiany występujące w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych i czynnościach pod wpływem różnego rodzaju trudnych sytuacji.
-Stres w pracy to stan dyskomfortu psychicznego wywołany rozbieżnością pomiędzy warunkami i wymaganiami stawianymi pracownikowi a jego możliwościami poradzenia sobie z nimi w danym momencie. Pracownik dostrzega ten rozdźwięk jako zagrożenie swego zdrowia, życia lub własnej integralności.
-W stanie biologicznym „głównymi wrotami, przez które szkodliwe czynniki oddziaływają na organizm, jest skóra oraz jama ustna i przewody nosowe” (Tamże, s. 59). Objawem stresu biologicznego jest ból.
- Stres psychiczny powstaje „w wyniku zaistnienia określonej sytuacji, zagrażającej naszemu spokojowi i równowadze psychicznej, zmuszającej nas do zmiany zachowani, w celu dostosowania się do tej sytuacji lub przeciwstawienia się jej” (Tamże, s. 60).
Wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu
CO SIĘ DZIEJE Z CZŁOWIEKIEM W SYTUACJI STRESU?
W czasie stresu:
• w organizmie osoby zwiększa się wydzielanie adrenaliny, noradrenaliny, tyroksyny, kortyzolu; powoduje to przyspieszanie akcji serca, zwiększanie napięcia mięśni, pogłębianie i przyspieszanie oddechu, wzrost ciśnienia krwi, zmniejszanie wrażliwości na ból, przyspieszanie procesów przemiany materii, wzrost wydolności i siły fizycznej
• uwaga osoby koncentruje się na zadaniu, nie zwraca ona uwagi na pozostałe rzeczy w otoczeniu (zawężenie uwagi); odczuwa niepokój, lęk, czasem złość, gniew lub strach
• osoba jest pobudzona, nadruchliwa, niecierpliwa, odczuwa przymus działania, w stanie silnego napięcia może wybuchnąć, nawet zachować się agresywnie.
Typowymi reakcjami na stres są:
uczucie duszności,
zawężenie uwagi do konkretnego zadania
złość , nerwowość, lęk
stan silnego napięcia, prowadzący czasem do wybuchu lub agresywnego zachowania
pobudzenie, nadruchliwość, niecierpliwość, przymus działania
przygnębienie
zniechęcenie
apatia
podwyższone ciśnienie, przyspieszone bicie serca,
potliwość dłoni i palpitacje serca,
problemy z mięśniami, bóle lub napięcie, które prowadzą do nadciągnięcia mięśni, bóle głowy,
zawroty głowy i migreny,
zimne dłonie i stopy,
uczucie duszności, bóle klatki piersiowej.
problemy z żołądkiem i jelitami
ŹRÓDŁA STRESU W MIEJSCU PRACY -PRZYKŁADY
• Pozbawienie kontroli nad pracą-brak wpływu na czas pracy, tempo, przerwy, sposób i kolejność wykonania zadań
• działanie pod presją innych osób
• niespodziewane zmiany warunków, sposobu, miejsca i organizacji pracy
• brak wiedzy na temat celu i efektów pracy- poczucie bycia „trybikiem w maszynie”
• zbyt dużo pracy lub jest ona zbyt trudna do wykonania w danym czasie
• zbyt duże tempo pracy, praca w nadgodzinach
• konieczność zachowania dużej czujności przy wykonywaniu trudnych i skomplikowanych zadań
• obarczenie dużą odpowiedzialnością materialną i za ludzi
• praca poniżej możliwości i aspiracji
• konieczność wykonywania powtarzalnych, monotonnych czynności
• brak wiedzy nt. zakresu obowiązków i sposobu wykonania pracy
• niespójne, sprzeczne zmienne wymagania ze strony klientów, współpracowników, przełożonych
• brak możliwości awansu, rozwoju
• brak wsparcia ze strony współpracowników i przełożonych (osamotnienie, wyobcowanie)
• brak materiałów, narzędzi potrzebnych do pracy
• trudne fizyczne warunki pracy: hałas, zapylenie, zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura, brak przestrzeni, złe oświetlenie..
Stres zawodowy może być pogłębiony przez różnego rodzaju wydarzenia życiowe spotykające pracowników jak: nieporozumienia rodzinne, rozwód, śmierć lub choroba bliskich osób. itp. Dodatkowo w podobnych warunkach pracy reakcja różnych osób na stres może być bardzo różna i zależeć od cech osobowości , temperamentu, zdolności przystosowawczych itp. Jest pewna grupa osób szczególne narażonych na odczuwanie stresu związanego z pracą .Są to osoby nadwrażliwe, dążące do osiągnięć, dominujące, niecierpliwe, działające w pośpiechu, a także osoby nowo przyjęte do pracy, osoby młode lub w podeszłym wieku.
Stres związany z pracą nie jest chorobą. Jest ludzką reakcją na wymagania stawiane przez pracę. Jednak gdy stres jest duży i/lub utrzymuje się długo może prowadzić do różnego rodzaju chorób.
STRES W PRACY- SKUTKI ZDROWOTNE
Długotrwały stres w pracy może prowadzić do wyczerpania fizycznego i psychicznego każdej osoby oraz odczuwania przez nią dolegliwości somatycznych. Gdy sytuacje takie powtarzają się wielokrotnie, mogą z upływem czasu doprowadzić do zmian w stanie zdrowia:
• bólów mięśni karku, barków oraz okolicy krzyżowo - lędźwiowej kręgosłupa
• owrzodzenia układu pokarmowego oraz bolesnych skurczy jelit
• obniżenia odporności organizmu i związanych z nią chorób infekcyjnych
• nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, choroby wieńcowej, zawału mięśnia sercowego
• depresji, nerwic
• zwiększenia ryzyka zachorowania na chorobę nowotworową
• innych (u osób aktywnych zawodowo obniżających napięcie wywołane przez stres przy pomocy alkoholu, tytoniu lub środków odurzających mogą występować dodatkowo schorzenia spowodowane nadużywaniem ww substancji).
STRES W PRACY- SKUTKI EKONOMICZNE
Stres związany z pracą zawodową wpływa na funkcjonowanie całej organizacji/przedsiębiorstwa/zakładu pracy.
Pracownicy i pracodawcy doświadczający stresu są wyczerpani fizycznie i psychicznie, odczuwają dolegliwości zdrowotne. Z tego powodu mogą częściej:
• nie być w stanie pracować tak efektywnie i wydajnie jak wcześniej
• popełniać niezamierzone pomyłki i błędy
• być niechętni zmianom, nowościom w pracy
• omijać przepisy, zasady bezpieczeństwa, polecenia przełożonych
• korzystać ze zwolnień lekarskich, brać dni wolne
• ulegać wypadkom przy pracy
• tracić zainteresowanie pracą - „wypalać się”
• w skrajnych wypadkach rezygnować i odchodzić z pracy
KOSZTY STRESU W PRACY:
Pracownik podlegający stresowi:
• nie jest w stanie pracować efektywnie i wydajnie
• popełnia niezamierzone pomyłki i błędy
• ulega częstszym wypadkom przy pracy
• jest niechętny nowościom i zmianom w pracy
• wypala się - traci zainteresowanie pracą
• wchodzi w konflikt z przełożonymi, nie wykonuje ich poleceń
• omija zasady bezpieczeństwa
• jest niechętny wszelkim zmianom i nowatorskim rozwiązaniom
• bierze częste zwolnienia lekarskie, często korzysta z porad lekarzy
• odchodzi z pracy (częsta rotacja kadr)
• zapada na ciężkie przewlekłe choroby wymagające kosztownych oddziaływań
Najczęściej wskazywanymi źródłami stresu były (ankieta zawierała 63 czynniki):
− praca w hałasie - 92 pracodawców
− możliwość utarty pracy - 90 pracodawców
− odpowiedzialność za zdrowie, życie, przyszłość innych ludzi - 79 pracodawców
− konieczność ciągłego skupienia uwagi, zachowania czujności - 77 pracodawców
− praca pod presją czasu - 77 pracodawców
− konieczność kontaktu z „niezadowolonymi klientami” - 76 pracodawców
− ciągła dyspozycyjność - 73 pracodawców
− konflikty , sprzeczki w pracy - 73 pracodawców
− przemoc fizyczna, groźby, zastraszanie pracownika - 67 pracodawców
− ……
− konieczność ciągłego dokształcania się pracownika - 20 pracodawców
− praca w wilgoci - 18 pracodawców
− samozatrudnianie się pracownika - 13 pracodawców
− sztywne, niezmienne godziny pracy - 13 pracodawców
− liberalny styl zarządzania („pracownikom wszystko wolno”) - 9 pracodawców
− praca zautomatyzowana - 8 pracodawców
Przeciwdziałanie stresowi w miejscu pracy
Działania zapobiegające stresowi zawodowemu to z jednej strony interwencja nastawiona na organizację - polegająca na osłabieniu stresującego charakteru środowiska zewnętrznego, z drugiej zaś działania ukierunkowane na jednostkę - służące obniżeniu indywidualnej podatności na stres.
Działania organizacyjne:
Zarządzanie przez partycypację Środkiem zwiększającym kontrolę pracownika nad zleconą mu pracą, jest angażowanie go w różne procesy organizacyjne, a szczególnie pozwolenie mu na samodzielne podejmowanie decyzji podczas realizacji zadań.
Odpowiednie wsparcie społeczne oraz dostępność informacji zwrotnej Zapewniane m.in. poprzez różne rodzaje formalnych i nieformalnych spotkań, wyjazdów integracyjnych.
Oferowanie elastycznych godzin pracy Dzięki takiemu podejściu można przeciwdziałać stresowi związanemu z niemożnością utrzymania równowagi praca - dom (zwłaszcza u kobiet).
Uświadamianie pracownikowi jego roli zawodowej i określanie celów Polega na szczegółowym wyjaśnianiu pracownikom ich roli zawodowej i zakresów odpowiedzialności a także sposobów osiągania celów. Jest tu także ważne odpowiednie motywowanie pracowników.
Tworzenie autonomicznych zespołów Przykładem może być tworzenie 8-12-osobowych zespołów, które dysponują większą niezależnością i są odpowiedzialne nie za jedno, lecz grupę zadań.
Działania indywidualne:
Samoakceptacja i pozytywne myślenie Uświadomienie sobie oraz zaakceptowanie granic własnych możliwości chroni przed dążeniem do nierealistycznych celów. Dobra ocena wydarzeń, skupienie uwagi na dodatnich aspektach przeżyć, niweluje skutki stresu.
Wsparcie najbliższych Uzyskanie społecznego wsparcia zwiększa poczucie własnej wartości, uspokaja i uśmierza negatywne uczucia.
Planowanie Efektywne planowanie prowadzi do sprawniejszej realizacji zadań.
Poczucie kompetencji Osoby, które są pewne swoich kwalifikacji i wiedzy rzadziej oceniają wykonywaną pracę jako stresującą.
Trening relaksacyjny i ćwiczenia fizyczne Trening relaksacyjny jest doskonałym sposobem na uwolnienie się od skutków stresu. Polega on na stopniowym zmniejszaniu napięcia mięśniowego, co pozwala kontrolować zdenerwowanie. Ćwiczenia fizyczne mogą zwiększyć odporność na stres oraz poprawić samopoczucie.
Co należy robić, aby nie dać się stresowi:
znać swoją wartość i swoje możliwości;
właściwa samoocena, ustalenie sobie celów, priorytetów oraz systemu wartości (postawa asertywna);
mierz siły na zamiary;
zawsze zachowuj się naturalnie;
uprawiaj dyscyplinę sportu, przebywaj na łonie natury;
nie trać sił na konflikty, osłabiaj agresję;
wypowiadaj się śmiało, zgodnie ze swoimi przekonaniami;
myśl o sobie pozytywnie;
bądź dobrym organizatorem własnego czasu;
nie pozostawiaj spraw nie załatwionych, kłopotliwych;
uśmiechaj się często;
Strategie radzenia sobie ze stresem
Występują dwa rodzaje strategii radzenia sobie ze stresem, strategie krótkotrwałe, dzięki którym możemy złagodzić i wyeliminować stres w szczytowych jego momentach, oraz strategie długofalowe, dzięki którym możemy zapobiegać powstawaniu sytuacji stresowych. W pierwszej kolejności przedstawię działania, które krótkotrwale redukują stres.
Odreagowanie - najlepszym sposobem odreagowania, rozładowania stresu jest aktywność fizyczna, na przykład jogging, pływanie i inne sporty, ale równie skuteczne może okazać się narąbanie drewna do kominka czy przekopanie ogródka. Pamiętajmy jednak o tym, żeby nie rozładowywać stresu poprzez agresję skierowaną do innych ludzi.
Odwrócenie uwagi - polega na działaniu pozwalającym zapomnieć o stresorze, ponieważ koncentrujemy się na nowej czynności. Ważne jest aby ta nowa czynność nie była źródłem kolejnego stresu. Wbrew pozorom wypalenie odprężającego co dla niektórych papierosa nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż nikotyna dodatkowo pobudza nasz organizm. Według specjalistów pozytywną czynnością pozwalającą na odwrócenie uwagi od źródła stresu jest zatelefonowanie do przyjaciół, uporządkowanie biurka, pójście na spacer, gra na komputerze lub podlanie kwiatów. W ten sposób nasze postrzeganie ukierunkowane jest na inny bodziec a nie na stresor.
Pozytywna autosugestia - stres powodowany jest nie tylko konkretnym zdarzeniem, które ma miejsce, ale też przez nasze wewnętrzne myśli i uczucia, dodatkowo wywołujące presję. Dlatego dzięki pozytywnej autosugestii możemy kontrolować myśli, które wzmacniają w nas stres. Przykładowo zamiast negatywnych myśli typu: „To się na pewno nie uda”, „Znowu się zdenerwuję”, „Nie wiem jak to zrobić”, należy stosować pozytywną autosugestię czyli: „Najpierw spróbuj, nie poddawaj się”, „Spokojnie, zrelaksuj się”, lub „Zacznę mówić powoli i wyraźnie”. Pozytywną autosugestię należy stosować przed sytuacją stresową, w trakcie oraz po sytuacji stresowej. Możemy wypowiadać ją na głos bądź w myślach.
Jeśli chodzi o strategie długofalowe, wymagają one większej ilości czasu, wiążą się ze zmianą naszego zachowania, nastawienia a nawet nawyków, które wyrabialiśmy przez całe życie.
Zmiana nastawienia - nasze nastawienie do życia, oczekiwania i wymagania jakie stawiamy sobie i innym są często źródłem niepotrzebnego stresu. Jeżeli zawyżamy poziom wymagań, który jest nieadekwatny do możliwości i realiów, nasze cele życiowe stają się trudne do zrealizowania a porażka i niepowodzenie odbija się na naszym zdrowiu poprzez zdenerwowanie i stres. W związku z tym ważne jest aby nie stawiać sobie zbyt wygórowanej poprzeczki, jeśli dotychczasowa praca jest dla nas interesująca nie musimy od razu wspinać się na następny szczebel kariery. Dajmy sobie też prawo do błędu czy słabości, nie musimy być idealni w tym co robimy, w ten sposób unikamy niepotrzebnego stresu.
Zmiana zachowania - nie chodzi tutaj o totalną zmianę osobowości, ale o uświadomienie sobie jakie cechy charakteru pozwolą mi uodpornić się na stres. Bez wątpienia taką cechą jest pewność siebie i poczucie własnej wartości, których warto się uczyć. Posiadając te dwie cechy łatwiej nam będzie znieść chociażby porażkę i krytykę w pracy, która jest niewątpliwie czynnikiem stresującym w pracy zawodowej.
Wsparcie społeczne - warto budować i pielęgnować relacje i kontakty społeczne, wsparcie innych osób w sytuacji stresowej ma bardzo duże znaczenie. Bliskość, zaufanie i pomoc partnera, rodziny bądź przyjaciela pomaga w radzeniu sobie ze stresem. Dzięki poczuciu bezpieczeństwa, emocjonalnym oparciu, zrozumieniu i obiektywnej ocenie sytuacji łatwiej nam stawić czoła przeciwnościom i lękom.
Zarządzanie czasem - ustalanie priorytetów, samokontrola i prawidłowa organizacja czasu pracy z pewnością pozwolą nam uniknąć stresujących sytuacji związanych z przekleństwem niezałatwionych spraw, zbliżających się terminów i ciągle przekładanych spotkań. Warto w tym celu tworzyć plany dzienne i tygodniowe, dzięki którym uporządkujemy swój czas pracy. Pamiętajmy aby uwzględniać w nich czas na odpoczynek i relaks, który jest niezbędny przy skutecznym radzeniu sobie ze stresem.
Styl życia - zdrowy styl życia ma ogromny wpływ na odporność organizmu na stres. Chodzi tutaj przede wszystkim o ruch, sposób odżywiania i sen. Każdy z nas dla utrzymania zdrowia i dobrego samopoczucia potrzebuje treningu zdrowotnego przynajmniej raz w tygodniu. Polecana aktywność ruchowa to spacery, gimnastyka, bieganie, jazda na rowerze, taniec. Poprzez aktywność fizyczną podwyższa się nasza odporność na różnego rodzaju obciążenia organizmu, w tym stres. Oprócz uprawiania sportu niezbędna jest właściwa dieta i odpowiednio długi sen, ponieważ w trakcie snu organizm się regeneruje i oszczędza energię. Osoby cierpiące na bezsenność uskarżają się na problemy z pamięcią, uczeniem się, liczeniem, logicznym myśleniem i z innymi zdolnościami niezbędnymi przy wykonywaniu pracy zawodowej.