Wyższa Szkoła Biznesu
W Tarnowie
RYNEK FINANSOWY W POLSCE
Opracowała:
Magdalena Gurgul
Spis treści:
1. Definicja Rynku .................................................................................str. 3
2. Definicja Rynku Finansowego ................................................................str. 3
3. Podział Rynku Finansowego ..................................................................str. 4
4. Rynek Kredytowo-Pieniężny .................................................................str. 4
5. Rynek Kapitałowy .................................................................................str. 5
6. Rynek Pozabilansowych Instrumentów Finansowych ................................. str. 9
7. Podsumowanie ......................................................................................str. 9
RYNEK FINANSOWY
I. Definicja Rynku.
Rynek może być określony jako ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany. Tymi podmiotami są sprzedawcy i nabywcy, którzy reprezentują podaż i popyt, a także wzajemne relacje między nimi. Rynek, instytucja lub mechanizm umożliwiający kontakt osobom posiadającym dobra i usługi (producentów) z chętnymi do ich zakupu (konsumentami).Rynek pomaga ustalić optymalną dla konsumentów i producentów cenę i ilość. Nieodłącznym elementem rynku jest konkurencja.
II. Definicja Rynku Finansowego
Rynek finansowy, rynek, na którym przedmiotem wymiany jest kapitał w formie finansowej (jest to pieniądz w różnych formach niezbędny do zakupów czynników produkcji, stanowiący przedmiot transakcji na rynku finansowym). Na rynku finansowym podmioty gospodarcze posiadające wolne środki pieniężne, zwane inwestorami finansowymi, udostępniają je innym podmiotom gospodarczym w zamian za papiery wartościowe zapewniające im uzyskanie w przyszłości określonego dochodu.
Podmioty gospodarcze, które potrzebują kapitału w formie pieniężnej (inwestorzy rzeczowi lub pośrednicy finansowi), uzyskują go na rynku finansowym, emitując papiery wartościowe mogące stać się przedmiotem dalszej wymiany na tym rynku. Na rynku finansowym dokonuje się zatem wymiana kapitału w formie pieniężnej na kapitał w postaci papierów wartościowych.
Instrument finansowy jest to specyficzny towar, przedmiot obrotu na rynku finansowym, przybierający postać weksli, czeków, depozytów, akcji, obligacji, kredytu itp. Dany instrument ma charakter własnościowy, jeśli stwierdza tytuł własności posiadacza (np. akcja stwierdzająca udział we własności firmy), natomiast ma charakter wierzycielski, jeśli reprezentuje określoną wierzytelność posiadacza (np. papier wartościowy którego właściciel ma prawo żądać od wystawcy tego dokumentu określonej w nim sumy pieniędzy - obligacja, czek, weksel własny). Jeśli mówimy o płynności instrumentu finansowego, to rozumiemy pod pojęciem łatwość z jaką można go zamienić na inny, bez poniesienia straty przez ich posiadacza; najbardziej płynnym instrumentem finansowym jest zatem gotówka, a niewielką płynnością charakteryzuje się kredyt.
Uczestnikami rynku finansowego są: reprezentujący podaż kapitału w formie pieniężnej inwestorzy finansowi, reprezentujący popyt na ten kapitał inwestorzy rzeczowi (np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo i instytucje samorządowe) oraz pośrednicy finansowi - banki, fundusze inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, biura maklerskie.
Z uwagi na zróżnicowanie terminu zwrotu kapitału w ramach rynku finansowego rozróżnia się rynek kredytowy i rynek kapitałowy, pozostające w ścisłej zależności. Wynika ona z faktu, że kształtowanie się cen kapitału (stóp procentowych i kursów papierów wartościowych) determinuje sposób lokowania rezerw pieniężnych - na rynku kredytowym bądź na rynku kapitałowym. Zmiany tych cen powodują, że uczestnicy rynku finansowego zmieniają swoje zachowania i przenoszą swój popyt i podaż z jednego rynku na drugi.
III. Podział rynku Finansowego.
1. Ze względu na warunki rynek finansowy możemy podzielić na dwa segmenty:
rynki narodowe o znaczeniu międzynarodowym, tzn. takie, które obsługują dłużników i wierzycieli z zagranicy, a transakcje dokonywane są w walucie kraju, w którym taki rynek.
Eurorynki, czyli tzw. rynki eksterytorialne, tzn. takie, na których są przeprowadzane operacje eurowalutowe. Funkcjonuje zarówno eurorynek pieniężny jak i eurorynek kapitałowy, przy czym rynki te nie podlegają kontroli narodowych władz walutowych.
2. Ze względu na specyfikę rynku:
1) Rynek Kredytowo-pieniężny.
Rynek kredytowy, rynek pieniężno-kredytowy, rynek pieniężny, część rynku finansowego obejmująca ogół transakcji instrumentami finansowymi o najwyższym lub zbliżonym do niego stopniu płynności, których termin spłaty nie przekracza jednego roku (kapitał krótkoterminowy). Instrumentami takimi są: pieniądz oraz krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo, a w krajach o wysoko rozwiniętej gospodarce rynkowej - także papiery wartościowe (weksle i obligacje) emitowane przez spółki akcyjne o wysokim stopniu wiarygodności.
Wielkością równoważącą popyt i podaż kapitału krótkoterminowego (jego ceną) jest stopa procentowa. Uczestnikami rynku kredytowego po stronie podaży kapitału krótkoterminowego są gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i banki komercyjne, a po stronie popytu - przedsiębiorstwa, banki komercyjne, organizacje samorządowe i państwo. Rynek kredytowy pozostaje w ścisłym związku z rynkiem kapitałowym.
Przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym są instrumenty o krótkim terminie płatności ( nie dłuższym niż jeden rok) w formie depozytów i pożyczek międzybankowych, krótkoterminowych papierów wartościowych emitowanych przez banki, rządy i inne instytucje. Jest to rynek na którym zazwyczaj dokonywane są transakcje na dużą skalę.
2). Rynek kapitałowy.
Rynek kapitałowy, część rynku finansowego obejmująca ogół transakcji instrumentami finansowymi o terminie zwrotu dłuższym niż jeden rok (kapitał średnio- i długoterminowy). Mogą one polegać na:
- udzielaniu podmiotom gospodarczym przez banki komercyjne średnio- i długoterminowych kredytów i gromadzeniu w tym celu depozytów bankowych oraz pozyskiwaniu środków w transakcjach międzybankowych. Potwierdzeniem i gwarancją tego typu transakcji jest weksel bankowy oraz obciążenie hipoteki (w obrocie międzybankowym - skrypt dłużny).
Kredyt -odstąpienie określonej wartości w pieniądzu lub towarach pod warunkiem zwrotu równowartości w ustalonym terminie. W umowie kredytowej określony jest czas jej trwania, warunki zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami oraz kwota ewentualnej prowizji dla którejś ze stron umowy lub osoby trzeciej. Stroną pożyczającą pieniądze jest najczęściej bank komercyjny, który udziela kredytu firmom i osobom prywatnym.
Bank, chcąc uniknąć ryzyka niespłacenia przez kredytobiorcę kwoty umowy może zażądać zabezpieczenia kredytu hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność podmiotu biorącego kredyt (kredyt hipoteczny) lub zastawem przedmiotów wartościowych, papierów wartościowych lub towarów (kredyt lombardowy). W przeciwieństwie do pożyczki bank ma prawo znać przeznaczenie danego kredytu
- transakcjach kupna-sprzedaży różnego rodzaju długoterminowych papierów wartościowych, dokonywanych na rynku papierów wartościowych, stanowiącym podstawową, integralną część rynku kapitałowego.
Popyt na kapitał długoterminowy reprezentują na rynku kapitałowym przedsiębiorstwa, państwo, instytucje samorządowe i banki, podaż natomiast - gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne i banki. Rynek kapitałowy jest ściśle powiązany z rynkiem kredytowym
Rynek kapitałowy możemy podzielić na międzynarodowy rynek kapitałowy i rynek kapitałowy danego kraju (krajowy). Międzynarodowy rynek kapitałowy nie stanowi jednego rynku - jest to grupa rynków ściśle powiązanych ze sobą, na których dokonuje się wymiana aktywów w skali międzynarodowej.
Krajowy rynek kapitałowy jako element rynku finansowego jest rynkiem długoterminowych papierów wartościowych, na rynku tym są pozyskiwane fundusze na sfinansowanie potrzeb długoterminowych (inwestycyjnych). W procesach zachodzących na rynku kapitałowym występują dwie grupy podmiotów:
emitenci papierów wartościowych - podmioty zgłaszające zapotrzebowanie na kapitał,
inwestorzy - podmioty dysponujące oszczędnościami lub nadwyżkami kapitału.
Rynek kapitałowy można podzielić ze względu na instrumenty finansowe znajdujące się w obrocie na cztery podstawowe segmenty, są to:
rynek papierów wartościowych,
rynek hipoteczny,
rynek skryptów dłużnych,
rynek kontraktów terminowych.
Podstawowym segmentem rynku kapitałowego jest rynek papierów wartościowych, które to papiery mają charakter dokumentów stwierdzających prawo współwłasności firmy bądź udzielenia pożyczki określonemu podmiotowi i uzyskania określonych praw z tym związanych.
Rynek hipoteczny obejmuje różne formy pisemnego zabezpieczenia zaciąganego długoterminowego długu w postaci obciążenia hipoteki. Rynek skryptów dłużnych obejmuje papiery dłużne krótkoterminowe, nazywane często bonami, certyfikatami pieniężnymi czy wekslami komercyjnymi, które są przedmiotem obrotu na rynku pieniężnym, oraz długoterminowe, należące do rynku kapitałowego. Na rynku kapitałowym forma skryptu dłużnego stosowana jest głównie do dokumentowania międzybankowych pożyczek długoterminowych, o znacznej wysokości.
Rynek kontraktów terminowych jest segmentem obejmującym obrót instrumentami pochodnymi, umożliwiającymi zawieranie transakcji terminowych. Rynki terminowe powstały najpierw na rynkach towarowych w celu ochrony przed ryzykiem producentów płodów rolnych, następnie zostały przeniesione na rynek kapitałowy.
W ramach rynku kapitałowego występują:
rynek pierwotny,
rynek wtórny.
Na rynku pierwotnym następuje sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych przez emitenta inwestorom. Może się to odbywać w drodze emisji publicznej lub niepublicznej. Na rynku pierwotnym inwestorzy zakupują papiery wartościowe od emitenta za pośrednictwem biura maklerskiego. Cena papierów w ofercie emitenta ustalana jest na zasadach określonych w prospekcie emisyjnym, w drodze przetargu, lub po stałej cenie emisyjnej (ewentualnie z zastosowaniem systemu zniżek lub preferencji).
Rynek wtórny to część rynku na której obrót papierami wartościowymi odbywa się pomiędzy inwestorami. Emitent jest zasadniczo wyłączony z uczestnictwa w tym rynku. Nie następuje tu zasilenie emitenta kapitałem, a jedynie przeniesienie praw z papierów wartościowych z jednego inwestora na innego, po ustalonej cenie. Wtórny rynek kapitałowy dzieli się na:
prywatny (niepubliczny),
pozagiełdowy,
giełdowy.
Obrót na rynkach pozagiełdowym i giełdowym obejmuje spółki dopuszczone do publicznego obrotu.
Podstawowymi cechami charakteryzującymi rozwinięty rynek kapitałowy są:
przejrzystość,
rzetelność,
efektywność,
płynność.
Przejrzystość oznacza przyjęcie takiego sposobu zawierania transakcji, aby dać uczestnikom obrotu pełne informacje o realizowanych transakcjach. Rzetelność związana jest głównie ze sposobem przekazywania informacji od emitentów do publicznej wiadomości. Należy zapewnić równy dostęp do informacji i ograniczyć możliwości wykorzystywania poufnych informacji przez niektórych uczestników rynku. Efektywność oznacza taką strukturę i organizację rynku oraz systemu transakcyjno-rozliczeniowego który zapewnia jak najlepsze spełnianie przez rynek jego funkcji. Płynność zależy od wielkości popytu i podaży, rolą rynku jest takie ich skoncentrowanie, aby umożliwić ekwiwalentną wymianę.
Współczesne rynki kapitałowe przeżywają bardzo ważny, gorący okres rozwoju. Zasadniczym powodem tych zmian jest rewolucja technologiczna ostatnich lat oraz zwiększenie roli informacji i traktowanie jej jako towaru. Zmiany technologiczne na rynkach nałożyły się na pojawiające się wyraźne tendencje polityczne, zmierzające do utworzenia silnych związków pomiędzy poszczególnymi krajami (o charakterze ekonomicznym i politycznym). Można wyodrębnić szereg procesów kształtujących rozwój nowoczesnych rynków kapitałowych:
unifikację,
liberalizację,
globalizację,
konkurencję.
Unifikacja polega przede wszystkim na wdrażaniu podobnych rozwiązań technicznych (np. systemy transakcyjne), co ułatwia zawieranie wszelkiego rodzaju umów pomiędzy rynkami (np. umożliwiających transakcje ponadgraniczne) przez zwiększanie kompatybilności rynków. Liberalizacja przepływów kapitału, osób oraz świadczenia usług, a także prowadzenia ponadnarodowej działalności gospodarczej powoduje konieczność otwarcia rynków na przepływ inwestycji. Efektem unifikacji i liberalizacji jest globalizacja, pozwalająca na wycenę kapitału bez względu na miejsce na kuli ziemskiej. Oznacza to również skorelowanie trendów na powiązanych ze sobą rynkach kapitałowych. Konkurencja pomiędzy rynkami papierów wartościowych ma przede wszystkim wymiar konkurencji o kapitał, oraz konkurencji technologicznej. Rynki konkurując o emitentów i inwestorów, nie tylko zapewniają obrót kapitałem, ale także proponują wykorzystywanie nowych instrumentów. Wszystkie te czynniki powodują powstanie skomplikowanej sytuacji na światowym rynku kapitałowym, wymuszając częste porozumienia, fuzje i przejęcia (a przynajmniej skłaniając przedsiębiorstwa prowadzące giełdy papierów wartościowych do podejmowania prób takich posunięć).
Obecnie w Polsce wtórny publiczny obrót papierami wartościowymi organizują dwa rynki regulowane (działające na podstawie Ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi): Giełda Paierów wartościowych w Warszawie, prowadząca obrót giełdowy i Centralna Tabela Ofert, prowadząca rynek pozagiełdowy. W związku z koniecznością dostosowania prawa Rzeczypospolitej Polskiej do prawa obowiązującego w krajach Unii Europejskiej, zmieniona została Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowym, która po nowelizacji w styczniu 2001 roku wprowadziła nowy podział rynków regulowanych, wydzielając: urzędowy rynek giełdowy, rynek nieurzędowy giełdowy oraz rynek nieurzędowy pozagiełdowy. Pierwszy z nich podlega rozporządzeniu Rady Ministrów. Dwa pozostałe stosują się do postanowień regulaminu obrotu obowiązującego na każdym z nich, przy czym zauważyć tu należy, że rynek nieurzędowy giełdowy w zasadzie jest jedynie zapisem w ustawie i dotąd nie został powołany.
3) Rynek pozabilansowych instrumentów finansowych
Na tych rynkach przedmiotem obrotu są specyficzne wprowadzone w latach 80 instrumenty finansowe, umożliwiające uczestnikom rynku finansowego ochroną przed ryzykiem, wynikającym ze zmian stóp procentowych oraz zmian cen akcji oraz spekulację na tych zmianach; na tych rynkach są przeprowadzane transakcje typu swap (TRANSAKCJE SWAP, ekon. operacje finans. polegające na jednoczesnym zawarciu na rynku walutowym 2 opiewających na tę samą ilość waluty transakcji: kupna z dostawą bieżącą i sprzedaży z dostawą terminową lub odwrotnie.)
IV Podsumowanie.
Na rynkach finansowych w poszczególnych krajach regulującą rolę odgrywa bank centralny poprzez prowadzenie polityki pieniężno-kredytowej za pomocą takich instrumentów, jak polityka stopy dyskontowej czy polityka minimalnych rezerw bankowych.
Pomiędzy poszczególnymi segmentami rynku finansowego, a zwłaszcza pomiędzy pieniężnym i kapitałowym, występuje ciągły przepływ środków pieniężnych, w zależności od stopnia rentowności, płynności i bezpieczeństwa lokaty. Jednymi z największych uczestników rynków finansowych są banki, które reprezentują zarówno podaż, jak i popyt na instrumenty finansowe; są także pośrednikami w kojarzeniu popytu i podaży między uczestnikami rynku finansowego.
Bibliografia:
Ciejpa-Znamirowski K., „Rynek kapitałowy w Polsce”, Oficyna Wydawnicza Fundacji Uniwersyteckiej KUL, Stalowa Wola 2000
Barbara Kisiel-Łowczyc „Współczesna Gospodarka Światowa”,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskeigo
„Inwestycje: instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa.”
Jajuga K., Jajuga T., PWN, Warszawa 2001
Socha J., „Rynek - giełda - inwestycje”, Olympus, Warszawa 1998