Ustawa z dnia 29.08.1992 r. Prawo Bankowe
Ustawa określa zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także oddziałów instytucji kredytowych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.
Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Rodzaje banków:
a) Bank krajowy - bank mający siedzibę na terenie Polski,
b) Bank zagraniczny - bank mający siedzibę za granicą Polski na terytorium państwa niebędącego członkiem UE,
c) Instytucja kredytowa - podmiot mający swoją siedzibę za granicą Polski na terytorium jednego z państw członkowskich UE, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegająca na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu.
Rodzaje banków w Polsce:
- państwowe
- spółdzielcze
- w formie spółek akcyjnych
Wymagane jest uzyskanie zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego (KNF)
Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli:
1. Bank posiada fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wykonania i rozmiaru zamierzonej działalności
Minimalny kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 5 mln euro (bank w formie S.A. i bank państwowy) lub 1 mln euro (bank spółdzielczy)
2. Minimum z członków zarządu z doświadczeniem
3. Wskazać miejsce prowadzenia działalności zabezpieczyć je. Wskazanie we wniosku o udzieleniu licencji, czym będziemy się zajmować.
Parabanki - instytucje finansowe, które gromadzą depozyty oraz prowadzą działalność w oparciu o środki uzyskane od klientów
Cechy charakterystyczne:
- stopy zwrotu z powierzonych środków dużo większe niż przeciętne,
- bardzo wysokie oprocentowanie udzielonych pożyczek.
1. Zgodnie z prawem bankowym przyjmowanie wkładów pieniężnych, prowadzenie rachunków bankowych są czynnościami bankowymi sensu stricte, a więc zaostrzonymi dla banków (jednym wyjątkiem jest SKOK - spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe)
2. Ze względu na brak nadzoru bankowego działalność parabanków nie jest objęta nakładami przez prawo bankowe wymogami ostrożnościowymi, kapitałowym, wymogami co do formy prawnej, brak jest gwarancji ochrony środków, jak również brak ochrony tajemnicy bankowej
Parabanki są atrakcyjne dla grup klientów:
Grupa A ma nadmiar gotówki, chce jak najszybciej pomnożyć oszczędności, a stopy procentowe bankowych lokat im nie wystarczają
→ Uwzględniają podatek od dochodów kap. Lokata musi zapewnić odsetki na poziomie ponad 5% rocznie, aby pieniądze na nim zgromadzone nie traciły na wartości a większość lokat bankowych tego nie gwarantuje
Grupa B nie ma zdolności kredytowej w ocenie banków, potrzebuje drobnych kwot na przeżycie, domowe inwestycje, zwrot długów
→ W bankach mają problemy, aby pożyczyć pieniądze, ponieważ:
a) rekomenduje KNF
b) zły portfel kredytowy konsumenta
SKOKI (Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo Kredytowe)
1. Obsługuje prawie 2,3 mln Polaków, którzy powierzyli im 14 mln zł oszczędności, dysponują siecią blisko 2 tys. placówek
2. Działalność komercyjna kas nie różni się w zasadzie od działalności bankowej - oferują konta, karty, przyjmowanie depozytów i udzielnie kredytów
3. Z punktu widzenia klienta są ważne 2 sprawy
a) osoba korzystająca z oferty SKOKU nie jest tak naprawdę klientem, a członkiem kasy. Musi się zapisać, wpłacić składkę i wpisowe.
b)depozyty zgromadzone w kasach są objęte nadzorem BFG od 2014 r.
-SKOK Wspólnota - upadłość i wypłata gwarancji BFG (800 mln. Zł),
- SKOK Wołomin (2,1 mld zł.)
SKOKI muszą poddać się niezależnemu audytowi, który potwierdzi ich kondycję finansową -oceni jakośc kredytów i ustali czy nie mają za mało kapitałów własnych w stosunku do zebranych depozytów. Zmienią się także wymogi stawiane kasom-będą musiały utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie 5% (w bankach 8%) oraz odprowadzić rezerwę obowiązkową
Kryzys finansowy = katastrofa statku pasażerskiego
- zapewnia się o niezawodności i bezpieczeństwie systemu
- nie wiadomo, kiedy nastąpi
- nie wiadomo, kto się utopi, a kto uratuję.
Kryzys finansowy → kryzys zaufania → kryzys gospodarczy → kryzys społeczny → ?
Czynności bankowe:
- przyjmowanie wkładów pieniężnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów
- prowadzenie innych rachunków bankowych
- udzielanie kredytów
- udzielenie i potwierdzenie gwarancji bankowych akredytów
- emitowanie bankowych papierów wartościowych
- prowadzenie bankowych rozliczeń pieniężnych
- wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego
- wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w odrębnych ustawach
Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki, np. kupno i sprzedaż walut.
Rynek finansowy - mechanizm zetknięcia się popytu i podaży na kapitały pieniężne, obejmujący cały zespół instytucji i mechanizmów gospodarczych za pomocą, których te transakcje są realizowane
- rynek pieniężny
- rynek kapitałowy
System finansowy - zespół instytucji instrumentów i rynków finansowych oraz infrastruktury prawnej regulującej organizację i zasady działania tych rynków
- model niemiecko-japoński
- model angielski
- model chiński
System bankowy
a) instytucje bankowe (bank centralny, banki komercyjne)
b) wzajemne powiązania pomiędzy mini oraz otoczeniem (klienci, właściciele, tradycje)
c) infrastruktura prawna, regulacja działalności tych instytucji
Jak należy oceniać z makro- i mikro-ekonomicznego punktu widzenia każdy z dwóch podstawowych modeli systemu bankowego?
Decydującym kryterium oceny systemu bankowego przez pryzmat całej gospodarki (kryterium makro-ekonomicznym jest jego stabilność. Jest ona zapewniona wówczas, gdy stabilne są poszczególne banki. W przypadku bankructwa nawet jednego banku, istnieje niebezpieczeństwo zakażenia kryzysem całego krajowego systemu bankowego i groźba masowego wycofania przez deponentów oszczędności ulokowanych w bankach
Modele systemów bankowych:
- Bank Centralny → banki komercyjne (model dwu-szczeblowy)
- EBC → Banki Centralne → banki komercyjne (model trzy-szczeblowy)
Na rozwój współczesnego systemu bankowego mają wpływ:
a) system społeczny oraz gospodarczy, który określa społeczne wartości i cele gospodarcze
b) regulacje prawne działań bankowych
c) struktura oraz wielkość popytu na usługi bankowe
d) skłonność banku do innowacji
e) procesy globalizacji
Funkcje systemu bankowego:
- Emisyjna i regulacyjna - funkcję ta pełni bank centralny poprzez emisję regulacje pieniądza,
- Depozytowo - kredytowa - ujawnia się w bankach komercyjnych przez mechanizm tworzenia depozytów i transformacji ich w pożyczki i kredyty,
- Rozliczeniowa - bank na zlecenie klientów dokonuje rozliczeń pieniężnych ( obciąża jedno konto i uznaje drugie),
- Alokacyjna - umożliwia przepływ środków finansowych z mniej do bardziej efektywnych dziedzin gospodarki i podmiotów gospodarczych,
- Finansowo-doradcza - bank przez służby doradcze zabezpiecza interesy swoich klientów,
- Stymulacyjna - bank, jako dawca kapitału wpływa na rozwój przedsiębiorczości lokalnej.
Bank Centralny
Funkcje:
- bank emisyjny- wyłączne prawo do znaków pieniężnych,
- bank banków - realizacja założeń polityki monetarnej za pomocą odpowiednich narzędzi,
- bank państwowy- kasjer rządu obsługujący budżet państwa.
Bilans banku komercyjnego (uproszczony)
Aktywa
I - Kasa, operacje z Bankiem Centralnym
II - Należności od sektora finansowego oraz nie finansowego (=KREDYTY)
III - Papiery wartościowe
IV - Inne aktywa w tym trwałe
Pasywa
I - Zobowiązania wobec Banku Centralnego
II - Zobowiązania wobec sektora finansowego i nie finansowego (=DEPOZYTY)
III - Zobowiązania z tytułu instrumentów finansowych
IV - Kapitał (fundusz banku) + zysk (strata) netto
Aktywa banku:
1) Aktywa nie przychodowe - pozycja aktywów, które nie dają dochodu, ale są niezbędne dla funkcjonowania banku. Wynikają z uregulowań prawnych np. kasa, nieoprocentowane należności od NBP, majątek trwały, rzeczowy, wartości niematerialne i prawne, aktywa do zdobycia.
2) Aktywa przychodowe - to takie, które generują dochody dla banku. Należą do nich: kredyty i pożyczki dla różnych klientów, papiery wartościowe, lokaty międzybankowe, operacje otwartego rynku, itp.
a) Aktywa pracujące to aktywa przychodowe, które generują przychody zgodnie z zawartymi umowami
b) Aktywa niepracujące to aktywa przychodowe nie generujące przychodów, do których zalicza się wszystkie aktywa sklasyfikowane, jako wątpliwe i stracone, np. kredyt, który nie jest spłacany od 6 miesięcy.
Metody zarządzania płynnością w banku:
a) złota reguła bankowa - wyklucza jakąkolwiek transformacją terminów w działalności kredytowej banku, tzn. terminowi płatności pasywów powinny odpowiadać odpowiednie kwoty i terminy aktywów
b) reguła osadu na wkładach od kwoty osadu można udzielić kredytów krótkoterminowych, a kredyty długoterm. Powinny być finansowane przez kapitały własne.
c) reguła przesunięć w aktywach bil- bank powinien prowadzić taka politykę inwestycyjna, która w razie problemów z płynnością, zapewni przedterminowa likwidacje bez wiekszych strat.
d) reguła maks. obciążenia strat z przeterminowanej likwidacji aktywów nie może być większą niż kapitały własne, a wartość z likwidowanych aktywów musi być, co najmniej równa wymaganym zobowiązaniom.
e) Metoda aktywnego zarządzania pasywami zakłada, ze w przypadku zwiększonych wpłat związanych z likwidacja depozytów lub większego zainteresowania klientów kredytami, dodatkowe środki mogą być pozyskane na rynku pieniężnym
- kasowe - środki nabyte na rynku przeznacza się na rezerwy kasowe w okresach zwiększonych spłat.
- kredytowe - środki pożyczane na rynku przeznacza się na zwiększenie akcji kredytowe
Cele NBP (podstawy)
- dbanie o niski poziom inflacji realizowane przez
- operacje otwartego rynku
- regulacja wysokości stóp procentowych
Popyt na pieniądz - skłonność podmiotów nie bankowych (gospodarstw domowych i przedsiębiorstw) do utrzymania stale odnawialnego zapasu środków płatniczych
-popyt transakcyjny - który przejawia się w dążeniu do posiadania pieniądza w celu opłacenia bieżących transakcji
- popyt przezornościowy - wynikający z potrzeby powiększenia posiadanych środków pieniężnych w celu sfinansowania nieoczekiwanych wydatków
1. Teoria „motywu transakcyjnego” - mówi, że zależność między ilością pieniądza, a sumą obsługiwanych w danym czasie transakcji można przedstawić „równaniem wymiany Fishera”
M * V = P * T
M - ilość pieniądza w obiegu
P - średni poziom cen
V - szybkość krążenia pieniądza
T - rozmiary (liczba) transakcji
2. Teoria dochodowego popytu na pieniądz - popyt zależy od wielkości dochodu narodowego ( a nie rozmiarów operacji pieniężnych) oraz stopy %. Gdy stopa % jest wysoka, to popyt na pieniądz jest mały i na odwrót. Keynes uważał, że popyt na pieniądz zależy również od motywu transakcyjnego, spekulacyjnego i przezorności, oraz od preferencji płynności
3. Teoria równowagi portfela Tobina mówi, że jednostka może przechowywać gotówkę i papiery wartościowe jednocześnie o to, jaka jest struktura portfela majątku jednostki składającej się z takich właśnie aktywów, zależy od indywidualnych preferencji do podejmowania ryzyka.
Podaż pieniądza to gotówka w obiegu oraz wkłady ludności i przedsiębiorstw na rachunkach bieżących w bankach, co można przedstawić wzorem:
M = C + D
M - podaż pieniądza
C - obieg gotówkowy (gotówka w posiadaniu społeczeństwa - poza systemem bankowym)
D - wkłady bieżące (depozyty na żądanie w bankach)
Agregaty pieniężne:
MO = baza monetarna - pieniądz gotówkowy oraz depozyty banków na rachunkach w banku centralnym
M1 = banknoty i bilony pozostające w obiegu oraz płatne a vista depozyty
M2 = M1 + depozyty krótkoterminowe, a także zwrotne na każde żądanie, jeżeli nie mogą być bezpośrednio wykorzystane do zapłaty
M3 = M2 + średnio i długoterminowe depozyty i inne rodzaje depozytów pieniężnych niezaliczone do M2
M4 = M3 + papiery wartościowe, które mogą być przedmiotem obrotu na rynku finansowym.
Funkcje NBP, jako banku centralnego
a) Bank emisyjny
NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
b) Bank banków
NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, pełni funkcję banku banków, ponadto, nadzoruje systemy płatności w Polsce.
c) Centralny bank państwa
NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
Celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeżeli nie ogranicza to podstawowego celu NBP
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na 6-letnią kadencję. Jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie Narodowego Banku Polskiego. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż dwie kadencje.
Rada Polityki Pieniężnej
W skład rady wchodzą:
-Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,
- 9 członków, powoływanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat
Rada Polityki Pieniężnej:
- ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
- składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
- ustala wysokość stóp procentowych NBP,
- ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
- określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
- przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
- ustala zasady operacji otwartego rynku.
Kredyt lombardowy - polega na udzielaniu, przez NBP kredytu bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej. Stopa kredytu lombardowego pełni rolę stopy maksymalnej, określającej koszt, po jakim banki mogą pożyczyć pieniądze na krótszy termin (1 dzień) na rynku międzybankowym.
Kredyt redyskontowy polega na udzieleniu kredytu przez NBP przez kupienie weksli od banków, które wcześniej zostały przedstawione do dyskonta w tych bankach przez podmioty gospodarcze. Banki komercyjne, posiadając weksle, mogą czekać do terminu wykupu weksli, gdy nie są im potrzebne pieniądze, lub mogą je przedstawić do redyskonta w NBP, uzyskując dodatkowe środki na akcję kredytową
Stopa depozytowa - jest to oprocentowanie lokat jednodniowych, czyli stopa depozytowa, jaką NBP zaoferuje bankom za depozyt jednodniowy złożony w banku centralnym
NIBOR - stopa % na rynku międzynarodowym (kredyty)
WIBOR - stopa %, po jakiej banki pożyczają sobie nawzajem pieniądze na rynku bankowym w Warszawie
WiBiD - stopa %, po jakiej banki lokują pieniądze między sobą na rynku międzybankowym w Warszawie.
Karencja - zawieszenie na pewien okres spłaty odsetek lub kapitału. W tym okresie odsetki są naliczone z tą różnicą, że klient płaci je później
Prowizja od zaangażowania - opłata pobierana przez bank od niewykorzystanej kwoty kredytu
Transza kredytu - część kwoty kredytu
Weksel - papier wartościowy o charakterze dyskontowym
Klasyfikacja kredytów bankowych ( kryteria/rodzaje kredytów):
a) Okres kredytowania
- krótkoterminowe (do 1 roku)
- średnioterminowe (od 1 do 3 lat)
- długoterminowe (pow. 3 lat)
b) Forma udzielania
- w rachunku bieżącym
- w rachunku kredytowym
- dyskontowe
- akceptacyjne
c) przeznaczenie
* kredyty gospodarcze
- obrotowe
- inwestycyjne
* konsumpcyjne.
d) sposób zabezpieczenia
- hipoteczne,
- lombardowe.
e) stopa %
- rynkowe,
- preferencyjne
g) inne formy kredytowania przedsiębiorstwa przez bank
-factoring,
- forfaiting
- leasing.
Hipoteka- ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości. Ograniczone prawo odnosi się do banku, który nie daje
mu tytułu własności ani prawa użytkowania nieruchomości należącej do dłużnika. Hipoteką można obciążyć całą nieruchomość, ułamkową część nieruchomości stanowiącą udział współwłaściciela lub użytkowanie wieczyste. Nieruchomość stanowiąca zabezpieczenie może być własnością kredytobiorcy lub osoby trzeciej. Hipoteka łączna jest ustanawiana na różnych nieruchomościach w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności. Procedura ustanowienia hipoteki:
1.W celu obciążenia nieruchomości hip. Właściciel nieruchomości musi przedłożyć w banku aktualny wypis z księgi wieczystej nieruchomości oraz zazwyczaj ponieść koszty wyceny nieruchomości
2. Dokumenty te są analizowane przez bank pod kątem ustalenia własności obciążeń wartości rynkowej nieruchomości i płynności. W przypadku, gdy właścicielem nieruchomości jest osoba trzecia do powyższych dokumentów musi być dołączona notarialnie sporządzona zgoda właściciela lub współwłaściciela na postanowienie hip.
3. Nieruchomość powinna być wolna od jakichkolwiek obciążeń - udział III i IV księgi wieczystej nie zawiera wówczas żadnych wpisów
Zabezpieczenia osobiste i inne:
Poręczenie - jest to umowa, w której poręczyciel zobowiązuje się względem banku wykonać zobowiązanie na wypadek gdyby dłużnik tego nie wykonał
Weksel własny - jako poręczenie polega na wystawieniu weksla własnego, w tym weksla niezupełnego, tzn. In blanco, który musi zawierać obowiązkowe elementy weksla ( standardowo stosuje się formułę wobec wystawcy „zapłacę bez protestu”)
Poręczenie jest zobowiązaniem do wekslowe zapłacenia całości lub części sumy wekslowej w przypadku, gdyby dłużnik wekslowy, za którego udzielono poręczenia nie zapłacił za weksel.
Przystąpienie do długu polega na tym, że obok dotychczasowego dłużnika, który nie zostaje z długu zwolniony, do spłaty kredytu współzobowiązuje się osoba trzecia, która solidarnie odpowiada za dług kredytowy na równi z kredytobiorcą.
Przelew wierzytelności na zabezpieczenie: jest to przeniesienie na bank wierzytelności kredytobiorcy na podstawie zawartej umowy. Zgodnie z umową na bank zostają przeniesione prawa do wierzytelności od dłużnika kredytobiorcy
Zabezpieczenie wierzytelności przy wykorzystaniu umów ubezpieczenia w umowie ubezpieczenia wierzytelności zakład ubezpieczeniowy zobowiązuje się do zapłacenia bankowi określonego odszkodowania za szkody spowodowane niespłaceniem wierzytelności przez dłużnika lub ubezpieczenia składników majątku kredytobiorcy
Bankowy Fundusz Gwarancyjny
MISJA: działanie na rzecz bezpieczeństwa i stabilności banków oraz wzrostu zaufania do systemu bankowego
Cele i zadania BFG:
- ochrona wkładów pieniężnych na rynkach bankowych
- udzielanie pomocy finansowej banków, które znalazły się z obliczu utraty wypłacalności
- wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami bankowymi
- gromadzenie informacji i analiza sytuacji finansowej banków