Autorytet Dowódcy
Rozpoczynając rozważania na temat autorytetu dowódcy najwłaściwiej należałoby zacząć od wyjaśnienia, kim jest dowódca i jakie prawa i obowiązki leżą w jego gestii. Otóż dowódca jest zazwyczaj kojarzony ze strukturami militarnymi, a najdokładniej z wojskiem. Działania, które leżą w zakresie jego obowiązków są określone regulaminem, który zakłada dyscyplinę i rygor działania w prostej, zhierarchizowanej strukturze. Dowodzenie opierało się na systemie rozkazów, w którym dowódca podejmował decyzję, wydawał rozkaz i nadzorował jego wykonywanie. Jeżeli podwładni wykonali rozkaz satysfakcjonująco, otrzymywali pochwałę, jeżeli nie - naganę. Zatem, czy w systemie, w którym głównym decydentem jest dowódca może on zyskać wśród swoich podwładnych autorytet?
Rozpatrując dowódcę, jako osobę posiadającą autorytet należy rozważyć następujące kwestie. Po pierwsze dowódca jest z natury rzeczy poza grupą, którą dowodzi (generał wydający rozkazy, które wykonuje porucznik na linii frontu), zatem niejako autorytet jest mu nadany odgórnie i wiąże się z funkcją, którą wykonuje. Dowódca stawiane przed nim cele i założenia realizuje poprzez system rozkazów wydawany podwładnym, jednak w większości przypadków nie realizuje go z podwładnymi. Zatem dowódca z natury swojej roli posiada autorytet formalny. Dowódca dzięki swojej uprawomocnionej władzy wpływa na podwładnych w celu osiągnięcia założonych lub odgórnie nałożonych celów. Jednak czy taki stan korzystnie wpływa na morale podwładnych?
Współcześni dowódcy powinni czerpać ze zmodernizowanych i rozwiniętych zasad i koncepcji wypracowanych na przestrzeni ostatnich lat przez ludzi zajmujących się kierowaniem firmami oraz organizacjami. Dzisiejszy dowódca powinien, zatem łączyć, w ramach efektywności, zarządzenie i dowodzenie. Zarządzanie wypracowało komplet wielofunkcyjnych narzędzi opartych na praktycznych doświadczeniach, które można z powodzeniem zastosować na współczesnym polu walki. Wybitni liderzy wykazują tendencję do łamania uznanych zasad postępowania i reguł „gry”, które ich ograniczają, przez co osiągają sukcesy. Dzięki zasadzie „robię, co chcę, a nie to, co wypada” ich linia dowodzenia, czy mówiąc ogólniej, przewodzenia opiera się na indywidualnym podejściu do podwładnego i założeń, a nie regulaminowemu ustaleniu. Dlatego też, dowódca powinien łączyć i dostosowywać rodzaje posiadanej władzy, aby osiągnąć postawione przed nim cele.
Osoba, która obejmuje stanowisko dowódcy, powinna być „urodzonym” liderem. Powinna łączyć cztery rodzaje władzy: nagradzania, wymuszania, odniesienia oraz ekspercką. Przekładając te rodzaje władzy na pole dowódcy stricte wojskowego władza nagradzania powinna opierać się nagradzaniu podwładnych poprzez posiadanie możliwości przyznania awansu. Jeżeli podwładny wykonuje powierzone mu zadania sumiennie i stara się przy ich wykonywaniu to dowódca w ramach nagrody opiniuje go do awansu. Równie dobrze może to służyć, jako forma kary, gdy podwładny nie stosuje się do rozkazów, bądź nie wkłada odpowiednich sił w wykonanie zadania, dowódca może zdegradować taką osobę na niższy stopień, co wiąże się z następnym rodzajem władzy, a mianowicie władzy wymuszania.
Władza wymuszania pozwala wymusić na podwładnym stosowanie się do postawionych przed nim celów poprzez umiejętne wykorzystywanie zagrożenia psychologicznego, emocjonalnego lub fizycznego. Zatem dowódca ma w ręku konkretne narzędzia przymusu pozwalające mu na wywarcie takiego wpływy na podwładnego by ten poprzez lęk np. o rodzinę, własny spokój, czy własne zdrowie wykonał powierzone mu zadanie. Stosując również analogię do wojska, dowódca może używać obraźliwego i obscenicznego języka oraz zniewagi by wywrzeć na podwładnym żołnierzu konkretne działanie lub zmotywować go do osiągnięcia konkretnego celu. Jednak dowódca musi również pamiętać, iż im szerzej wykorzystuje władzę wymuszania, tym większe prawdopodobieństwo, że trafi na urazę i wrogość ze strony podwładnych. Władza odniesienia, w porównaniu do konkretnych działań władzy nagradzania i wymuszania, ma charaktery abstrakcyjny. Oparta jest na utożsamianiu się, naśladowaniu, lojalności i charyzmie dowódcy. Dowódca powinien inspirować podwładnych do wykonywania określonych zadań, powinien być również dla nich wzorem pewnych zachowań i wartości. Dzisiejsi dowódcy wojskowi powinni być dla żołnierzy, kim, za kim poszliby wszędzie, niczym np. Napoleon Bonaparte, Aleksander Wielki. Wreszcie odnosząc się do ostatniej z czterech władz posiadanych przez dowódcę, powinien on być ekspertem w dziedzinie, którą się zajmuje, czyli posiadać władzę ekspercką. Przekładając to na realia wojskowego dowódcy, powinien on cechować się przygotowaniem eksperckim, co z reguły zapewniają szkoły oficerskie oraz kursy i szkolenia organizowane przez wojsko. Dowódca ma wtedy świadomość swojej wiedzy, a przygotowanie do wykonywania stawianych przed nim zadań zapewniły lata ćwiczeń, kursów i szkoleń. Podwładny takiego dowódcy ma, zatem świadomość, że ma do czynienia z dowódcą przygotowanym w stopniu eksperckim do wydawania rozkazów.
Gdy wiemy już, jakimi narzędziami wpływu na podwładnego dysponuje przywódca, należałoby się zastanowić nad tym, co powinien robić, aby jego autorytet wśród podwładnych był niekwestionowany. Socjologowie rozpatrując funkcje przywódcze doszli do wniosku, że aby grupa, w naszym wypadku oddział, mógł działać sprawnie potrzebuje kogoś, kto pełniłby dwie podstawowe funkcje: rozwiązywanie problemów oraz społeczne, czyli podtrzymywanie trwałości grupy. Funkcja podtrzymywania trwałości grupy jest najważniejsza, gdyż dowódca pośredniczy w rozwiązywaniu sporów wewnątrz grupy oraz doprowadzenie do sytuacji, aby poszczególne osoby w grupie/oddziale czuły się docenione. Zazwyczaj te dwie funkcje znajdują swoje odzwierciedlenie w dwóch odmiennych stylach przywództwa. Dowódcy o stylu zorientowanym na zadania sprawują ścisły nadzór nad podwładnymi, aby dopilnować właściwego wykonania zadań. Jest to forma dowodzenia, która nacisk kładzie na wykonanie zadania, niż na rozwój i zadowolenia podwładnych. Jest to główny styl panujący w wojsku podczas, np. konfliktu lub misji, kiedy zadania stawiane przed żołnierzami są wymagające, a ich osiągnięcie jest priorytetem. Również ten styl jest idealną formą dla dowódców z usposobieniem lidera, którzy poprzez swoje decyzje chcą udowodnić przełożonym, że zasługują na zaufanie oraz dla tzw. „karierowiczów”, którzy poprzez wykonywanie powierzonych im zadań dążą do uzyskania awansu w zhierarchizowanej strukturze. Przeciwieństwem stylu ukierunkowanego na zadania jest styl dowodzenia ukierunkowanego na podwładnych. Taki rodzaj dowodzenia jest ukierunkowany na motywowanie pracowników aniżeli na ich kontrolowanie. Dowódca dąży do osiągnięcia w grupie przyjaznych, pełnych szacunku i opartych na wzajemnym zaufaniu, stosunków z podwładnymi, którzy są dopuszczani do procesu decyzyjnego. Taki styl dowodzenia, nie sprawdziłby się pod kątem dowódcy wojskowego, gdyż proces dowodzenia wymaga poświęceń i ofiar i dlatego też, gdyby dowódca dążył do form stosunków opisanych w modelu, w razie sytuacji skrajnej nie mógłby obiektywne podjąć decyzji odnośnie podwładnego, który nie wykonał lub odmówił wykonania rozkazu. Analizując taką sytuacją pod kątem decyzyjnym, dowódca w czasie zagrożenia lub w czasie wykonywania określonego zadania nie może pozwolić sobie na przerwanie go i przedyskutowanie kwestii dotyczących następnego zadania, posunięcia czy ruchu ze swoimi podwładnymi, gdyż, jako dowodzący to on jest ekspertem i to on był szkolony do podejmowania samodzielnych decyzji. Zatem jego autorytet byłby narażony na podważenie, poprzez zakwestionowanie jego zdolności do samodzielnej oceny sytuacji i podjęciu decyzji odnośnie następnego posunięcia.
Funkcja autorytetu dowódcy wiąże się również ze zjawiskami negatywnymi, które płynął z posiadania przed dowódcę dużego zakresu władzy. Niekonieczne są one zjawiskami wynikającymi z charakteru dowódcy oraz metod dowodzenia, które wybrał, czy też stylu dowodzenia, jakim się posługuje. Są to czynniki, które nie są od niego zależne w stopniu, w którym miałby on wpływ na ich zmianę, lecz wynikają z więzi emocjonalno-psychologicznej, jaką czują do niego podwładni. Analizując tą sytuacją pod kątem konfliktu zbrojnego, można zauważyć, że podczas walk ginie niejeden żołnierz, ale nie od faktu, iż narażony jest na zagrożenie życia, lecz poprzez fakt, iż nie chce on okazać strachu po pierwsze przed swoim kolegą z oddziału, po drugie zaś przed dowódcą tego oddziału. Tak silne impulsy wynikają najczęściej z instynktowego działania dominacji na poziomie psychiki, na którym o zachowaniach decyduje wcześniejsze wychowanie, uznawane zasady etyczne, wartości czy ukształtowane postawy moralne. Do tego należy dodać jeszcze honor oraz morale żołnierskie. Wtedy to zachowanie, w normalnej sytuacji nie do pomyślenia, pojawi się bez wahania, tylko w odpowiedzi na wydany rozkaz osoby z dominującą osobowością, która jest autorytetem lub przywódcą.
Zjawisko „kapitanozy” jest jakby wpisane w stanowisko dowódcy oraz z autorytet, jakim się cieszy wśród podwładnych. Zjawisko to można opisać, jako przejęciu kontroli nad sytuacją, przez osobę uważaną za autorytet lub oddanie jej tej kontroli wraz z odpowiedzialnością za rezultaty. Zatem jeżeli podczas działań wojennych rozkaz szturmu na obsadzony budynek, wiążący się z przebiegnięciem przez odsłonięty teren i doświadczenie ciężkiego ostrzału, zostanie wydany przez generała, który przebywa w sztabie i nie ma pojęcia o sytuacji, będzie dla żołnierzy bezsensowny. Jednak dla porucznika, który ten rozkaz otrzymał będzie to wykonalne, a dodatkowo ma on wpływ na swoich podwładnych to mimo bezsensowności rozkazu, żołnierze nie chcąc zawieść swego dowódcy pójdą za nim w bój.
Dowódca, zatem powinien nie tylko umiejętnie operować narzędziami wpływu na swoich podwładnych, ale również pamiętać, że gdy już wypracuje swój autorytet poprzez metody uznawane za odpowiednie, bądź poprzez te mniej pożądane przez żołnierzy, musi pamiętać, że od tej pory żołnierze będą mu w jakimś stopniu posłuszni. Dlatego, też dowódca musi mieć na uwadze ten fakt, gdy dojdzie do sytuacji, w której ma wydać rozkaż wiążący się z narażeniem przez nich życia i zdrowia. Powinien wtedy rozważyć różne scenariusz i oczywiście kierować się dobrem żołnierzy podwładnych, ale też nie zapomnieć o wykonaniu postawionego przed nim zadania.
Przechodząc do posumowania rozprawy o autorytecie dowódcy należy zaznaczyć, że dysponuje on środkami i metodami, które mają za zadanie wywrzeć wpływa na podwładnego oraz skłonić go w mniej lub bardziej akceptowalny sposób do wykonania powierzonego mu zadania.
Zatem dowódca dysponuje autorytetem formalnym, czyli władzą zagwarantowaną poprzez hierarchię organizacji, w której taka osoba dowodzi, a w naszym przypadku jest to wojsko. Władza określana jest wojsko i przyznawana ludziom zajmującym określone stanowiska. Dowódca dysponuje czterema rodzajami władzy - nagradzania, czyli sprawowania władzy nad grupą podwładnych poprzez system motywacyjny (pochwały, uznania, awansu); wymuszenia, czyli sprawowania władzy za pomocą strachu psychologicznego, emocjonalnego lub fizycznego. System ten cechuje się też z motywowaniem negatywnym - degradacją, naganą i upokorzeniem; odniesienia, czyli systemu cechującego się charyzmą dowodzącego oraz się utożsamianiu się, naśladownictwie i lojalności podwładnych. W odróżnieniu od poprzednich dwóch systemów, władza odniesienia jest ujmowana bardziej w charakterze pojęcia abstrakcyjnego; ekspercka, czyli system opierający się na fachowym przygotowaniu dowódcy, który poprzez swoją naukę, kursy i system szkoleń zostaje przygotowany w stopniu eksperckim do wykonywania swoich obowiązków i późniejszych stawianych przed nim zadań.
Należy również pamiętać o tym, iż autorytet dowódcy wiąże się ze zjawiskami negatywnymi. Dzieje się tak, gdy dowódca posiada wśród swoich podwładnych taki autorytet, że są oni mu praktycznie ślepo oddani i nie poddają jego rozkazów krytycznej analizie. Pojęciem opisującym takie zjawisko jest Kapitanoza.
Autorytet dowódcy jest, zatem istotną kwestią w procesie dowodzenia. Dowódca powinien łączyć klasyczne pojęcie dowodzenia, z nowoczesnym pojęciem kierowania, aby osiągnąć najlepsze rezultaty, jeżeli chodzi o osiąganie postawionych przed nim celów. Dobry dowódca powinien też pamiętać o dobieraniu metod i środków osiągania zadań indywidualnie i mając na uwadze żołnierzy mu podległych.
Bibliografia
Cenin M., Kapitanoza, 06-04-2010 <http://www.wiadomosci24.pl/artykul/kapitanoza_141482.html> [dostęp 14-01-2012]
Griffin R.W., Podstawy Zarządzania organizacjami, WN PWN, Warszawa 2003, Rozdział 15
Klimczak M., Potrzeba Lidera, 13-09-2009, <http://kadry.nf.pl/Artykul/6921/Potrzeba-lidera/lider-model-Diltsa-role/> [dostęp 14-01-2012]
Koźmiński A., Piotrowski W., Zarządzanie. Teoria i Praktyka, WN PWN, Warszawa 1996, Rozdział VIII
Stoner F., Frejman E.R, Gilbert D.R., Kierowanie, PWE, Warszawa 2000, Rozdział 17
Klimczak M., Potrzeba Lidera, 13-09-2009, <http://kadry.nf.pl/Artykul/6921/Potrzeba-lidera/lider-model-Diltsa-role/> [dostęp 14-01-2012]
Koźmiński A., Piotrowski W., Zarządzanie. Teoria i Praktyka, WN PWN, Warszawa 1996, Rozdział VIII
Griffin R.W., Podstawy Zarządzania organizacjami, WN PWN, Warszawa 2003, Rozdział 15
Stoner F., Frejman E.R, Gilbert D.R., Kierowanie, PWE, Warszawa 2000, Rozdział 17
Patrz strona 2 - władza ekspercka
Cenin M., Kapitanoza, 06-04-2010 <http://www.wiadomosci24.pl/artykul/kapitanoza_141482.html> [dostęp 14-01-2012]
Patrz strona 4 - pojęcie kapitanozy
Kajetan Kozłowski Grupa F |
1 |