„Mały Książe „ w filozoficznym ujęciu
Według definicji słownika motywów literackich cytuje: „Mały Książe to utwór, który trudno sklasyfikować gatunkowo. Trochę przypowieść, trochę powiastka filozoficzna, nieco przypomina też baśń, łączy bowiem elementy realistyczne z fantastycznymi.”(1) Według Barbary Drabarek, Jacka Falkowskiego, i Izabelli Rowińskiej właściwie każde słowo w tej książce jest znakiem. Dzięki symbolom można poznać wartości, którymi powinien kierować się człowiek oraz to czego powinien unikać. Podczas swojej podróży. Mały Książe wiele się uczy. Mieszkańcy planet odsłaniają przed nim ludzkie wady: pijaństwo, próżność, chęć rządzenia innymi, materializm i żądzę posiadania, bezmyślną oraz nieużyteczna pracę. Przygody na ziemi pozwalają mu z kolei zrozumieć, że najważniejsze życiowe wartości to miłość, przyjaźń, i odpowiedzialność.
Natomiast według Eugena Drewermanna książka Antonie'a de Saint-Exupery'ego stała się kluczową opowieścią życia dla osób, które ją przeczytały. Cytuje,: „ Mały Książe stał się im ostoją w godzinach samotności, pociechą w chwilach rozczarowania i nadzieją w momentach opuszczenia; stał się niezastąpionym towarzyszem na często długich drogach poszukiwań i tęsknoty, a jego tłumaczony smutek stał się dla nich jak by miejscem zrozumienia i ciepła w świecie, w którym jest coraz zimniej.”(2) Jak pisze Eugen Drewermann cytuje: „Mały Książe jest w stanie w pewnym stopniu przywrócić nam ufność w bezwarunkową wierność miłości: obiecuje i ucieleśnia świat wysiłku u, odpowiedzialności dla innych i za innych, i ukazuje przywiązanie miłości, której nawet śmierć nie zwycięży - jest pieśnią nad pieśniami opierającą przyjaźń i koleżeństwo w obrazach o czarującej prostocie i piękności?”(3)
Eugen Drewermann uważał, że aby poddać analizie książkę „Małego Księcia” i zbadać jej psychiczny świat znaczy ni mniej, ni więcej, jak zadąć pytanie, w jakim stopniu w naszym pod wieloma względami nieludzkim stuleciu istnieje lub przynajmniej może istnieć wiarygodna nadzieja człowieczeństwa? Cytuję: „Czujemy dotkliwie, że żyjemy wśród pustyni ciągnącej się w nieskończoność - a czy kryje ona w jakieś źródło i gdzie ono leży. Oto jest pytanie. Będziemy więc musieli wraz z Exuperym pójść drogą gwiazd, by zobaczyć, ile znajdujemy światła w nocy i ile wody na pustyni; musimy spróbować rozumieć jego przesłanie i sprawdzić, jak daleko nos ono poprowadzi.”(4)
Z Małym Księciem spotykamy się po raz pierwszy, gdy po opuszczeniu swojej planety znajduje się na pustyni. Jak pisze Exupery cytuję: „Zerwałem się na równe nogi. Przetarłem dobrze oczy. Natężyłem wzrok. I zobaczyłem niezwykłego małego człowieka, który bacznie mi się przyglądał. Patrzyłem na to zjawisko oczyma okrągłymi ze zdziwienia. Nie zapominajcie, że znajdowałem się o tysiąc mil od terenów zamieszkałych. Tymczasem człowieczek nie wyglądał ani na zabłąkanego, ani na ginącego ze zmęczenia, ani na umierającego z pragnienia czy głodu, ani na przestraszonego. W niczym nie przypominał dziecka zgubionego w środku pustyni, o tysiąc mil od miejsc zamieszkałych. „(5)
Według Exupery'ego pustynia jest wyrazem jakiegoś stanu bezsensowności, psychicznego zasuszenia tak jak ludźmi bowiem miota wiatr, nie mają oni bowiem korzeni. Nie potrafią odnaleźć się wśród innych, określić swoich relacji z innymi. Cytuje: „ Dlatego wśród ludzi można być także samotnym”.(6) Drewermann zastanawia się czy być może Mały Książę znajdujący się na ziemiach jałowych, stara się uświadomić sens swojego istnienia? Pustynia może być bowiem również miejscem uzdrowienia. W słowniku symboli możemy znaleźć informację, że pustynia jako symbol ma podwójne znaczenie cytuję:”Jest z jednej strony miejscem działania demonów, ale z drugiej jest sferą rozmyślań. Pustynia oznacza miejsce odzyskania czystości i duchowości ascetycznej. Wiąże się również z poszukiwaniem najgłębszej warstwy samego siebie, z poszukiwaniem pustyni, jaką człowiek nosi w sobie. „ (7) Z tego powodu, iż człowiek może wydobyć się z egzystencjalnej pustki, Ziemia w ujęciu Exupery'ego, mimo miejsc pustynnych i jałowych, jest jednak rajskim ogrodem.
Według Eugena Drewermanna cytuje: ” Wystarczy zbliżyć się do świata, który znamy aż do przesytu i znudzenia, patrząc przy tym pozbawionymi fałszu oczami dziecka , to odsłania się nam on jako panoptikum próżności, marności i całkowitej niezdolności do miłowania czegokolwiek poza samym sobą, jako kalejdoskop dziwacznych egocentryków , którzy zamieszkują własne planety , o lata świetlne oddaleni od wszystkich ludzi , jak i wszelkiego człowieczeństwa - istot , które uważają się za ludzi poważnych , tylko dla tego , że zmieniają wszystko w liczby, podczas gdy są jedynie gąbkami : wsysają wszystko , wewnętrznie niczego nie zmieniając , tylko po to , żeby pokazać innym , jacy są nienasyceni.” (8) Antonie de Saint Exupery w rozdziale X wskazuje położenie planety Małego Księcia cytuję:” Krąży ona w okolicy planetek 325,326,327,328,329,330. Zaczął więc od zwiedzania tych planet, aby znaleźć sobie zajęcie i czegoś się nauczyć. Pierwszą zamieszkiwał Król. Ubrany w purpurę i gronostaje , siedział na tronie bardzo skromny , lecz majestatyczny„(9) Jak pisze Eugen Drewermann w planetarnej podróży Małego Księcia najpierw oglądamy smutne widowisko samotnego postarzałego Króla , który wszystkich ludzi traktuje jako poddanych i który wmawia sobie ,że swymi rozkazami decyduje o wszystkim , co się dzieje. Jego świat , całkowicie przykryty gronostajami jego płaszcza , jest malusieńki , ale nawet tego małego świata nigdy nie próbował naprawdę poznać. Cytuję : „ Jego stosunki ludźmi ograniczają się jedynie do pytania , do czego może ich wykorzystać w ramach fikcyjnych interesów swej władzy , a przy tym natychmiast okazuje się ,że zasady jego praktycznego rozumu są całkowicie absurdalne i obce ludziom.”(10) Jak podaje słownik motywów literackich postać Króla kojarzona jest tylko i wyłącznie z władzą. Cytuję:” Król spotkany przez Małego Księcia to właściwie symbol , nie konkretna postać. Jest on uosobieniem ludzkich marzeń o władzy. Jego osoba odzwierciedla pragnienie wielu osób , by rządzić , wydawać rozkazy i mieć podwładnych . Sposób rządzenia Króla jest bardzo prosty : żąda szacunku, nie toleruje nieposłuszeństwa , jest więc monarchą absolutnym. Stara się jednak dobrze rządzić , jak twierdzi , wydaje tylko rozsądne rozkazy. Władze , którą posiada Król jest zupełnie pozorna , nie ma on bowiem nawet poddanych. Sama postać jest śmieszna i wzbudza raczej litość niż szacunek.” „Dorośli są bardzo dziwni-mówi sobie Mały Książe”. (11) Bowiem Eugen Drewermann twierdzi , że są ludzie gorsi niż Król , uważa a takich ludzi Próżnych, którzy żyją w przekonaniu , że już samo ich istnienie wyróżnia ich spośród innych i czyni doskonałymi. Jak pisze Antonie de Saint Exupery cytuje: ” Uwielbiać to znaczy uznać mnie za człowieka najpiękniejszego , najlepiej ubranego , najbogatszego i najmądrzejszego na planecie.”(12) Spostrzeżeniem a zarazem opinią Eugena Drewermanna jest fakt , że nie można żyć razem z człowiekiem ,który zawsze ma na ustach tylko jedno pytanie: czy pochwala się jego wygląd i podkreśla jego znaczenie, jak sławi się jego zamiary i okazuje szacunek jego poglądom? Cytuje:” Wielcy ludzie znoszą siebie samych tylko jako największych , a z innym człowiekiem potrafią obcować , jedynie pyszniąc się przed nimi i pusząc ,aby okazać ,że są choć trochę piękniejsi , lepsi i inteligentniejsi od niego. Dlatego dla wielu wielkich ludzi każde spotkanie innymi zmienia się w zażartą walkę o względy
bliźnich. „.(13) Mały Książe na koniec pobytu na planecie Próżnego stwierdza cytuję :” Dorośli są zdecydowanie śmieszni”. (14) „Następną planetę zajmował Pijak. Te odwiedziny trwały bardzo krótko , pogrążyły jednak Małego Księcia w głębokim smutku.”(15) Według Drewermanna cytuję:” Pijak jest , jak by tak rzec , załamaną próbnością nad sobą , człowiekiem , który już nie znosi swego widoku i zamiast pracować nas sobą i badać przyczyny nienawiści , jaką żywi do siebie samego, woli siebie zapomnieć .Cytuje fragment dialogu z książki Antonie de Saint Exupery.
„Piję - odpowiedział ponuro Pijak.
- Dlaczego pijesz? - spytał Mały Książę.
- Aby zapomnieć - odpowiedział Pijak.
- O czym zapomnieć? - zaniepokoił się Mały Książę, który już zaczął mu współczuć.
- Aby zapomnieć, że się wstydzę - stwierdził Pijak, schylając głowę.”(16)
Książe opuszczając planet Pijaka rzekł cytuje: „ Dorośli są naprawdę bardzo, bardzo śmieszni”.(17) W Małym Księciu , widok takiego samo zniewolenia nałogiem wzbudza litość Uważa tak Drewermann cytuje : ” Jakże jednak można pomóc ludziom , którzy unikają wszelkiej rozmowy ,wszelkich wyjaśnień ,wszelkiego wysiłku w odniesieniu do siebie samych i chcieliby bezwarunkowo trzymać się obrazu wielkiego człowieka , podczas gdy obiektywnie zachowują się coraz bardziej infantylnie i w końcu żebrzą już tylko o to , by zostawić ich w spokoju?”(18) Obok tych negatywnych postaci ,ludzi delektujących się samymi sobą , na Małego Księcia czekają jeszcze trzy planety ,zamieszkane przez postaci, które z perwersyjny sposób ingerują w życie świata tylko po to , aby nieuchronnie ściągnąć nań nieszczęście a jest tylko ich samotność. Inną formą namiętności jest chciwość, pozornie zmyślona, a w rzeczywistości absurdalnie mieniająca cały świat w dom towarowy. Tak uważa Eugen Drewerman dla niego cytuje : „ Pieniądze to środek wymiany wszystkich możliwych rzeczy ulegających zamianie w całość wszystkich możliwych wartości, w rzecz samą w sobie. Obchodzenie się z pieniędzmi nie oznacza już używania rzeczy, które - bądź co bądź - można kupić za pieniądze , teraz chodzi o to , by zdobyć jak najwięcej pieniędzy , by możliwie najwięcej nie kupić , lecz móc kupić. Właśnie tak definiuje człowieka Drewermann cytuje:”Takiemu człowiekowi nic nie może wydawać się nieosiągalne , przyzwyczaił się on już do tego ,że z pomocą pieniądza wszystko można zmienić we własność .” (19)Oto cytat potwierdzający myśl wyżej wymienionego autora „Oczywiście. Jeśli znajdziesz diament, który jest niczyj, należy on do ciebie. Jeśli odkryjesz wyspę, która nie należy do nikogo, jest twoja. Jeśli zrobisz wynalazek i opatentujesz go, jest twój. Ja mam gwiazdy, ponieważ nikt przede mną nie pomyślał o tym, żeby je zagarnąć.”(20) Jak pisze Drewerman cytuje:” A im bardziej pieniądz kształtuje i pożera życie, tym bardziej sam przyjmuje charakter czegoś żywego. „ Podsumowując przemyślenia wcześniej wspomnianego autora „(21) Pijak w swym alkoholizmie mógł upijać się coraz bardziej ,aby zapomnieć o sobie i o świecie -niszczył przy tym siebie .Natomiast człowiek żądny pieniędzy zmienia cały świat w przedmiot swej chciwości , niszcząc wszystko i pustosząc. Mały Książe podczas swej miedzy planetarnej podróży poznał jeszcze latarnika ,człowieka , który jak wszyscy jego poprzednicy idąc śladami , tej parodii człowieczeństwa , nie ma ani własnego imienia ani własnej twarzy , a określa go jedynie zawód i dane służbowe, z którymi nierozerwalnie stapia się cale jego istnienie. W słowniku motywów literackich odnajdujemy następujący cytat:” Bohater jest zajęty pracą, która polega na zapalaniu gaszeniu latarni. Wykonuje swe zajęcie , bo , taki otrzymał rozkaz” . To praca bezsensowna , pozbawiona właściwie konkretnego celu. Z drugiej jednak strony Latarnik to przykład człowieka , który gorliwie i z poświeceniem wykonuje swój obowiązek i jako jedyny wzbudza sympatię tytułowego bohatera „(22) Według Drewermanna Latarnik ,który wiernie pełni służbę , w istocie przeklina swą aktywność , ubolewa nad tym , co musi robić .Gdy w swej pracy potrafił się odnaleźć , to natychmiast uzyskałby ona swą miarę , cel i granice: stałaby się częścią istnienia przeżywanego i wypełnionego od wewnątrz. Tymczasem postaje tylko odpowiedzią na cudze żądanie, nie kończącą się , niemal niepojętą , panoszącą się plagą. Pisze on również ,że ludzią ,którzy naprawdę chcą być wielcy , ostatecznie udaje się przemienić nawet to , co najbardziej swobodne ducha - w obcy życiu i doświadczeniu pozór życia. Ostatni typ człowieka jaki ukazuję się w Małym Księciu posiada fizjonomię książkowego uczonego, atramentowego teoretyka i solennego akademika cytuję :” Albowiem kosmos osobliwie rozszczepił su się na świat myślenia i świat doświadczenia , na płaszczyźnie logiki , jak chętnie nazywa ja Exuper'y i płaszczyznę egzystencji, ważności nauki i słuszności wiedzy. Bohater ten zna moralną wartość człowieka ,określa to , co jest ważne i nieważne , ukazuje , co warte poznania , a co nie. Nie zauważa , że ta mania oceniania , ta redukcja doświadczenia do samego zapoznania się doniesieniami o doświadczeniach skazują go na głód rzeczywistości , który jednak nie jest w stanie przeniknąć getta jego metodycznej dyskrecji . Jego pasożytnicze , zastępcze życie pełne jest celebracji.”(23) Jak pisze Drewermann cytuje: „Na tym kończy się niebiańska podróż Małego Księcia , tour d'horizon nieludzkości , i zostawia po dobie wrażenie jakiegoś rozweselonego smutku. Niewątpliwie wszyscy Wielcy Ludzi są tak błazeńscy , tak dziwaczni i odosobnieni , że zobaczenie w nie sfałszowany sposób oczyma Dziecka ich negatywnej poezji istnienia jest czymś bardzo cennym. Jeśli tak przedstawia się sprawa z Wielkimi Ludźmi, to lepiej jest pozostać dzieckiem.”(24)
W słownik motywów literackich pod hasłem „przyjaźń” odnajdujemy następujmy cytat:” Podczas podróży Mały Książe wiele się uczy ,przede wszystkim zaś odkrywa wartość przyjaźni. Spotkanie z Lisem pomaga mu zrozumieć , na czym polega i jak być dobrym przyjacielem i towarzyszem. Zwierzę uświadamia chłopcu, że przyjaźń jest wyborem świadomym i trzeba umieć ją szanować. „ Exupery podkreśla to w swej książce następującym cytatem:” Musisz mnie oswoić -mów - oswoić , czyli stworzyć więzy. Jeśli mnie oswoisz , będziemy się nawzajem potrzebować”.(25) Według Drewermanna usiłuje on w ten sposób także niezwykle ważną prawdę o przyjaźni , która nie rodzi się od razu a ponadto wymaga czasu ,cierpliwości , poznania drugiego człowieka i obdarzenia go zaufaniem .Mały Książe dowiaduje się też, że cytuje: „Oswojenie niesie ze sobą ryzyko łez”(26), bo rozstanie z przyjacielem jest bolesne , trzeba jednak mężnie je przetrwać i zachować pamięć o ukochanym towarzyszu. Dni spędzone z Lisem pokazują małemu bohaterowi ,że przyjaźń jest esencja życia i dodaje mu blasku. Uświadamia sobie , ze przyjaźń należy ciągle dbać, pielęgnować ją. Lis nie jest jednak jedynym , przyjacielem ,którego Mały Książe odnajduje na Ziemi Lotnika. Dość szybko znajdują wspólny język ,okazuje się ,że jest to dorosły ,który potrafi zrozumieć dziecko, sam bowiem nosi jeszcze w sobie pamięć o własnym dzieciństwie. Rozstając się z lotnikiem ,Mały Książe przezywa dramat pożegnania. Pamięta jednak słowa mądrego Lisa i uczy swego towarzysza ,że przyjaźń może też istnie na odległość , pod warunkiem ,że się o sobie nie zapomina. Jak pisze Exupery cytuje:” Gdy patrzysz nocą w niebo -wyznaje przyjacielowi -wszystkie gwiazdy będą się śmiały do ciebie , ponieważ ja będę mieszkał i śmiał się na jednej z nich” (27) a także warto przytoczyć tu jeszcze jeden cytat ;” Dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu.”(28)
Nie jest to jedyna ważna postać dla Małego Księcia, bowiem pewnego dnia na maleńkiej planecie bohatera pojawia się piękna Róża. Exypery ukazał ją tak cytuję:
”Krzak róży wykiełkował w ciągu dnia z ziarna przyniesionego nie wiadomo skąd i Mały Książę z uwagą śledził ten pęd, zupełnie niepodobny do innych pędów. Mógł to być nowy gatunek baobabu. Lecz krzak szybko przestał rosnąć i zaczął się formować kwiat. Mały Książę, który śledził pojawienie olbrzymiego pąka, wyczuwał, iż wykwitnie z niego jakieś cudowne zjawisko, lecz róża schowana w swoim zielonym domku przygotowywała się powoli. Starannie dobierała barw. Ubierała się wolno, dopasowywała płatki jeden do drugiego. Nie chciała rozkwitnąć pognieciona jak maki. Pragnęła zjawić się w pełnym blasku swojej piękności. O, tak! Była wielką zalotnicą. Jej tajemnicze strojenie trwało wiele dni. Aż pewnego poranka - dokładnie o wschodzie słońca - ukazała się.” (29) Bowiem ten dzień stał się początkiem czegoś pięknego. W słowniku motywów literackich można przeczytać pod hasłem „miłość” relacje miedzy Małym Księciem a Różą cytuje:” Mały Książe otacza kwiat opieką , podlewa go ,dba o jego wygodę. Od początku jest zaintrygowany ,podziwia też piękno i delikatność swej nowej towarzyszki. Wkrótce też obdarza ją uczuciem ,ale chyba nie zdaje sobie do końca tego sprawy. Róża jest kapryśna ,zarozumiała i bohater nie wie , jak ją traktować. Postanawia wyruszyć w podróż , by się czegoś dowiedzieć .Wędrówka i towarzyszące jej doświadczenia okazują się ważne dla Małego Księcia .Dojrzewa i uświadomi a sobie wiele spraw. Przede wszystkim przeżywa rozczarowanie , gdy odkrywa , że na Ziemi rosną tysiące róż, on zaś sądził ,że ma jedyny , niepowtarzalny kwiat. „Do bohatera dociera ,że kocha swój kwiat , że tęskni za nim i martwi się o niego .Zaczyna rozumieć , że miłość to nie tylko szczęście i beztroska , ale również poczucie odpowiedzialności , poświecenie i umiejętność wybaczenia .Uświadamia sobie wartość ukochanej .”(30) Jak pisze Exupery cytuje:” Oczywiście moja róża wydała by się zwykłemu przechodniowi podobna do was - mówi do spotkanych na ziemi kwiatów- dla mnie jednak ma większe znaczenie niż wy razem , ponieważ ją właśnie podlewałem. Ponieważ ją przykrywałem kloszem. Ponieważ ją właśnie osłaniałem.[…] Ponieważ …jest moją Różą”. (31) Mały Książe dojrzał do prawdziwej miłości i postanawia wrócić do swojej ukochanej. Drewermann piszę cytuję:” Zaledwie bowiem Mały Książę nalazł się na Ziemi i dotarł w pobliże świata ludzi , natychmiast czuje ,że racja jest istnienia zostaje zakwestionowania . Nikt nie może, żyć nie istniejąc dla czegoś , co jest dlań jedyne w swoim rodzaju , pięknie i cenne - a na jego małej planecie tym czym jest róża .Dotychczas musiał uważać za całkowicie nieporównywalną z niczym już tylko dla tego ,że na jego planecie pojawia się niby cud i jeszcze nigdy nie miał sposobności , by swą róże porówna jakąś inną. Ale teraz na skraju całego ogrodu róż, porównanie takie narzuca mu się.” (32)Mały Książę zaczyna rozumieć na czym polega uniwersalność róży: jej niepowtarzalność nie jest obiektywną , właściwością zewnętrzną , lecz wynika z postawy duchowej , da się spostrzec tylko w głębi duszy: nasze serce używa wartości innemu bytowi. Ale tego właśnie uczy lis , to jest treścią magicznego wprowadzania w wewnętrzny świat miłości. Podsumowanie tych przemyśleń Drewermanna jest cytat:” Mały Książe poznał dzięki temu tajemnicę przyjaźni , albowiem , jak wyjaśnia lis , przyjaźń polega właśnie na cierpliwym , stopniowo dojrzewającym procesie zdobywania zaufania , oswajania się. W miłości- podobnie jak we wszystkim, co ma wartość jako rzecz ludzka -absurdalne jest oszczędzanie czasu zgodne z kryteriami dorosłych ludzi i chęć zbierania owoców w pewien sposób , zanim rozkwitną i dojrzeją, Każdy pośpiech , każde naleganie , każda przedwczesność mogą przynieść jej szkodę , bowiem najbardziej nieśmiali i najbardziej wrażliwi wśród kochających , najbardziej tęskniący , najwstydliwsi , najbardziej namiętni wśród nich potrzebują powolnych poruszeń bliskości, która pozbawia ich lęku i stopniowo przyzwyczaja do obecności drugiego człowieka, który staje się im z dnia na dzień coraz bliższy. Nie sposób kupić sobie sympatii , zaufania , czułości , pełnej marzeń obecności jakiegoś człowieka , istoty. Można zobaczyć jak dusza ukochanej prześwieca w ukryty blask jej twarzy , i z każdym spojrzeniem w blasku własnych oczu można podnieść ją wyżej do światła.”(33)
Warto napomnieć tutaj jeszcze o jeszcze jednym bardzo małym symbolu jak pisze Drewermann cytuje:” Na skraju śmierci z pragnienia ,jaką sam Exupery opisuje w Ziemi , planecie ludzi , na samym skraju istnienia nawet pytanie o przetrwanie fizyczne, traci swój sens i wtedy chodzi jedynie o to ,żeby wyjaśnić , jak żyjemy i umieramy. Oto istotny cytat:” (34) Podniosłem wiadro do jego warg. Pił, mając oczy zamknięte. To było tak piękne jak święto. To było czymś więcej niż pożywieniem. Ta woda zrodzona była z marszu pod gwiazdami, ze śpiewu bloku, z wysiłku mych ramion. Sprawiała radość sercu - jak podarek.:” „Woda może przynieśc korzyśc sercu” (35) , według Drewermanna „obraz studni oznacza pozbycie się wszelkich osłon , zgodę na śmierc , powrót do gwiazd , a Mały Książe o tym wie. Cała historia Małego Ksiecia kończy się w bardzo smutny sposób, jest chwilą , w której należy się zatrzymac i zastnowic nad własnym losem. Exupery ubrał to w piękne słowa cytuje:”Spuściłem wzrok do podnóża muru i aż podskoczyłem. W kierunku Małego Księcia wyciągała się jedna z tych żółtych żmij, których jad zabija w ciągu trzydziestu sekund. Podbiegłem, szukając rewolweru w kieszeni, lecz na odgłos mych kroków żmija wolno osunęła się na piasek i nie spiesząc, jak zamierający strumień wody, z metalicznym chrzęstem wśliznęła się między kamienie. Doskoczyłem do muru i chwyciłem w ramiona Małego Księcia, bladego jak śnieg.
- Cóż to za historia? Rozmawiasz teraz ze żmijami?
Zdjąłem z jego szyi złoty szalik. Zwilżyłem mu skronie i napoiłem go. Nie śmiałem go o nic pytać. Popatrzył na mnie z powagą i objął mnie ramionami. Czułem bicie jego serca, tętniącego podobnie jak serce zranionego ptaka.
[…]Czułem, że dzieje się coś niezwykłego. Ściskałem go mocno w ramionach, lecz mimo to wydawało mi się, że zsuwa się pionowo w przepaść, z której nie będę mógł go wyciągnąć... Wzrok miał poważny, zagubiony w dali.[...] A gdy się pocieszysz (zawsze się w końcu pocieszamy), będziesz zadowolony z tego, że mnie znałeś. Będziesz zawsze mym przyjacielem. Będziesz miał ochotę śmiać się ze mną. Będziesz od czasu do czasu otwierał okno - ot, tak sobie, dla przyjemności. Twoich przyjaciół zdziwi to, że śmiejesz się, patrząc na gwiazdy. Wtedy im powiesz: "Gwiazdy zawsze pobudzają mnie do śmiechu". Pomyślą, że zwariowałeś. Zrobiłem ci brzydki figiel.”(36) W ten sposób Exupery ukazał śmierć Małego Kśięcia a także pożegnanie niosące ze sobą smutne zakończenie, lecz cała to historia niesie sobą ważny morał , jak pisze Drewermann śmierć chłopca jest dla pożegnaniem ze światem lecz początkiem nowego życia z jego ukochaną różą, cytuje:” Coż się dzieje , kiedy umiera człowiek, którego kochamy? Nigdy rzeczywiście nie pojmiemy tego wydarzenia , które nagle i nieodwołalnie może zerwać więzy przyjaźni - człowiek ,którego przez całe życie chcieliśmy nieść na własnych ręka , oto upada na naszych oczach , w środku rozmowy słowa zamierają mu na ustach , sztywność i chłód zajmują miejsce najpowabniejszego pięknego i najserdeczniejszego wyrazu.” (37) „Wąż ,którego jad zabija , jest w pewny sposób także naturalnym symbolem odnowienia i nowego początku- kręgiem , który zamyka się miedzy początkiem a końcem ; i tylko w myślach o tym biegu czasu przemijalność każdej jednostki wtapia się w sens i upływ czasu.”(38)