Co to jest system edukacji i jak wygląda on w Polsce?
Każdy, kto chce zdobyć umiejętności akademickie, prawdopodobnie jest, lub wkrótce będzie, studentem. To zaś oznacza, że ma już za sobą długą drogę edukacji, począwszy od przedszkola, klasy "0", poprzez szkołę podstawową, gimnazjum, liceum lub technikum. Ten odcinek zamknięty został wielkim sukcesem: zdaną maturą, zaś przed nim kolejny etap czyli studia wyższe. Powszechnie droga ta jest nazywana systemem edukacji. Sam termin 'edukacja' pochodzi z jęz. łacińskiego, w którym oznacza 'wychowanie, wykształcenie'. Tak więc edukacja to proces zdobywania wiedzy, ale też ogólny rozwój umysłowy i społeczny dzieci i młodzieży, w tym kontekście - w szkole lub poza szkołą. W Polsce edukacja podlega dwóm ministerstwom: Ministerstwu Edukacji Narodowej (MEN) i Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW). Obowiązek szkolny (czyli obowiązek poddania się procesowi edukacji powszechnej) w Polsce, zgodnie z przepisami prawa, rozpoczyna się w roku szkolnym, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Musi ono wtedy pójść do zerówki, która traktowana jest jako nauka przez zabawę. Obowiązek szkolny trwa do ukończenia 18 roku życia czyli do wieku, w którym uzyskuje się pełnoletniość. W praktyce obowiązek ten realizuje się przez uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjum. Jednak w związku z tym, że nauka w prawidłowym toku (czyli bez powtarzania klas) w tych dwóch szkołach kończy się w wieku 16 lat, musi być kontynuowana w jednej ze szkół ponadgimnazjalnych, minimum do ukończenia 18 lat przez ucznia - wtedy obowiązek ustaje, nawet wówczas gdy wcześniej nie był wypełniany. Za nie zgłoszenie dziecka do szkoły, jak również za nie wypełnianie przez niego obowiązku szkolnego odpowiedzialni są rodzice (prawni opiekunowie). Za takie zaniechania grożą im wysokie grzywny.
W Polsce od września 1999 roku, po reformie oświaty, obowiązuje nowy model kształcenia. Dotąd pierwszym jego etapem była ośmioletnia szkoła podstawowa, po ukończeniu której można było starać się o przyjęcie do szkół ponadpodstawowych: średnich ogólnokształcących lub średnich zawodowych albo trzyletnich szkół zawodowych. Reforma oświaty wprowadziła zmiany programowe, a także nowe typy szkół:
sześcioletnią szkołę podstawową, po której uczniowie piszą sprawdzian, oceniający ich wiedzę, ale przede wszystkim zdobyte umiejętności, takie, jak: czytanie, pisanie, liczenie, logiczne myślenie, wykorzystywanie wiedzy w praktyce;
trzyletnie gimnazjum, na zakończenie którego uczniowie piszą powszechny i obowiązkowy egzamin, składający się z dwóch części: humanistycznej i matematyczno-przyrodniczej;
szkoły ponadgimnazjalne:
zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, jak również dalsze kształcenie w dwuletnich uzupełniających liceach ogólnokształcących i trzyletnich technikach uzupełniających,
trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
trzyletnie licea profilowane kształcące w profilach ogólno zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego,
szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształcenie średnie uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu,
trzyletnie szkoły specjalne, skierowane do uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Ukończenie takiej szkoły umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy.
CIEKAWOSTKI:
Kobiety w Europie i w USA mają swobodny dostęp do szkolnictwa wyższego dopiero od zakończenia I wojny światowej (niestety nie wszędzie na świecie, są kraje i społeczności w których do dziś są one dyskryminowane w tej dziedzinie życia społecznego). Pozbawione możliwości formalnego kształcenia się, czasem używały podstępów (np. przebierały się za mężczyzn) by móc zdobywać wiedzę i rozwiać swe talenty albo uczestniczyły w pracach badawczych swych ojców, braci lub mężów. Jednak, wbrew wszelkim trudnościom, wkład kobiet w naukę, sztukę, medycynę, technologię i politykę widoczny jest już od starożytności.
ZAPAMIĘTAJ:
W Polsce od września 1999 roku, po reformie oświaty, obowiązuje nowy model kształcenia. Dotąd pierwszym jego etapem była ośmioletnia szkoła podstawowa, po ukończeniu której można było starać się o przyjęcie do szkół ponad podstawowych: średnich ogólnokształcących lub średnich zawodowych albo trzyletnich szkół zawodowych
System oceniania w polskich szkołach
W polskich szkołach obecnie obowiązuje sześciostopniowa skala ocen (od 1 do 6). Oceny te stosuje się w klasyfikacji śródrocznej, rocznej i końcowej (na zakończenie danej szkoły). Skala ta nie jest stosowana w klasach I - III szkoły podstawowej. Dzieci uczące się w tych klasach otrzymują oceny opisowe. Istnieje prawo, które pozwala szkołom ustalić inną skalę ocen dla oceniania bieżącego postępów uczniów, a także klasyfikacji śródrocznej. Takie ustalenia zamieszczane są w części statutu szkoły, zwanej wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Jednak w praktyce również w ocenianiu bieżącym w większości szkół stosuje się oceny w skali 1-6.
Obecnie obowiązująca skala ocen:
stopień celujący - 6
stopień bardzo dobry - 5
stopień dobry - 4
stopień dostateczny - 3
stopień dopuszczający - 2
stopień niedostateczny - 1
Natomiast w większości wyższych uczelni funkcjonuje odrębna skala ocen, w przedziale od 2 do 5 (dopuszczalne są także oceny 5,5 czy 6, ale stosuje się je rzadko):
stopień celujący - 6
stopień bardzo dobry (plus) - 5 (5,5)
stopień dobry plus - 4,5
stopień dobry - 4
stopień dostateczny plus - 3,5
stopień dostateczny - 3
stopień niedostateczny - 2
W niektórych krajach, np. w Rosji i Niemczech skala ocen jest odwrotna - najlepszą oceną jest tam 1, najgorszą zaś 6. Warto dodać, że w większości szkółw USA, a także w niektórych szkołach w Niemczech stosuje się nie cyfrową skalę ocen, a literowo - ocenową. Polega ona na wystawieniu uczniowi dwóch ocen:
A - osiągnięcia wybitne
B - bardzo dobre
C - dobre
D - przeciętne
E - poniżej przeciętnej
F - nie do przyjęcia
- druga ocena odzwierciedla wysiłek, jaki, zdaniem nauczyciela, został włożony w konkretne zadanie:
3 - maksymalny
2 - częściowy
1 - sporadyczny
0 - żaden
Na świecie istnieją także inne modele oceniania, jak model zerojedynkowy, model punktowy czy model bez stopni i promocji.
ZAPAMIĘTAJ:
W polskich szkołach obowiązuje sześciostopniowa skala ocen. Niektóre uczelnie wyższe stosują system ocen od 2 do 6. Jednak z reguły na większości z nich najniższą oceną, jaką można uzyskać jest 2, a najwyższą 5.
Edukacja w Polsce od początków do XX wieku
Dziś jest niemal naturalną rzeczą, że dzieci i młodzież chodzą do szkoły, a prawie wszyscy Polacy potrafią czytać i pisać. Oczywiście nie zawsze tak było. W Polsce początki szkolnictwa sięgają przełomu XII i XIII wieku i są związanie z działalnością edukacyjną Kościoła. W największych ówczesnych miastach (w Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Płocku, Kamieniu i Włocławku) powstawały szkoły katedralne, kolegialne i klasztorne, które kształciły kandydatów do stanu duchownego. Pierwsze podstawowe szkoły parafialne zaczęto zakładać po 1215 roku (na mocy uchwał IV soboru laterańskiego). Niebagatelne znaczenie dla rozwoju oświaty w Polsce miało założenie w 1364 roku w Krakowie przez króla Kazimierza Wielkiego Akademii Krakowskiej, która przekształciła się później w Uniwersytet Jagielloński. Uczelnia ta kształciła kadrę dla szkół parafialnych, przez co rosła ich liczba i podnosił się poziom nauczania. Warto zaznaczyć, że zarówno w Akademii Krakowskiej, jak i w szkołach parafialnych nauczano po łacinie (!). W XVI wieku nastąpił szybki rozwój szkolnictwa. Przyczyniło się do tego kilka czynników, min. wynalezienie druku, a co za tym idzie - szerszy (i tańszy!) dostęp do książek. Bezpośredni wpływ na zainteresowanie oświatą miał także nowy prąd historyczno-kulturowy, jakim był renesans i jego ukierunkowanie na człowieka oraz reformacja w Kościele. Wówczas powstały pierwsze szkoły średnie: gimnazja humanistyczne (zakładane właśnie przez innowierców) z ustalonymi programami nauczania i podziałem na klasy. Zaczęto także prowadzić lekcje w języku narodowym. Kolejnym przełomem w rozwoju oświaty było założenie zakonu jezuitów, skierowanego do walki z reformacją. Jezuici, od 1564 roku, zaczęli budować własną (niejako konkurencyjną dla reformatów) sieć szkół, przeznaczonych głównie dla szlachty. Powstawały kolejne znaczące szkoły wyższe. W roku 1595 J. Zamoyski ufundował w Zamościu akademię, zwaną Akademią Zamojską. W 1661 roku we Lwowie król Jan II Kazimierz założył akademię, przekształconą później w Uniwersytet Lwowski. Ponowne zainteresowanie wychowaniem i szkolnictwem nastąpiło w XVIII wieku, kiedy do Polski dotarły wpływy oświecenia. W 1740 roku swoją działalność rozpoczęło Collegium Nobilium, założone przez księdza Konarskiego, który także w latach 1750-55 zreformował szkolnictwo pijarskie. Z kolei król Stanisław August Poniatowski w 1765 ufundował Szkołę Rycerską, kształcącą kandydatów na oficerów i urzędników. Co istotne, była to pierwsza szkoła utrzymywana z funduszów państwowych.
W 1773 roku utworzono Komisję Edukacji Narodowej, która odjęła zwierzchnictwo nad całością szkolnictwa w ówczesnym państwie polskim. Rozpoczęto reformy, obejmujące trzy poziomy nauczania. Powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, reorganizowano szkolnictwo średnie, czym kierował pijar A. Popławski, a twórcą podstaw reformy uniwersyteckiej był ksiądz H. Kołłątaj. Te zakrojone na szeroką skalę przemiany w edukacji odegrały ogromną rolę w rozwoju szkolnictwa polskiego, jednak zostały przerwane przez zabory.
Przez cały okres zaborów losy szkolnictwa były uzależnione od sytuacji politycznej w poszczególnych zaborach. Jeśli zaborcy ograniczali Polakom prawa i stosowali zaostrzone restrykcje, jak miało to miejsce po kolejnych powstaniach, to następował wzmożony okres germanizacji w zaborach pruskim i austriackim oraz rusyfikacji w zaborze rosyjskim, co miało swoje negatywne odzwierciedlenie także w szkolnictwie. Natomiast jeśli tylko Polakom udało się wynegocjować pewne prawa, natychmiast wykorzystywali okazję do tworzenia inicjatyw w oświacie. Dlatego, mimo tak trudnych okoliczności politycznych, na całym obszarze państwa polskiego powoli rozwijało się szkolnictwo (zwłaszcza elementarne) oraz powstało wiele jednostek o charakterze kulturalno-oświatowym, z których można korzystać nawet dziś. Tak więc największe znaczenie miało: powstanie Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1800), założenie Uniwersytetu Warszawskiego (1816), zorganizowanie Szkoły Głównej Warszawskiej (na poziomie uniwersyteckim; lata 1862-69), powołanie Rady Szkolnej Krajowej (1867). Poza tym powstawały seminaria nauczycielskie, pisma o charakterze pedagogicznym oraz różne towarzystwa oświatowe (jak Polska Macierz Szkolna, Stowarzyszenie Kursów dla Analfabetów Dorosłych).
Ciekawostki:
Pieśń Gaudeamus igitur, uznawana za hymn studentów i obowiązkowo śpiewana przez chóry uczelniane podczas inauguracji roku akademickiego, wywodzi się z XVIII wieku. Autor motywu pieśni (który prawdopodobnie powstał już w XIII wieku) nie jest znany, ale melodia pochodzi z utworu J.G. Günthera z 1717 roku. Natomiast śpiewany współcześnie tekst napisał wędrowny poeta niemiecki, C.W. Kindeleben w 1781 roku. W napisanej (i wykonywanej) w języku łacińskim pieśni, przeplatają się treści dostojne z wesołymi. W końcu utwór opisuje codzienność studentów.
Polski system edukacji na tle innych krajów (czyli jak to się robi na świecie.)
W różnych krajach na świecie obowiązują różne systemy edukacji. Każde państwo samo decyduje o tym czego i w jaki sposób będą uczyć się jego obywatele. Także kraje Unii Europejskiej nie są powiązane jednolitym systemem edukacji. Istnieje natomiast unijna polityka edukacyjna, regulowana traktatem z Maastricht, której główne cele to: szerzenie wśród młodzieży państw unijnych poczucia tożsamości europejskiej, propagowanie wymiany studentów i nauczycieli, umożliwianie uznawania dyplomów i okresów studiów w różnych krajach członkowskich, nauczanie języków państw Unii Europejskiej.
Systemy edukacji w krajach Unii Europejskiej - spojrzenie ogólne
W krajach Unii dzieci zaczynają edukację przedszkolną w różnym wieku, jednak najczęściej mają wówczas 3 lub 4 lata (najmłodsze we Francji (w wieku 2 lat) i w Belgii (2,5 roku). W większości krajów dzieci uczęszczają do placówek edukacji przedszkolnej na zasadzie dobrowolności - decyzja o wysłaniu dziecka do przedszkola należy do rodziców. Największy odsetek dzieci chodzi do przedszkola w Szwecji. Dzieci obowiązkową naukę zaczynają w różnym wieku, w większości krajów unijnych jest to 6 lat (Luksemburg i Irlandia Północna - 4 lata, Holandia i Wielka Brytania - 5 lat, Dania, Finlandia i Szwecja - 7 lat). Generalnie organizacja kształcenia na szczeblu podstawowym i średnim pierwszego stopnia wygląda podobnie dla wszystkich młodych Europejczyków. Zwykle też ukończenie szkoły średniej pierwszego stopnia zbiega się z zakończeniem okresu obowiązkowej nauki (wyjątkami są tu: Francja, Austria, Belgia, część Wielkiej Brytanii). Jeśli chodzi o szkolnictwo średnie drugiego stopnia, to z reguły obok profilu ogólnego, zwanego „akademickim”, istnieje także możliwość wyboru profilu zawodowego lub technicznego. Studia wyższe (w normalnym trybie) w państwach europejskich, może rozpocząć młodzież w wieku 18 lat. Jednak w krajach takich, jak: Finlandia, Szwecja, Luksemburg czy Polska próg ten ustawiony jest nieco wyżej, a w Holandii i Niemczech wiek przyjmowania na studia zależy od ich rodzaju. Minimalny okres studiów w większości państw unijnych wynosi 2 lata. W Portugalii, Finlandii, Belgii i Hiszpanii są to 3 lata, w Grecji - 3,5 roku, natomiast w Holandii - 4 lata. Warto podkreślić, że studenci wielu krajów Unii Europejskiej mają możliwość rozłożenia swych studiów na dłuższy okres. Mogą też wybrać formułę studiów w niepełnym wymiarze.
W szkołach wyższych w Unii Europejskiej kształci się kilkanaście milionów studentów. W ciągu ostatnich lat liczba ta stale wzrasta. Zwraca uwagę fakt, że wśród studiujących kobiety stanowią większą grupę niż mężczyźni. Wybierają one zwykle kierunki humanistyczne oraz nauki społeczne, zaś mężczyźni dominują na takich kierunkach, jak nauki techniczne, informatyka, architektura, matematyka czy fizyka.
Systemy edukacji obowiązujące w innych krajach - przykłady
Dla porównania zostaną pokrótce przedstawione systemy edukacyjne, obowiązujące w Anglii, Włoszech, Stanach Zjednoczonych i Meksyku.
W Wielkiej Brytanii nie ma narzuconego jednolitego systemu edukacji. Ustalone są natomiast granice obowiązku szkolnego: od 5 do 16 roku życia. W Anglii dzieci rozpoczynają obowiązkową edukację w państwowej szkole podstawowej w wieku 5 lat. Wcześniej mogą chodzić do przedszkola lub zerówki, które są nieobowiązkowe. W klasach pierwszej i drugiej uczniowie uczą się pisać i czytać. Pod koniec drugiego roku nauki zdają wewnątrzszkolny egzamin. Szkoła podstawowa trwa 6 lat, a po jej ukończeniu każdy uczeń wybiera odpowiednią dla siebie szkołę średnią, która trwa 8 lat. Nauka w szkole średniej podzielona jest na dwa etapy. Pierwszy z nich polega na nauce kilkunastu przedmiotów do poziomu ogólnego. Gdy uczeń ma 16 lat, zdaje obowiązkowy egzamin z wiedzy i umiejętności. Przedmioty, z których zdaje, wybiera sam. Dalsza edukacja ogranicza się zwykle do kilku (3-4) wybranych przedmiotów i trwa dwa lata. Następnie uczeń przystępuje do egzaminu na poziomie zaawansowanym. Ten egzamin jest niezbędny, jeśli dany uczeń chce rozpocząć naukę na studiach wyższych. Zasadniczo studia trwają trzy lata. Jeżeli jednak student chce uzyskać tytuł, będący odpowiednikiem polskiego magistra, musi studiować przez kolejne dwa lata.
We Włoszech obowiązek szkolny przebiega w trzech etapach i obejmuje dzieci pomiędzy 6 a 15 rokiem życia. Trwająca pięć lat szkoła podstawowa to pierwszy etap edukacji. Dzieci zdobywają tu ogólną zwiedzę i umiejętności z zakresu takich przedmiotów, jak: język włoski, podstawy historii, matematyka, przyroda. Na zakończenie szkoły podstawowej dzieci muszą zdać egzamin, który składa się z dwóch etapów. Pierwszym etapem jest przygotowanie prac z języków i matematyki, drugim - egzamin ustny z wiedzy ogólnej, jaka była przekazana w szkole w ramach wszystkich przedmiotów. Zdanie tych egzaminów jest warunkiem przejścia do kolejnego etapu, którym jest trwająca trzy lata niższa szkoła średnia. Szkoła ta kończy się egzaminem pisemnym, organizowanym przez Ministerstwo Edukacji, z języka włoskiego, języka obcego, matematyki oraz egzaminem ustnym ze wszystkich nauczanych przedmiotów. Kolejnym szczeblem włoskiej edukacji jest wyższa szkoła średnia, która trwa 5 lat. Obowiązkiem szkolnym objęty jest tylko pierwszy rok w tej szkole. Młodzi Włosi mogą wybierać spośród kilku typów szkół średnich: o profilu ścisłym, technicznym, humanistycznym, artystycznym. Mogą się także zdecydować na trzyletnią szkołę zawodową. Nauka w wyższych szkołach średnich kończy się egzaminem państwowym, składającym się z trzech egzaminów pisemnych i jednego ustnego. Jeśli zakończy się on sukcesem, młody Włoch może ubiegać się o przyjęcie na studia wyższe. Na włoskich uczelniach system rekrutacji jest bardzo zróżnicowany, najczęstszą formą egzaminów wstępnych są testy.
System edukacji w Stanach Zjednoczonych jest dość skomplikowany. A obowiązkiem nauki objęte są dzieci do ukończenia 16 roku życia. Tu edukacja, łącznie z przedszkolem, składa się z 4 etapów. Aby móc pójść do przedszkola dziecko musi mieć ukończone 5 lat przed 25 listopada. Szkoła podstawowa trwa 5 lat. Następny etap to nauka w szkole, popularnie nazywanej „junior high”. Uczniowie uczęszczają do niej przez 3 lata, kończą ją na klasie ósmej. Nauka w tzw. „High schools” trwa od 9 do 12 klasy. Po jej ukończeniu uczeń może wybrać się do college'u
W Meksyku naukę w obowiązkowej szkole podstawowej rozpoczynają dzieci w wieku 6 lat. Wcześniej mogą chodzić do dwuletniego przedszkola. Szkoła podstawowa trwa 6 lat, przez następne trzy lata uczniowie uczęszczają do szkoły drugorzędnej. Kolejny etap to nauka w liceum, która trwa również 3 lata. Studia w Meksyku trwają średnio 4-6 lat.