ĆWICZENIE 3 -UKŁAD MIĘŚNIOWY

Mięsień (musculus) składa się z:

• ścięgna początkowego- jest to niekurczliwa część mięśnia, jej przyczep znajduje się na kości

• brzuśca- jest to kurczliwa część mięśnia

W zależności od ilości ścięgien początkowych wyróżniamy mięśnie dwugłowe, trójgłowe, czworogłowe.

Mięśnie działają antagonistycznie. Wyróżniamy następujące grupy mięśni działających przeciwstawnie:

• zginacze- prostowniki

• odwodziciele- przywodziciele

• odwracacze- nawracacze

Topograficzny podział mięśni:

• grzbietu

• klatki piersiowej

• brzucha

• kończyny górnej

• kończyny dolnej

• głowy i szyi

MIĘŚNIE GŁOWY

Dzielimy na:

1. mimiczne- czyli mięśnie wyrazowe twarzy; mięśnie te grupują się wokół naturalnych otworów twarzy. Mają one skórne przyczepy i powodują powstawanie charakterystycznych zmarszczek na twarzy, odzwierciedlających stany emocjonalne człowieka, takie jak śmiech, złość, smutek, zdziwienie itp. Wyjątkiem jest mięsień policzkowy, tzw. mięsień trębaczy, który ma jeden przyczep kostny.

2. żwaczowe- są to mięśnie związane z żuchwą i przebiegają nad stawem skroniowo-żuchwowym. Mięśnie te wywołują wszystkie możliwe ruchy w tym stawie, warunkując zdolność żucia pokarmów. Najbardziej powierzchownie ułożone mięśnie w tej grupie to mięsień żwacz i mięsień skroniowy.

MIĘŚNIE SZYI

1. warstwy powierzchownej- z uwagi na swoje przyczepy do głowy i kręgosłupa oraz do żeber i mostka mogą odwoływać ruchy głowy, a w stanach duszności działają jako pomocnicze mięśnie wdechowe (unoszą żebra).

• mięsień mostkowo- obojczykowo- sutkowy- wzmaga lordozę szyjną, działa na kręgi odcinka szyjnego kręgosłupa.

2. warstwy środkowej- związane są z kością gnykową, powodują unoszenie i obniżanie krtani.

• mięśnie nadgnykowe

• mięśnie podgnykowe

3. warstwy głębokiej- działają na połączenia głowy z kręgosłupem lub na stawy międzykręgowe szyjnego odcinka kręgosłupa, wywołując ruchy głowy i szyi do przodu, do tyłu i na boki.

• mięśnie pochyłe

• mięśnie przedkręgowe-z uwagi na swoje przyczepy do kręgosłupa współdziałają przy ruchach głowy i szyi

MIĘŚNIE GRZBIETU

1. powierzchowne- mają przyczep początkowy na kręgosłupie a przyczep końcowy na kończynie górnej lub na klatce piersiowej. Działanie tych mięśni polega więc albo na wywoływaniu ruchów kończyny górnej albo żeber. Wyróżniamy w tej warstwie:

• mięsień czworoboczny (kapturowy)- działa na staw mostkowo- obojczykowy i obojczykowo- barkowy. Jest mięśniem wdechowym i wydechowym. Powoduje „wzruszenie ramionami”, warunkuje unoszenie ramienia ponad poziom.

• mięsień najszerszy grzbietu- działa na staw ramienny, wywołując ruch „sięgania ręką do tylnej kieszeni spodni”. Mięsień ten opasuje klatkę piersiową, przy kaszlu napina się; nazywany jest „mięśniem kaszlu”.

2. głębokie- mają zarówno początkowe jak i końcowe przyczepy na kręgosłupie, działają więc tylko na stawy międzykręgowe. Ponieważ leżą do tyłu od tych stawów to, gdy się kurczą, prostują kręgosłup. Określane są wspólna nazwą mięsień prostownik grzbietu.

MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ

1. powierzchowne- mają przyczepy początkowe na klatce piersiowej a przyczepy końcowe na kończynie górnej. Działają albo na stawy klatki piersiowe albo na stawy kończyny górnej (stawy obojczyka, staw ramienny). W przypadku duszności wdechowej unoszą żebra przy unieruchomionych kończynach górnych. W normalnych warunkach działają głównie na kończynę górną, powodując zginanie ramienia, jego obrót do wewnątrz lub obniżanie obręczy kończyny górnej.

Największe i najbardziej powierzchowne mięśnie tej grupy to:

• mięsień piersiowy większy

• mięsień zębaty przedni- największy mięsień ustroju; działa na staw obręczy kończyny górnej warunkując uniesienie ramienia ponad poziom.

• głębokie- są to mięśnie, których przyczepy znajdują się tylko na ścianach klatki piersiowej. Przyczepiają się do brzegów sąsiadujących ze sobą żeber, wypełniają przestrzenie międzyżebrowe uzupełniając ściany klatki piersiowej. Zaliczamy tu mięśnie międzyżebrowe (musculi intercostales). Zależnie od tego czy opuszczają żebra czy je unoszą są albo mięśniami wdechowymi (podnoszą żebra) albo wydechowymi (opuszczają żebra).

• przepona (diaphragma) - ma grubość ok. 3 mm; stanowi przegrodę między klatką piersiową a jamą brzuszną. Jest to mięsień płaski, kopulasto wysklepiony do wnętrza klatki piersiowej. Na środku ścięgnistym- jest to wspólne końcowe ścięgno trzech części przepony- przepony opierają się płuca i serce. Pod przeponą po stronie prawej znajduje się wątroba, po stronie lewej żołądek oraz śledziona. Kiedy przepona się kurczy, staje się mniej wypukła, jama klatki piersiowej powiększa się i następuje wdech. Gdy przepona się rozkurczy, uwypukla się kopulasto w głąb klatki piersiowej, wypycha powietrze z płuc- następuje wydech.

Oprócz serca przepona jest mięśniem najwięcej pracującym w ustroju. Pracuje nieprzerwanie od urodzenia aż do śmierci.

W przeponie wyróżniamy części:

• lędźwiową

• żebrową

• mostkową

Między tymi częściami znajdują się trójkątne szczelinki:

• trójkąt lędźwiowo- żebrowy

• trójkąt mostkowo- żebrowy

W warunkach patologicznych szczelina może uledz powiększeniu i może powstać przepuklina wewnętrzna. To znaczy przy wzroście ciśnienia w jamie brzusznej jakiś narząd, np. jelita lub żołądek, może przemieścić się do klatki piersiowej.

Oprócz tych otworów w przeponie znajdują się inne otwory:

1. rozwór aortowy- przez który przechodzi aorta i przewód piersiowy

2. rozwór przełykowy- przez który przechodzi przełyk i nerwy błędne prawy i lewy; miejsce zmniejszonej oporności

3. otwór żyły głównej- przez który przechodzi żyła główna dolna i nerw przeponowy prawy

Szczeliny w części lędźwiowej przepony przeznaczone są dla pnia współczulnego, żył nieparzystych nerwów trzewnych.

Mięśnie oddechowe dzielimy na:

• wdechowe

• typowe- mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne

• pomocnicze- mięśnie szyi (pochyłe) i mięśnie powierzchowne klatki piersiowej

• wydechowe

• typowe- mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne

• pomocnicze- mięśnie brzucha

MIĘŚNIE KOŃCZYNY GÓRNEJ

1. mięśnie obręczy- mają przyczep początkowy na łopatce i obojczyku, a przyczep końcowy na kości ramienia. Przebiegają one nad stawem ramiennym, wywołując w nim:

• zginanie

• prostowanie

• nawracanie (obrót do wewnątrz)

• odwracanie (obrót do zewnątrz)

• obwodzenie

Największym mięśniem tej grupy jest mięsień naramienny. Tworzy charakterystyczny zaokrąglony kształt barku. Mięśnie te ponadto utrzymują głowę kości ramiennej w panewce nie pozwalając jej na wypadnięcie czyli zwichnięcie.

Mięśnie obręczy wraz z mięśniami powierzchownymi grzbietu i klatki piersiowej ograniczają jamę pachową. Jama pachowa jest to przestrzeń, gdzie leży żyła i tętnica pachowa, gałęzie długie splotu ramiennego, węzły chłonne pachowe.

1. mięśnie ramienia- działają na staw łokciowy i ramienny; dzielimy je na dwie grupy:

• grupa przednia- zginacze- największy jest mięsień dwugłowy ramienia (musculus biceps brachii)

• grupa tylna- prostowniki- mięsień trójgłowy ramienia (musculus triceps brachii)- jedyny, który prostuje staw łokciowy.

2. mięśnie przedramienia- są przeważnie wielostanowe; wyróżniamy w niej:

• grupę przednią- należą tu mięśnie o charakterze zginaczy- działają na staw łokciowy, promieniowo- nadgarstkowy lub na stawy ręki; i nawracaczy- działają na stawy promieniowo -łokciowe bliższy i dalszy. Najsilniejsze mięśnie grupy przedniej to mięśnie zginacze palców powierzchowny i głęboki, których ścięgna wędrują do palców przechodząc z przedramienia przez bruzdę nadgarstka.

• grupę boczną- mięśnie tej grupy nie działają na stawy ręki. Zaliczamy tutaj mięsień ramienno- promieniowy. Mięśnie tej grupy w stawie łokciowym zginają, w stawie promieniowo- nadgarstkowym prostują i odwodzą rękę, a w stawach promieniowo- łokciowych odwracają przedramię.

• grupę tylną- zaliczamy tu prostowniki, które działają antagonistyczne do grupy przedniej. Zaliczamy tu prostownik palców, który prostuje rękę w stawie promieniowo- nadgarstkowym.

1. mięśnie ręki- na stawy ręki wywierają wpływ zarówno mięśnie przedramienia jak i mięśnie własne ręki. Są to krótkie mięśnie dłoni, które tworzą 3 grupy:

• mięśnie kłębu- u podstawy kciuka; działają na staw siodełkowy kciuka

• mięśnie kłębiku- u podstawy małego palca; działają na stawy palca małego

• mięśnie środkowe ręki- w środkowej części dłoni, między wzniesieniami jakie tworzą kłąb i kłębik; wpływają na ruchy palców II- IV, wywołując ich zginanie i przywodzenie (lub odwodzenie). Biorą udział przy zaciskaniu pięści.

MIĘŚNIE BRZUCHA

Wypełniają przestrzeń między dolnym otworem klatki piersiowej a brzegiem górnym miednicy. Mięśnie te tworzą ściany brzucha:

1. przednią- tworzy ją mięsień prosty brzucha; jego czynność polega na zginaniu tułowia do przodu; działają antagonistycznie do mięśnia prostownika grzbietu.

2. 2 boczne- ściana boczna brzucha składa się z 3 mięśni układających się w trzech warstwach:

• mięsień skośny zewnętrzny brzucha

• mięsień skośny wewnętrzny brzucha

• mięsień poprzeczny brzucha

Działają one na stawy międzyżebrowe. Kurcząc się jednostronnie zginają tułów w bok oraz służą jako pomocnicze mięśnie wydechowe.

Przyczepy tych mięśni są silnie spłaszczone i noszą nazwę rozścięgien. W linii pośrodkowej następuje skrzyżowanie rozścięgien mięśni strony prawej i lewej i powstaje charakterystyczna linia zwana kresa białą. Linia ta przebiega od mostka do spojenia łonowego, a w połowie jej długości znajduje się pępek.

Najniżej położone włókna rozścięgna mięśnia skośnego zewnętrznego są rozpięte jak cięciwa między kolcem kości biodrowej a guzkiem kości łonowej. Tworzą one tzw. więzadło pachwinowe- oddziela brzuch od kończyny dolnej. Powyżej więzadła biegnie kanał pachwinowy, a w nim u mężczyzn przebiega powrózek nasienny, a u kobiet więzadło obłe macicy. Poniżej więzadła pachwinowego znajduje się kanał udowy.

3. tylną- tworzy mięsień czworoboczny lędźwi

Przepona miedniczna- grupa mięśni, która od dołu zamyka jamę brzuszną.

Mięśnie brzucha tworzą tłocznię brzuszną- polega to na jednoczesnym skurczu przepony, mięśni brzucha oraz przepony miednicznej, co prowadzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz jamy brzusznej. Tłocznia brzuszna spełnia ważną rolę przy wydalaniu moczu i kału, a także jest niezbędna przy porodzie.

MIEJSCA ZMNIEJSZONEGO OPORU ŚCIAN BRZUCHA

• kresa biała

• pępek

• kanał pachwinowy

• kanał udowy

• rozwór przełykowy przepony

• trójkąt mostkowo- żebrowy i trójkąt mostkowo- lędźwiowy przepony

W tych miejscach ściana brzucha jest osłabiona i przy wzmożonym ciśnieniu w jamie brzusznej jej narządy, np. jelita mogą zostać wypchnięte z jamy brzusznej.

MIĘŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ

1. mięśnie obręczy- ich podstawowa rola to utrzymanie pionowej postawy ciała i udział przy chodzeniu. Wyróżniamy wśród nich:

• mięsień biodrowo- lędźwiowy- składa się z 2 mięśni:

• mięśnia lędźwiowego większego- leży na bocznej powierzchni części lędźwiowej kręgosłupa

• mięśnia biodrowego- wypełniającego zagłębienie w talerzu biodrowym

Wspólny końcowy przyczep tych mięśni znajduje się na kości udowej. Mięsień biodrowo- lędźwiowy leży od przodu do stawu biodrowego, działa więc jako zginacz tego stawu.

• mięsień pośladkowy wielki- przyczep początkowy znajduje się na grzbietowej powierzchni miednicy, przyczep końcowy na kości udowej. Bierze udział w prostowaniu stawu biodrowego, przywodzeniu i obracaniu uda do zewnątrz., SA to ruchy, których wynikiem jest „postawa na baczność”.

• mięsień pośladkowy średni i mały- leżą pod m. pośladkowym wielkim. Są odwodzicielami stawu biodrowego. Odpowiadają za płynność ruchów podczas chodzenia, tańczenia.

• mięśnie uda- dzielimy na trzy grupy:

• przednia- należą mięśnie dwustawowe, działające na staw biodrowy i kolanowy. Na staw biodrowy działają jako zginacze. Zaliczamy tu:

• mięsień czworogłowy uda (musculus quadriceps femori)- jedyny mięsień, który prostuje staw kolanowy

• mięsień krawiecki- ma długość ok. 53 cm, jest najdłuższym mięśniem w ustroju, zgina staw kolanowy

• tylna- działa antagonistycznie w stosunku do grupy przedniej tzn. prostuje staw biodrowy, a zgina staw kolanowy. Zaliczamy do niej mięsień dwugłowy uda- zgina silnie staw kolanowy.

• przyśrodkowa- zaliczamy do niej mięsień przywodziciel wielki, który działając na staw biodrowy przywodzi udo.

3. mięśnie podudzia- działają na stawy skokowe i na mięśnie stopy. Dzielimy je na 3 grupy:

• przednią- prostuje stopę w stawie skokowym górnym i prostuje palce stopy

• boczną- zgina i nawraca stopę = zgięcie podeszwowe; odwodzi i nawraca stopę w stawach skokowych; są to mięśnie płaskostopia.

• tylną- składa się z silnych mięśni, ułożonych w dwóch warstwach:

• warstwa powierzchowna- leży w niej mięsień trójgłowy łydki (musculus triceps surae), który tworzy bardzo silne ścięgno Achillesa albo piętowe, przyczepiające się z tyłu do kości piętowej. Mięśnie powierzchowne grupy tylnej zginają stopę w stawie skokowo- goleniowym.

• warstwa głęboka- działają na stawy skokowe jako zginacze i odwracacie a na stawy palców stopy jako zginacze palców.

• mięśnie stopy- dzielimy je na:

• mięśnie grzbietu stopy- są to mięśnie prostujące palce stopy

• mięśnie podeszwy- dzielimy na 3 grupy:

1. mięśnie palucha

2. mięśnie palca małego

3. mięśnie pośrednie podeszwy

Mięśnie podeszwy współdziałają z mięśniami goleni, wpływając na prawidłowe wysklepienie stopy i sprężystość stopy przy chodzeniu. Na stawy palców działają jako zginacze.

Obowiązujące nazwy łacińskie

Mięsień - Musculus

Mięśnie międzyżebrowe - Musculi intercostales

Przepona - Diaphragma

Mięsień dwugłowy ramienia - Musculus biceps brachii

Mięsień trójgłowy ramienia - Musculus triceps brachii

Mięsień czworogłowy uda - Musculus quadriceps femoris

Mięsień trójgłowy łydki - musculus triceps surae

---