Gardło to następny po jamie ustnej odcinek przewodu pokarmowego. Wyróżniamy jego trzy części: nosową, ustną i krtaniową. Funkcją tego mięśniowo-błoniastego przewodu jest transport pokarmów i powietrza, stąd pełni rolę „skrzyżowania”, w którym naprzemiennie pokarm zstępuje do przełyku, a powietrze kieruje się z jamy nosowej do krtani. Gardło, część przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, położona do tyłu od jamy nosowej, jamy ustnej i krtani, a do przodu od kręgosłupa szyjnego i ku dołowi od podstawy czaszki. Jest zamknięte z tyłu i boków przez błonę mięsną, zbudowaną z mięśni prążkowanych: zwieraczy i dźwigaczy gardła, a od wewnątrz wysłane błoną śluzową. Łączy się ono z jamą nosową przez nozdrza tylne choanae, z jamą ustną przez cieśń gardła i z krtanią przez wejście do krtani. Do części górnej - nosowej gardła uchodzą z dwu boków trąbki słuchowe (Eustachiusza). Gardło na wysokości VI kręgu szyjnego przechodzi w przełyk.

Budowa i czynności gardła

Gardło jest przestrzenią ciągnącą się od góry od podstawy czaszki, na dole dochodzi do krtani i przechodzi dalej w przełyk. Dzieli się na:

• gardło górne tj. część nosową gardła, która znajduje się z tyłu jamy nosowej od trzonu kości klinowej do poziomu podniebienia miękkiego;

• gardło środkowe tj. część ustną gardła, od podniebienia miękkiego do nasady języka;

• gardło dolne tj. część krtaniową, której najniżej położonym punktem jest zachyłek gruszkowaty zlokalizowany poniżej szpary głośni.

Tylną ścianę gardła stanowi kręgosłup. Ściany gardła składają się z warstwy śluzowej, włóknistej i mięśniowej. Tę ostatnią tworzą mięśnie zwieracze i dźwigacze gardła. W obrębie błony śluzowej gardła znajdują się skupienia tkanki limfatycznej: na stropie części nosowej u dzieci migdałek gardłowy, w części ustnej na ścianach bocznych migdałki podniebienne i migdałek językowy w części krtaniowej. Te skupiska tkanki limfatycznej tworzą pierwszą linię obrony immunologicznej ustroju, drugą linią są węzły chłonne szyi.

Gardło jest częścią drogi oddechowej (nos, gardło, tchawica) i pokarmowej (jama ustna, gardło, i przełyk), spełnia rolę obronną i jest obok krtani narządem mowy. W gardle następuje skrzyżowanie drogi oddechowej z drogą pokarmową. Istnieją jednak specjalne struktury anatomiczne i mechanizmy, które zabezpieczają prawidłowe (bezkolizyjne) funkcjonowanie obu dróg. Dzięki nim rzadko w warunkach pełnego zdrowia zdarza się, by fragmenty pożywienia trafiły do niżej położonych odcinków dróg oddechowych: krtani i tchawicy. Ochrona dróg oddechowych przed zachłyśnięciem jest szczególnie ważna wtedy, gdy człowiek śpi i nie sprawuje świadomie kontroli nad swoim ciałem.

Nieprawidłowości w budowie i funkcji górnej części gardła, a także podniebienia, które oddziela jamę ustną od nosa, powodują chrapanie w czasie snu, a niekiedy są przyczyną przejściowego zamykania drogi oddechowej i niebezpiecznych dla zdrowia bezdechów.

Częściej zdarza się zjawisko aerofagii, czyli połykania powietrza, powodujące przykre objawy ze strony przewodu pokarmowego. Gardło jest bardzo dobrze umięśnione, posiada warstwę okrężną i podłużną mięśni, które tworzą zwieracze i dźwigacze gardła. Ich zadaniem jest przede wszystkim połykanie przyjętych pokarmów. Dzięki mięśniom gardła dochodzi w czasie aktu połykania do zamknięcia dróg oddechowych.

W gardle znajduja się liczne skupiska tkanki limfatycznej - migdałki, tworzące limfatyczny pierścień gardłowy Waldeyera. Są one bardzo ważnym składnikiem układu odpornościowego.

Do gardła uchodzi przewód trąbkowy zapewniający przewietrzanie ucha środkowego, gdzie ma ono swój początek.

Przód gardła stanowi jego część krtaniową. Bardzo ważnym elementem fizjologicznie z nim związanym jest nagłośnia, ruchoma chrząstka, która anatomicznie właściwie zalicza się do kolejnego odcinka dróg oddechowych - krtani. Nagłośnia w czasie połykania pokarmów zamyka wejście do krtani.

Gardło jest wyścielone błoną śluzową. W jego części nosowej - błona ma taką samą budowę jak jama nosowa, w pozostałych częściach śluzówka ma budowę odmienną, charakterystyczną dla górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Badanie gardła

Część krtaniową gardła bada się podczas badania krtani w laryngoskopii pośredniej lub bezpośredniej. Część nosową gardła bada się za pomocą lusterka ustawionego na wysokości podniebienia miękkiego (jest to obraz odbity jak w laryngoskopii pośredniej) lub przy pomocy endoskopu (uzyskując obraz rzeczywisty). Badanie części nosowej gardła nazywa się rinoskopią tylną i wymaga przy oglądaniu lusterkiem szczególnej współpracy badanego z lekarzem.

Trudności w wykonaniu tego badania zmuszają czasem do znieczulenia powierzchniowego i odciągnięcia podniebienia miękkiego, najczęściej drenem wprowadzonym przez nos i wyprowadzonym przez usta. U dzieci badanie to często ogranicza się do badania przez dotyk (badanie palpacyjne) wtedy, kiedy trzeba ocenić migdałek gardłowy. Badanie części ustnej gardła w badaniu otolaryngologicznym jest najprostszym badaniem, które wykonuje się z użyciem szpatułki. Ocenia się stan uzębienia, ujścia ślinianek, odruch z tylnej ściany gardła, ruchomość języka i podniebienia miękkiego, symetrię łuków podniebiennych i stan migdałków podniebiennych. W badaniu części ustnej gardła użyteczne bywa - podobnie jak w badaniu części nosowej - badanie palpacyjne, zwłaszcza dna jamy ustnej i języka.

Opracowanie - Marzena Mieszkowicz - neurologopeda

Opracowane na podstawie:

1. Ewa Trybuszewska; Wybrane pojęcia ze stomatologii; „Encyklopedia Badań Medycznych”; Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996;

2. Halina Bulońska; Wybrane pojęcia z otolaryngologii; „Encyklopedia Badań Medycznych”; Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

---