POZASZKOLNE INSTYTUCJE WYCHOWAWCZE
Są one zróżnicowane pod względem działalności, wyposażenia, wieku uczestników. Na tej podstawie możemy wyróżnić następujące placówki wychowania pozaszkolnego: domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, świetlice, place zabaw, różnego rodzaju poradnie. Placówki te współdziałają ze sobą, integrują dzieci i młodzież nie tylko z terenu szkoły, ale także z sąsiedztwa, pobliskiej okolicy, szerszego rejonu terytorialnego. Cechą tych placówek jest dobrowolność udziału, wyrabianie samodzielnej aktywności młodych ludzi. Równie ważne powinno być współdziałanie tych placówek ze szkołą, a także z rodziną. Utrzymywanie kontaktów między nimi może zapewnić większą efektywność procesom wychowawczym.
Cele i zadania placówek wychowania pozaszkolnego:
organizowanie wolnego od nauki szkolnej czasu dzieci i młodzieży, w sposób odpowiadający potrzebom społeczeństwa i państwa.
służenie pomocą szkole przez utrwalenie, pogłębienie i rozszerzenie zdobytych na lekcjach wiadomości, umiejętności i nawyków oraz kształtowanych w szkole wartości wychowawczych.
rozbudzenie i rozwijanie kierunkowych zainteresowań i zamiłowań uczestników oraz wykrywanie i kształtowanie ich uzdolnień a dzięki temu ułatwianie im wyboru przyszłego zawodu.
kształtowanie u uczestników naukowego poglądu na świat i uczuć patriotycznych.
organizowanie udziału uczestników w życiu społecznym środowiska.
wyrabianie u uczestników umiejętności współżycia i współpracy w zespole ludzkim.
rozwijanie i kształtowanie uczuć moralnych, intelektualnych i estetycznych uczestników.
placówki powinny wyrabiać u uczestników poczucie świadomej dyscypliny.
rozwijanie u uczestników pożądanych cech woli i charakteru - aktywności, wytrwałości, inicjatywy twórczej, samodzielności, obowiązkowości.
wdrażanie uczestników do przestrzegania zasad kultury życia codziennego.
Placówki opiekuńcze
Realizują zadania kompensacyjne, wyrównują upośledzenia i ich skutki oraz sytuacje powodujące wyrwanie dziecka z naturalnego środowiska jego życia.
Placówki opieki nad dziećmi o różnego rodzaju upośledzeniach rozwojowych - zakłady specjalne dla dzieci opóźnionych w rozwoju, dla dzieci głuchoniemych i niewidomych. Dzieci poddawane są wszechstronnemu procesowi adaptacji społecznej i zawodowej.
Pogotowia opiekuńcze i zakłady wychowawcze sprawujące opiekę nad dziećmi i młodzieżą wykolejoną - pogotowia opiekuńcze są placówkami obserwacyjnymi, zakłady wychowawcze przyjmują opiekę całkowitą. Placówki te opiekują się dziećmi i młodzieżą z różnego rodzaju upośledzeniami. Dzieci i młodzież wymagają specjalnego systemu zabiegów leczniczych i rewalidacyjnych.
Placówki opieki zdrowotnej skupiające dzieci chore lub zagrożone chorobą (sanatoria i prewentoria) - placówki przede wszystkim lecznicze. Pomoc pedagoga jest niezbędna. W razie dłuższego przebywania dziecka w zakładzie konieczne jest zorganizowanie jego życia i nauki w taki sposób, aby zapewnić mu możliwie pełny rozwój.
Ogniska wychowawcze - mają celu zapobieganie niedostosowaniu i sieroctwu społecznemu dzieci i młodzieży oraz pomoc rodzicom mającym poważne trudności w ich wychowaniu, jak również tworzenie właściwych dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży warunków wychowawczych, materialnych i zdrowotnych. Ze względu na organizację, zakres i rodzaj opieki jest placówką wsparcia dziennego. Ogniska tworzy się dla dzieci w wieku od 6 do 17 lat z utrudnioną socjalizacją, z zaburzeniami zachowania, mających trudności w nauce, wychowujących się w trudnych warunkach materialnych i wychowawczych.
Warsztaty terapii zajęciowej - placówki wyodrębnione organizacyjnie i finansowo, które mają na celu stwarzanie osobom z niepełnosprawnością możliwości uczestniczenia w rehabilitacji społecznej i zawodowej. Terapia realizowana jest poprzez terapię zajęciową.
Placówki opieki całkowitej:
rodzina opiekuńcza - kobieta samotna lub wspólnie zamieszkali małżonkowie, którzy w drodze umowy przyjmują na wychowanie dziecko obce na określony czas, rodzina ta zapewnia dziecku warunki sprzyjające jego rozwojowi, sprawując nad nim opiekę nadzorowaną przez organa państwowej opieki społecznej.
rodzina zastępcza - forma opieki nad małoletnim dzieckiem, którego biologiczni rodzice są nieznani albo pozbawieni władzy rodzicielskiej lub którym ograniczono władzę rodzicielską. Nie można ustanowić rodziny zastępczej dla dziecka, którego przynajmniej jeden z rodziców ma pełnię władzy rodzicielskiej.
rodzina adopcyjna - stanowi najbardziej skuteczną i optymalną formę kompensowania dziecku zaburzonego funkcjonowania rodziny lub jej brak. Jej szczególne walory opiekuńczo-wychowawcze polegają na tym, iż stwarza ona pomiędzy dzieckiem a adoptującymi taką więź rodzinną, jaka istnieje pomiędzy dzieckiem a rodzicami naturalnymi.
dom dziecka - kierowane do nich są dzieci i młodzież, których potrzeby stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym. Powołane są do istnienia nie tylko dla sierot, ale także dla dzieci i młodzieży zaniedbanych środowiskowo, których rodzina nie wywiązuje się z powierzonych zadań.
Placówki wspomagające rozwój
Skupiają dzieci i młodzież u których procesy rozwojowe przebiegają normalnie. Zadaniem tych placówek jest zapewnienie uczestniczącej w nich młodzieży najbardziej sprzyjających warunków rozwoju. Ich działalność stanowi przedłużenie planowej pracy wychowawczej szkoły.
Świetlice - placówki wychowawcze o różnych zadaniach szczegółowych i różnej organizacji. Stanowią zorganizowaną formę spędzania czasu wolnego oraz przygotowania się do lekcji dla tych grup dzieci i młodzież, które ze względu na sytuacje rodzinną (praca obojga rodziców, dojazd do miejsca zamieszkania, rodzina patologiczna, zła sytuacja materialna) wymagają pomocy wychowawczej w godzinach pozaszkolnych . Są prowadzone przez różnego rodzaju organizacje i instytucje. Mogą to być świetlice środowiskowe, socjoterapeutyczne, terapeutyczne.
Czytelnie i biblioteki dziecięce, młodzieżowe - mają na celu upowszechnienie książki i rozbudzenie zainteresowań czytelniczych.
Tereny zabaw i gier ruchowych:
Ogrody Jordanowskie - prowadzą zajęcia na boisku lub w ogrodzie, wyposażonym w rozmaite urządzenia zabawowe dla dzieci. Organizuje się w nich różne zabawy i gry zespołowe, tańce i rytmikę, śpiew, zajęcia sportowe, prace na działce. W razie niepogody zajęcia prowadzone są w świetlicy, którą każda taka placówka dysponuje, wtedy zmienia się charakter zajęć na takie jak np. opowiadanie bajek, czytelnictwo, zabawy towarzyskie, film, telewizja, rytmika, majsterkowanie.
Place gier i zabaw - urządzane są zazwyczaj w większych miastach i osiedlach robotniczych. Są one ogólnie dostępne i gromadzą dzieci, które zbierają się przypadkowo, aby się zabawić. Nad zabawą dzieci i ich przygotowaniem czuwa odpowiednio przygotowany instruktor.
Akcja podwórkowa - prowadzona przez miejskie rady dzielnicowe lub komitety blokowe większych osiedli mieszkaniowych. Prowadzą one zorganizowane zabawy, sporty letnie i zimowe, wycieczki i imprezy dziecięce pod nadzorem fachowych sił wychowawczych. Posiadają własne świetlice, w których prowadzi się czytelnictwo, pracę z filmem, radiem i telewizją oraz zajęcia w różnych kołach zainteresowań. Poważny udział odgrywa harcerstwo.
Ośrodki pracy twórczej młodzieży - służą organizowaniu czasu wolnego, wzbudzaniu i zaspokajaniu zainteresowań ruchowych, intelektualnych, technicznych, dzięki swemu wyposażeniu i fachowemu kierownictwu.
Domy kultury - tworzone są we wszystkich niemal większych miastach. I osiedlach. Nastawione są przede wszystkim na rozwijanie i kształtowanie zainteresowań i uzdolnień dzieci, młodzieży i dorosłych. Są formą spędzania wolnego czasu. Prowadzone są różnego rodzaju zajęcia i koła zainteresowań. Występują Młodzieżowe Domy Kultury, Domy Kultury Dzieci i Młodzieży, Gminne Domy Kultury, Powiatowe Domy Kultury, Miejskie Domy Kultury czy Osiedlowe Domy Kultury.
Kolonie i półkolonie, obozy dla dzieci i młodzieży - stanowią masową formę racjonalnego wypoczynku dzieci i młodzieży, głownie w okresie letnim.
Poradnie różnego rodzaju - np. poradnie wychowawczo- zawodowe służą pomocą w wyborze zawodu, wyborze kierunków kształcenia oraz w rozwiązywaniu różnorodnych trudności wychowawczych.
Pałace Młodzieży - mieszczące się w okazałych gmachach, zwykle specjalnie na ten cel budowanych. Posiadają dużą ilość pomieszczeń doskonale wyposażonych, w których uczestnicy mogą pracować we wszystkich niemal obranych kierunkach, odpowiadającym ich zainteresowaniom (specjalności naukowe, techniczne, artystyczne, wychowania fizycznego, sportu i turystyki). Prowadzą gabinety metodyczne, które pracują nad zbieraniem i opracowaniem dorobku pedagogicznego placówek wychowania pozaszkolnego, udzielają instruktażu metodycznego pracownikom różnych placówek tego typu.