„Dziedziny wychowania”

Współczesna pedagogika zawiera wiele różnych dziedzin wychowania. Najnowsze wydanie "Słownika Pedagogicznego" wspomina o następujących rodzajach wychowania:

• estetyczne

• fizyczne

• intelektualne

• internacjonalistyczne

• laickie

• moralne

• muzyczne

• obronne

• obywatelskie

• patriotyczne

• plastyczne

• wychowanie przez pracę

• religijne

• seksualne

• środowiskowe

• świeckie

• umysłowe

• zdrowotne

• zespołowe

Wychowanie fizyczne łączy się z wychowaniem zdrowotnym, intelektualne z umysłowym, natomiast laickie z wychowaniem świeckim. Obok typowych dziedzin wychowania wymienione zostało dodatkowo wychowanie w rodzinie, wychowanie przedszkolne i wychowanie alternatywne (nie związane z instytucją, lecz określające stosunek do innych form wychowania). Z kolei "Mała Encyklopedia Pedagogiczna" wymienia następujące rodzaje wychowania:

• wychowanie

• kształcenie

• nauczanie

• wychowanie fizyczne (w aspekcie zdrowia psychicznego)

• muzyczne

• obronne

• obywatelskie

• plastyczne

• techniczne

Podręczniki pedagogiczne wydane po 1956 roku do dziedzin wychowania zaliczały najczęściej:

• wychowanie estetyczne

• wychowanie fizyczne

• wychowanie moralne

• wychowanie społeczne

• wychowanie umysłowe

Z kolei B. Suchodolski proponuje w miejsce wychowania umysłowego wstawić wychowanie i kształcenie przez naukę. Ten rodzaj wychowania oprócz swoich tradycyjnych funkcji powinien spełniać również rolę wychowania społeczno - moralnego, kształtującego takie postawy jak umiłowanie prawdy czy zdyscyplinowanie. Reasumując, na gruncie pedagogiki, dziedziny wychowania określane są w różny sposób, co następuje poprzez przyjęcie określonego kryterium tych wyróżnień (jak na przykład właściwości wychowania, dziedziny cywilizacji, praca czy inne zjawiska). Jednak to nie dziedziny wychowania, ich rodzaj czy liczba, stanowią podstawowy problem dla zrozumienia procesów zachodzących w obrębie współczesnego wychowania, lecz sposób ujmowania istoty tego procesu. Niezależnie od ilości wydzielanych przez pedagoga dziedzin wychowania, musi on mieć świadomość, iż proces ten w praktyce ma charakter integralny i niezwykle duże znaczenie dla wszystkich jednostek znajdujących się pod wpływem jego oddziaływań, jak również wszelkich wspólnot ludzkich. Rola wychowania wraz z upływem czasu staje się w dzisiejszym świecie coraz większa.

Wychowanie stanowi rodzaj działalności społecznej charakteryzujący się niezwykłą złożonością i różnorodnością, zatem konieczne jest wyłonienie w praktyce jego różnych rodzajów według założonej zasady. Najwcześniej wykorzystywano zasadę wyszczególniania różnych dziedzin osobowości, jakim przypisać można poszczególne zabiegi wychowawcze. W wyniku takiego podziału uzyskiwano przykładowo następujące rodzaje wychowania:

• wychowanie umysłowe

• wychowanie moralne

• wychowanie estetyczne

• wychowanie fizyczne

• wychowanie politechniczne

Klasyfikacji działalności wychowawczej dokonać można również poprzez wyłonienie określonych sfer rzeczywistości, które stanowią ramy dla różnych procesów wychowawczych. Taki podział ma uzasadnienie w tym, iż wychowanie jest współcześnie pojmowane jako wprowadzenie wychowanka w różne dziedziny życia społecznego oraz przygotowanie go do samodzielnego funkcjonowania w poszczególnych sferach rzeczywistości. Istnieje zatem bardzo wiele różnych podziałów dziedzin wychowania, które jednak nie wykluczają się nawzajem, lecz bardziej uzupełniają. W celu bliższego opisu poszczególnych rodzajów działalności wychowawczej, wybrano dwie klasyfikacje dziedzin wychowania, z których pierwsza wyróżnia następujące:

1. wychowanie przez kolektyw - podstawową właściwość współczesnego wychowania stanowi to, iż przebiega ono głównie w formie grupowej, zatem wychowawca bardzo rzadko zajmuje się pojedynczym wychowankiem, zawsze natomiast - członkiem pewnego zespołu, który na jednostkę wywiera różne wpływy; należy tutaj zaznaczyć, iż wpływ grupy ma miejsce nawet wtedy, gdy nie jest ona obecna w danej sytuacji, co wynika z faktu psychicznej więzi jednostki ze swoją grupą

2. wychowanie przez naukę - pojęcie to stanowi pewne rozszerzenie dla pojęcia nauczania, co odzwierciedla ogromne przemiany, jakie miały miejsce w życiu kulturalnym społeczeństw w ciągu kolejnych stuleci; wiedzę o rzeczywistości wraz z rządzącymi nią prawami, w dalekiej przeszłości posiadało niewiele jednostek, które przekazywały ją innym na zasadzie pewnego "wtajemniczania"; w dzisiejszych czasach, w miejscu tych przestarzałych praktyk mamy zupełnie inny system przekazywania wiedzy - nauka nie stanowi już tajemnicy czy tabu, lecz jest ona podstawowym elementem życia społecznego, wiedza naukowa stanowi natomiast przedmiot masowej informacji; zatem w wyniku wielu następujących po sobie przemian, nauka współcześnie wpisuje się w życie każdego człowieka już od najmłodszych lat, podczas gdy wiedza naukowa wraz z jej praktycznym zastosowaniem stały się po prostu wszechogarniającą nas rzeczywistością

3. wychowanie przez pracę - praca odgrywa w procesie wychowania niezwykle istotną rolę, gdzie efektywność w tym zakresie determinowana jest nie przez sam fakt wykonywania pracy przez wychowanka, lecz przez to, w jaki sposób został on do tej pracy wdrożony oraz jakie warunki spełnia sam proces pracy; rolą wychowania przez pracę jest nie tylko przygotowanie do dorosłego życia, w którym wychowanek będzie samodzielnie się utrzymywał, lecz przede wszystkim chodzi tutaj o ukształtowanie w nim postawy odpowiedzialności i szacunku dla pracy

4. wychowanie przez sport i wypoczynek - tradycyjnie ten dział wychowania określany jest jako "wychowanie fizyczne", które z kolei coraz częściej zastępuję się szerszym pojęciem - "wychowanie zdrowotne"; ogólnie ujmując, ta dziedzina wychowania dotyczy rozwoju fizycznej sfery wychowanka, lecz także powinna być ona pojmowana jako wychowanie do racjonalnego spędzania czasu wolnego, co jest tak ważnym problem w dzisiejszej rzeczywistości

5. wychowanie przez sztukę - pojęcie to ma nieco węższe znaczenie, niż wychowanie estetyczne; ta sfera życia jest niezwykle ważna w życiu każdego człowieka, odnosi się ona zarówno do relacji międzyludzkich jak i pełni też swoje funkcje w stosunku do pojedynczych jednostek; wychowanie kształtuje umiejętność konstruktywnego działania w życiu społecznym, harmonijnego współżycia oraz budowania osobistego szczęścia w życiu, gdzie wychowanie przez sztukę największą rolę spełnia w trzeciej funkcji

Wychowanie w rozwoju społeczeństwa pełni funkcję adaptacyjną i twórczą. W procesie wychowania młode pokolenie otrzymuje dziedzictwo swojego narodu w postaci wartości kulturowych, postaw, wzorców zachowań itp. Poprzez adaptację tych wartości społeczeństwo staje się spójne a jednocześnie zachowuje przez swój tradycyjny styl życia. Z drugiej strony, potrzeba jest jednostek twórczych, krytycznych oraz zdolnych do wprowadzania odpowiednich zmian w tym społeczeństwie. Zapewnienie warunków umożliwiających dokonywanie tych zmian stanowi adaptacyjną funkcję wychowania. Zatem obydwie te funkcje wzajemnie się uzupełniają i są równie ważne dla prawidłowego funkcjonowania każdego społeczeństwa.

Podziału dziedzin wychowania dokonywać można także ze względu na przyjmowane cele wychowania, czyli zamierzone i pożądane efekty wychowania, które razem składają się na określony wzór osobowy. Zatem zgodnie z tym kryterium wyróżnia się następujące rodzaje wychowania:

1. wychowanie umysłowe - jego cel stanowi przekazanie młodemu pokoleniu podstawowej wiedzy w postaci najważniejszych praw, zjawisk i faktów z nauk przyrodniczych, ścisłych oraz z dziedziny życia społecznego i kulturalnego, co umożliwia właściwą orientację w rzeczywistości oraz przygotowuje do funkcjonowania w różnych warunkach; całokształt zdobytej wiedzy wraz z przekonaniami składają się na światopogląd człowieka; wychowanie umysłowe wiąże się nie tylko ze zdobywaniem wiedzy, lecz również z nabywaniem umiejętności i kształtowaniem zdolności poznawczych - uczy ono, jak obserwować różnego rodzaju zjawiska, jak dostrzegać pewne właściwości rzeczy i procesów

2. wychowanie politechniczne - aktualnie, każdy człowiek spotyka się w swoim codziennym życiu z różnego rodzaju wytworami techniki (jak na przykład sprzęt AGD), jednak dla właściwego użytkowania tych przedmiotów, należy posiadać na ich temat odpowiednią wiedzę, na podstawie której można je wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem; poznawanie różnych wytworów techniki rozwija wyobraźnię, pobudza myślenie, powoduje rozwój i utrwalanie się zainteresowań dziecka

3. wychowanie moralno - społeczne - istotą tego wychowania jest wdrażanie ludzi do zachowania się zgodnie z przyjętymi w danym społeczeństwie normami i regułami, co umożliwia ich harmonijne współżycie; brak obowiązujących norm regulujących zachowania ludzkie prowadzi do rozpadu danej grupy; przekazywanie młodemu pokoleniu wyznawanych norm i wartości ma znaczenie zarówno dla pojedynczych jednostek, jak i dla całej społeczności, w której jednostki te żyją

4. wychowanie fizyczne - przebieg oraz efekty nauczania w znacznej mierze regulowane są przez stan zdrowia fizycznego wychowanka oraz jego trybu życia, dlatego też tak ważne jest, by każde dziecko miało zapewnione odpowiednie warunki dla rozwoju i tej sfery swojego życia; ruch wpływa pozytywnie nie tylko na organizm człowieka, lecz również na jego psychikę i umysł, odpowiednio zwiększając jego możliwości intelektualne;

5. wychowanie estetyczne - jego celem jest rozbudzanie wrażliwości wychowanków na różne formy piękna, mające miejsce w otaczającej rzeczywistości

---