SSANIE jest jedną z podstawowych czynności fizjologicznych noworodka i niemowlęcia w pierwszych miesiącach życia. Jest to odruch wrodzony, bezwarunkowy składający się szeregu złożonych ruchów, łączących w sobie w sposób rytmiczny właściwe ssanie z czynnością połykania i oddychania.
Ssanie jest najwcześniej ujawniającym się odruchem w rozwoju ontogenetycznym.
Ośrodek ssania zlokalizowany jest w rdzeniu przedłużonym w sąsiedztwie ośrodków połykania i oddychania.
Ramieniem doprowadzającym bodźce czuciowe z obszaru jamy ustnej do ośrodka ssania jest cześć czuciowa nerwu trójdzielnego (V)
Odruchowe włókna odśrodkowe biegną droga nerwów zaopatrujących mięśnie czynne w czasie ssania:
część ruchowa nerwu trójdzielnego (V)
nerw twarzowy (VII)
nerw podjęzykowy (XII)
Dzięki dobrze wykształconemu odruchowi ssania noworodek potrafi zaspokoić głód w ciągu 10-15 minut karmienia już w pierwszej dobie życia. Karmienie naturalne jest najbardziej odpowiednim sposobem odżywiania noworodka i niemowlęcia, ponieważ mleko kobiece zawiera wszystkie składniki, witaminy i przeciwciała potrzebne do prawidłowego rozwoju dziecka w pierwszych miesiącach życia.
Ssanie jest czynnością złożona, dwufazowa, która trwa około 1,5 sekundy.
I faza ssania, podczas której występuje obniżenie żuchwy:
koniec języka wysuwa się ku przodowi pod brodawkę sutkową matki
grzbiet języka unosi się ku górze, usuwając prawie całe powietrze z jamy ustnej
wargi obejmują brodawkę i przyległą cześć sutka, wyłączając dostęp powietrza
od strony cieśni gardła jama ustna zamknięta jest przez podniebienie miękkie, które styka się z nasada języka.
język obniża się do dna jamy ustnej
język wykonując ruch od przodu ku tyłowi wciąga brodawkę w głąb jamy ustnej, koniec brodawki dochodzi do granicy podniebienia twardego i miękkiego
brodawka leży bliżej szczęki niż żuchwy, w odcinku przednim jamy ustnej pomiędzy wałem dziąsłowym górnym a końcem języka, który układa się na wale dziąsłowym dolnym i koniuszkiem dotyka błony śluzowej wargi dolnej
jama gardłowa wypełniona jest powietrzem, a oddychanie odbywa się bez przeszkód przez nos
II faza ssania, podczas której żuchwa unosi się:
koniec języka wraz z wałem dziąsłowym dolnym przyciska brodawkę do górnego wału dziąsłowego
język przylegając do dolnej powierzchni brodawki wykonuje ruch falisty od przodu ku tyłowi, przyciskając brodawkę do podniebienia twardego
w wyniku tych ruchów pokarm wypływa z brodawki
grzbiet języka unosi się w kierunku tylnego brzegu podniebienia twardego, uzyskując z nim ścisły kontakt
brodawka sutkowa w następstwie tych ruchów skraca się i przybiera pierwotny kształt
w tym czasie nasada języka obniża się, podniebienie miękkie unosi się ku górze, pokarm spływa do gardła, a następnie przechodzi do przełyku
oddychanie w tym momencie jest wstrzymane
Schemat karmienia naturalnego
faza obniżenia żuchwy
faza unoszenia żuchwy i końca języka
przyciskanie językiem brodawki sutkowej do podniebienia twardego
ułożenie grzbietu języka i podniebienia miękkiego w czasie połykania
W czasie karmienia naturalnego dziecko wydobywa pokarm z brodawki sutkowej w wyniku pracy mięśni języka oraz mięśni obniżających i unoszących żuchwę. Praca tych mięśni wraz z czynnością zewnętrznego pierścienia mięśniowego jamy ustnej stanowi bodziec dla prawidłowego rozwoju narządu żucia. Dzięki wysokiemu ustawieniu krtani i nagłośni u noworodka lub niemowlęcia odbywają się równocześnie: ssanie, oddychanie i połykanie.
Odruch ssania związany z karmieniem naturalnym zanika stopniowo w 1 roku życia. Może się utrwalić, co jest bardzo niekorzystne dla rozwoju narządu żucia. Kolejne etapy wyrzynania się zębów mlecznych, karmienie dziecka za pomocą łyżeczki pokarmami półpłynnymi i stałymi sprawiają, że na miejsce odruchu ssania pojawia się nowa czynność związana z pobieraniem pokarmu tzn. żucie.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
POŁYKANIE jest czynnością ruchowa mięśni, w wyniku której pokarm lub ślina znajdująca się w jamie ustnej przechodzi do żołądka przez gardło i przełyk. Połykanie jest czynnością odruchową, wrodzona, występuje już w 4 miesiącu życia płodowego.
U zdrowego, donoszonego noworodka połykanie jest odruchem silnie wykształconym i wraz z oddychaniem i ssaniem - odruchem ważnym dla zachowania życia.
Ośrodek połykania znajduje się w rdzeniu przedłużonym powyżej ośrodka oddechowego.
Odruchowe włókna dośrodkowe biegną drogą nerwu językowo-gardłowego (IX) i gałęzi gardłowej nerwu błędnego (X).
Odruchowe włókna odśrodkowe biegną drogą nerwów ruchowych, zaopatrujących mięsie czynne w czasie połykania.
Liczba wykonanych w ciągu doby aktów połykania jest indywidualna dla każdej osoby i zależna od wieku. U dzieci w wieku przedszkolnym połykanie występuje około 2400 razy na dobę, u dzieci 5-12 letnich 800-1200 i u dorosłych około 400-675 razy na dobę.
Rozróżnia się dwa fizjologiczne typy połykania:
trzewny (wisceralny) - u noworodka i niemowlęcia
dojrzały (somatyczny) - w okresie dziecięcym i u człowieka dorosłego
W trzewnym typie połykania istnieją 3 fazy:
ustna
gardłowa
przełykowa
Natomiast w dojrzałym typie połykania wyróżniamy 4 fazy:
przygotowawcza
ustna
gardłowa
przełykowa
Cechy połykania trzewnego:
żuchwa oddalona od szczęki,
występuje zwiększone napięcie mięśnia okrężnego ust, mięśni policzkowych i bródkowych,
w czasie połykania język leży między wałami dziąsłowymi, tak że jego boczne brzegi dotykają błony śluzowej policzków, a koniec języka błony śluzowej wargi dolnej
Od 18 miesiąca do 3 roku życia dziecka, (wraz z kształtowaniem się zgryzu w uzębieniu mlecznym) trzewny typ połykania zanika stopniowo i pojawia się dojrzały typ połykania.
Cechy połykania dojrzałego:
żuchwa jest w położeniu zwarcia centralnego, które jest ustabilizowane przez napięcie mięśni żwaczy, skrzydłowych przyśrodkowych, skrzydłowych bocznych i skroniowych
koniec języka opiera się w czasie połykana o błonę śluzową podniebienia w okolicy otworu przysiecznego ponad i za siekaczami górnymi
Przewaga czynnościowa mięśnia okrężnego ust, mięśni policzkowych i bródkowych oraz zbyt, słabe napięcie mięśni unoszących żuchwę powodują, że język w czasie połykania układa się między łukami zębowymi, tak jak przy połykaniu niemowlęcym
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
WYMIOTY jest to odruch obronny, który uwalnia żołądek od przepełnienia zwykłym pokarmem, a zwłaszcza zapobiega działaniu ciał szkodliwych i trujących. Podczas wymiotów opróżnia się w zasadzie żołądek, chociaż może też wydalać się zawartość jelit i dolnej części przełyku.
Ośrodek wymiotny znajduje się w grzbietowej i bocznej części tworu siatkowatego rdzenia przedłużonego.
Włókna odśrodkowe odruchu wymiotnego stanowią:
nerw błędny
nerwy współczulne
nerwy przeponowe
ruchowe nerwy czaszkowe
Włókna dośrodkowe odruchu wymiotnego stanowią:
nerw językowo-gardłowy
nerw błędny
włókna aferentne biegnące za współczulnymi z narządów wewnętrznych
inne nerwy zmysłowe i ośrodki w korze mózgu, które mogą doprowadzić do wymiotów odruchowo-warunkowych
Wymioty poprzedza zwykle zespół objawów wegetatywnych, zwanych nudnościami, do których należy:
złe samopoczucie,
osłabienie,
mdłości,
poty,
zwolnienie tętna
spadek ciśnienia krwi
zaburzenia oddechowe
Wymioty mogą wywoływać:
mechaniczne drażnienie nasady języka i wejścia do gardła
drażnienie błony śluzowej żołądka środkami chemicznymi np. siarczan miedzi, korzeń wymiotnicy
pozajelitowe podanie apomorfiny
drażnienie chemo- i mechanoreceptorów narządów wewnętrznych
nieprzyjemne zapachy, widoki i odczucia smakowe, choroba lokomocyjna
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ODDYCHANIE, jeden z zasadniczych przejawów życia, polega na wymianie gazów pomiędzy organizmem żywym a otaczającym go środowiskiem. Szybkość oddychania zależy głównie od wieku, u człowieka dorosłego wynosi 15-18 oddechów na minutę, u dzieci około 30 oddechów na minutę. Oddychanie, które w warunkach fizjologicznych odbywa się przez nos, utrzymuje napięcie mięśni warg, które wraz z mięśniami policzków równoważy działanie mięśni języka, pozwalając na harmonijne kształtowanie się łuków zębowych i podniebienia.
Zaburzenie toru oddychania może wystąpić z powodu:
hipotonii mięśni warg,
przy zbyt niskim układaniu głowy niemowlęcia,
niewłaściwym odżywianiu,
krzywicy,
patologicznych stanach w jamie nosowo-gardłowej w postaci przerostu 3 migdałka,
stanów zapalnych błony śluzowej nosa i zatok przynosowych,
stanów alergicznych
skrzywienia przegrody nosowej
Nieprawidłowa pozycja głowy podczas snu :
zbyt niskie ułożenie głowy sprzyja utrwaleniu tyłożuchwia i powstaniu nawyku oddychania przez usta
zbyt wysokie ułożenie głowy - przewagę działania maja mięśnie wysuwające żuchwę
zbył wysokie ułożenie głowy - prowadzi do wytworzenia się przodożuchwia
Nieprawidłowy mechanizm oddychania stwarza szereg ujemnych następstw dla rozwijającego się narządu żucia:
Zaburzeniu ulega wzajemna równowaga mięśni mimicznych i języka.
Powietrze przedostające się do tchawicy z ominięciem dróg nosowych jest niedostatecznie nawilżone, nie ogrzane i zanieczyszczone, co sprzyja powstawaniu ostrych i przewlekłych stanów zapalnych w górnych i dolnych drogach oddechowych.
Skrzydła nosa zwężają się, mowa staje się nosowa, węch ulega przytępieniu. Wskutek zastojów żylnych dochodzi do przerostu tkanki limfatycznej, która zamyka trąbkę słuchową, powodując upośledzenie słuchu i nawracające zapalenia ucha środkowego.
Górne siekacze nie hamowane napięciem wargi górnej wychylają się. W powstałej poziomej szparze między górnymi i dolnymi siekaczami układa się warga dolna, pogłębiając wtórne, zniekształcenie zgryzu.
Zmianom tym towarzyszą patologiczne objawy w przyzębiu. Stale otwarta szpara ust powoduje w przedsionku jamy ustnej:
Rozpulchnienie i przekrwienie brodawek dziąsłowych w obrębie siekaczy górnych jest typowym obrazem klinicznym u dzieci oddychających przez usta.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
W czynności artykulacyjnej jamy ustnej uczestniczą:
mięśnie narządu żucia
mięśnie napinające podniebienie miękkie oddzielające jamę nosowo-gardłową od jamy ustnej i gardła środkowego
Mięśnie te uniemożliwiają przedostawanie się pokarmów do jamy nosowej i zapobiegają powstawaniu wad mowy, np. nosowania otwartego.
Fizjologia narządu żucia pozostaje w stałym związku z fizjologią obwodowego narządu mowy, tj. powstawaniem głosu, czyli fonacją, artykulacją i emisją głosu, oraz elementami funkcji narządu oddechowego z układem rezonansowym części twarzowej czaszki.
Narząd głosu składa się z dwóch zasadniczych części:
efektora obwodowego,
analizatora ośrodkowego, scalonych połączeniami nerwowymi
Główną częścią efektora obwodowego jest krtań, stanowiąca generator dźwięków, napędzany powietrzem z płuc. Dźwięk wytworzony w krtani jest modulowany w przestrzeniach rezonacyjnych leżących powyżej głośni (zwanych nasadą) oraz leżących poniżej głośni.
Analizator ośrodkowy obejmuje ośrodki w mózgu umiejscowione w rożnych częściach kory mózgowej. Ośrodki te związane są z narządem słuchu, który odbiera i doprowadza do kory mózgowej odpowiednie sygnały mowy.
FONACJA jest czynnością krtani polegającą na wytwarzaniu dźwięku krtaniowego w wyniku wibracji fałdów głosowych (strun głosowych), zależnych między innymi od czynności narządu oddechowego.
W tym wypadku narząd oddechowy bezpośrednio uzależnia czynność fonacyjną poprzez dozowanie powietrza potrzebnego w momencie powstawania dźwięku krtaniowego.
ARTYKULACJA jest to czynność głosotwórcza obwodowego narządu mowy, tj.:
warg,
języka,
podniebienia miękkiego,
żuchwy.
Zmiany kształtu i położenia w przebiegu czasowym oraz kontaktu pomiędzy poszczególnymi elementami anatomicznymi narządu artykulacyjnego warunkują powstawanie głosek.
Mowa ludzka powstaje na skutek połączenia podstawowej jednostki mowy, tj. głoski w sylaby, wyrazy i zdania.
Zaburzenia mowy w zakresie narz. artykulacyjnego mogą być spowodowane uszkodzeniem:
warg (dysglossia labialis),
zębów (dysglossia dentalis)
języka (dysglossia lingualis)
podniebienia twardego i miękkiego (dysglossia palatalis)
Dysglossia labialis - powstaje na skutek:
porażenia jednostronnego nerwu VII,
urazów i oparzeń warg,
rozszczepów warg
Jest to przyczyną nieprawidłowo wymawianych głosek: p, b, w, f, m
Dysglossia dentalis - może być spowodowana wadami zgryzu lub wadami zębowymi różnego stopnia i rodzaju.
W przebiegu tych wad najczęściej występuje tzw. seplenienie (sigmatismus), tj. wadliwe wymawianie głoski "s".
Dysglossia lingualis - jest spowodowana zwiększonymi wymiarami języka (macroglossia) np. w zespole Downa lub zmniejszonymi wymiarami (microglossia).
Skrócenie wędzidełka języka (ankyloglossia) może być przyczyną nieprawidłowej artykulacji głoski "r".
Upośledzenie ruchów języka spowodowane porażeniem nerwu podjęzykowego, znacznego stopnia oparzenia i okaleczenia trzonu i nasady języka powodują zaburzenia artykulacji wielu głosek.
Dysglossia palatalis - są to zaburzenia artykulacji wynikające z uszkodzenia podniebienia twardego i miękkiego.
Rozróżniamy:
nosowanie zamknięte (rhinolalia causa), wynikające z niedrożności jamy nosowej
nosowanie otwarte (rhinolalia aperta), wynikające z uszkodzenia podniebienia kostnego, jak i mięśni podniebienia miękkiego.
Przyczyną uszkodzenia podniebienia mogą być wady nabyte i wrodzone.
Wady nabyte to:
ograniczone ubytki podniebienia,
niewydolność mięśni podniebienia po operacjach migdałków podniebiennych
porażenie mięśni podniebienia w przebiegu chorób zakaźnych,
miastenia,
histeria.
Wady wrodzone to:
rozszczepy podniebienia,
wrodzony niedorozwój podniebienia,
asymetrie podniebienia twardego i miękkiego.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Radiografia - technika otrzymywania różnych obrazów rentgenowskich
Radiologia - interpretacja obrazów rentgenowskich
Klasyfikacja skutków biologicznych promieniowania rentgenowskiego:
Skutki somatyczne niestochastyczne (pewne)
Skutki somatyczne stochastyczne (losowe)
Skutki somatyczne dzieli się dalej na:
skutki ostre (natychmiastowe) - pojawiają się wkrótce po narażeniu na promieniowanie jonizujące
skutki przewlekłe (długotrwałe) - ujawniają się po dłuższym czasie (tzw. czasie utajenia)
Elementy OCHRONY RADIOLOGICZNEJ osoby badanej:
budowa aparatu rentgenowskiego (filtr aluminiowy, kolimator)
osłona indywidualna pacjenta
kołnierz metalowy
fartuch z gumy ołowianej (musi zasłaniać ramiona, kolana i otaczać szyje)
stosowanie wysokoczułych, szybkich filmów
unikanie wykonywania zdjęć nieprzydatnych diagnostycznie
prowadzenie właściwej dokumentacji radiologicznej w celu uniknięcia powtórnego wykonywania zdjęć Rtg
właściwe parametry techniczno-chemiczne pracowni radiologicznej
stosowanie nowoczesnych technik radiograficznych
Główne WSKAZANIA KLINICZNE DO ZDJEC RTG zębowych wewnetrznych:
wykrycie zapalenia przywierzchołkowego
ocena stanu przyzębia
wykrycie próchnicy zębów w miejscach trudnodostępnych
urazy zębów i zębodołów
ocena obecności i ustawienia nie wyrżniętych zębów
ocena morfologii korzeni przed usunięciem zęba
leczenie endodontyczne
ocena przed- i pooperacyjna
szczegółowa ocena torbieli przywierzchołkowych i innych zmian patologicznych w kości
ocena ustawienia implantów i prognozowanie
RODZAJE ZDJĘĆ rentgenowskich stosowanych w stomatologii
Zewnątrzustne - film umieszczony poza jamą ustna pacjenta:
zdjęcia skośne boczne twarzoczaszki
różne zdjęcia rentgenowskie czaszki i twarzoczaszki
zdjęcia półosiowe
zdjęcia tylno-przednie czaszki (PA czaszki)
zdjęcia tylno-przednie żuchwy (PA żuchwy)
zdjęcia potyliczno-nosnowe
zdjęcia osiowe czaszki
zdjęcia skroniowo-uszne wg. Schűllera
zdjęcia przezgardłowe wg. Panna
zdjęcia przezoczodołowe Zimmera
zdjęcia pantomograficzne (ortopantomograficzne OPG)
zdjęcia cefalometryczne
zdjęcia tomograficzne
Wewnątrzustne - film umieszczony wewnątrz jamy ustnej pacjenta
zdjęcia zębowe skrzydłowe
zdjęcia skrzydłowo-zgryzowe
zdjęcia zgryzowe
Warunki prawidlowego ustawienia filmu, obiektu badanego i wiazki promieniowania rentgenowskiego:
obiekt badany i film powinny się stykać albo być tak blisko siebie, jak to możliwe
obiekt i film powinny być równoległe do siebie
tubus lampy rentgenowskiej powinien być ustawiony tak, aby wiązka promieniowania przechodziła zarówno przez obiekt, jak i przez film pod kątem prostym
film powinien być ustawiony osią długą pionowo do zdjęć siekaczy i kłów, a poziomo do zdjęć zębów przedtrzonowych i trzonowych tak, aby wystarczająco duża cześć filmu była przeznaczona do uwidocznienia tkanek przywierzchołkowych
ustawienie powinno być powtarzalne
Szczegóły anatomiczne widoczne na zdjęciach rentgenowskich szczeki:
szew środkowy - sutura mediana
otwór przysieczny - foramen incisivum
przedni kolec nosowy - spina nasalis anterior
przegroda nosowa - septum nasi
jama nosowa - cavum nasi
zatoka szczękowa - sinus maxillaris
dół nadkłowy - fossa canina
wyrostek jarzmowy - processus zygomaticus
otwór podniebienny - foramen palatinum
wyrostek dziobiasty żuchwy - processus coronoideus mandibularis
haczyk skrzydłowy i blaszka boczna wyrostka skrzydłowego - hamulus pterygoideus et lamina lateralis proc. pterygoidei
Szczegóły anatomiczne widoczne na zdjęciach rentgenowskich żuchwy
guzowatość bródkowa - protuberantia mentalis
otwór językowy - foramen lingualis
kolec bródkowy - spina mentalis
otwór bródkowy - foramen mentalis
kanał żuchwowy - canalis mandibularis
kresa skośna zewnętrzna - linea obliqua extema
kresa skośna wewnętrzna - linea obliqua interna
kresa żuchwowo-gnykowa - linea mylohyoidea
dołek podżuchwowy - fossa submandibularis