Psychologia przesłuchań
Przesłuchanie to sytuacja, w której uczestniczy osoba przesłuchująca i odbierająca zeznanie oraz osoba przesłuchiwana lub zeznająca, czyli świadek.
Psychologia zeznań i proces przesłuchania stanowią główną dziedzinę psychologii sądowej.
Z punktu widzenia psychologii społecznej przesłuchiwanie jest procesem komunikacji interpersonalnej. Między przesłuchującym, a przesłuchiwanym istnieje bowiem wzajemne oddziaływanie i obustronny przekaz informacji także o charakterze pozawerbalnym. Na przebieg przesłuchania i jego rezultat mają zatem wpływ obie strony interakcji, ich wzajemna percepcja i ocena, wzajemne postawy, stan psychiczny stron oraz ich cele i oczekiwania.
Najważniejszym celem przesłuchującego jest uzyskanie od świadka jak największej ilości informacji- szczerych, rzetelnych i wiarygodnych o zaszłości, zdarzeniu lub zjawisku wartościowym dla organu procesowego.
W przebiegu przesłuchania wyróżnia się kilka faz, a mianowicie: fazę czynności wstępnych, fazę zadawania pytań ogólnych, fazę zadawania pytań szczegółowych oraz fazę czynności końcowych.
Wyróżnia się różne sposoby, metody przesłuchań, które mają pomóc odpowiednim organom uzyskać potrzebną wiedzę: ( na podstawie badań J. Stanika)
I. Metoda swobodnej relacji -powoduje najmniej kompletne zebranie wiadomości, przy czym sanowi jednak najbardziej dokładne (zawierające najmniej błędów) źródło informacji - polega ona na swobodnej wypowiedzi na temat konkretnego zdarzenia.
II. Metoda przesłuchań za pomocą pytań kierunkowych - polega na zadawaniu pytań o zwięzłej, sensownej i jasnej strukturze w celu uzyskania jak największej liczby dokładnych i konkretnych informacji o zdarzeniu.
III. Metodę przesłuchania krzyżowego -powoduje uzyskanie najbardziej kompletnej wypowiedzi , która zawiera jednak w sobie najwięcej błędów - metoda ta jest niedopuszczalna w polskim ustawodawstwie - związana one jest z kolejnością przesłuchań; świadek najpierw przesłuchiwany jest przez stronę, która wezwała go do sądu, a następnie przez stronę przeciwną; metoda ma na celu zadawanie pytań sugestywnych, podstępnych i podchwytliwych, aby wywrzeć na przesłuchiwanym presję psychologiczną; metoda ta jest dopuszczana w systemie anglosaskim.
Istnieją także inne metody na przykład metoda symultaniczna - polega na jednoczesnym przesłuchiwaniu kilku osób czy metoda okazania - jej celem jest porównanie śladów pamięciowych świadka z przedstawionymi mu obiektami, stanami.
Co w sytuacji, gdy wszystkie te metody zawodzą?
Gdy mamy do czynienia z okrutnym przestępcą i tylko w nadzwyczajny sposób możemy uzyskać od niego informacje?
Co w sytuacji, gdy mamy do czynienia z bezwzględnym terrorystą gotowym zabić tysiące osób?
Czy w takich sytuacjach przesłuchujący może posłużyć się inną metodą- zastosować tortury?
Tortury jako instytucja o długiej historii
Jako instytucja tortury sięgają swymi początkami czasów starożytnych. Były powszechnie stosowane w Grecji, a następnie Rzymie jako sposób na uzyskiwanie zeznań i przyznania się do winy osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa. Niewolnicy byli rutynowo i zgodnie z prawem torturowani.
Plemiona germańskie, których ekspansja przyniosła koniec zachodniej części cesarstwa rzymskiego, nie stosowały w sądownictwie tortur, lecz „ordalia” jako zgodną z prawem metodę ustalania prawdy. Ta starożytna forma postępowania dowodowego zależała od boskiej interwencji , która miała oskarżonemu umożliwiać oskarżonemu pochwycenie rozżarzonego do czerwoności żelaza lub włożenie dłoni do wrzątku, a tym samym dowiedzenie swojej niewinności.
Narzędzia tortur
1.Madejowe łoże
Przesłuchanie z użyciem madejowego łoża dzieliło się na trzy etapy. W pierwszym etapie rozciągano ramiona i biodra przesłuchiwanego (używano również w tym celu drabiny do torturowania lub wahadła). Drugi etap to rozciąganie łokci, bioder i kolan, a etap trzeci - rzadko do niego dochodziło, bo torturowany albo się wcześniej przyznawał do winy, albo umierał - to rozrywanie mięśni i pozostałych stawów.
2.Wahadło- konstrukcja tej metody tortur składała się z umieszczonego pod sufitem haka z kółkiem, przez które przeciągnięta była lina. Jeden jej koniec umocowany był do kołowrotu, a do drugiego końca przywiązywano wygięte do tyłu i związane ręce przesłuchiwanego. Krępowano mu też nogi, czasami dodatkowo obciążając je kamieniami. Kat, obracając kołowrotem, wciągał torturowanego na linie do góry. Wówczas jego ręce zaczynały wyginać się w stronę pleców, a ciężar ciała ściskał jamę opłucnej, utrudniając oddychanie. Gdy tortura trwała dłużej, wówczas kości wyskakiwały ze stawów i zrywały się ścięgna. Rozciąganie przy użyciu wahadła często kończyło się śmiercią ofiary.
3.Tortura wodna - jedna z głównych tortur stosowanych przez hiszpańską inkwizycję, polegająca na wlewaniu wody do gardła podejrzanego. Torturowana osoba dusi się, podtapiana wodą. Po hiszpańsku tortura ta nazywa się toca, czyli „szmatka”, bo w usta ofiary wsadzano płótno, by nie mogła wypluwać wlewanej wody. Jest prosta w wykonaniu, dotkliwa dla torturowanej osoby i nie zostawia żadnych śladów zewnętrznych.
4.Kołyska Judasza - głównym elementem tego narzędzia tortur był szpic w kształcie ostrosłupa, zazwyczaj okuty blachą, wsparty na drewnianych nogach. Torturowaną osobę rozbierano i za pomocą systemu lin podciągano do góry ze związanymi rękami. Następnie kat wielokrotnie opuszczał ją na ostry wierzchołek, by zagłębił się on w odbyt (u mężczyzny) lub pochwę (u kobiety). W ciele ofiary dochodziło do rozerwania narządów wewnętrznych. Gdy wskutek bólu torturowana osoba traciła przytomność, cuconą ją, by kontynuować przesłuchanie. Kołyska Judasza czyszczona była rzadko albo wcale. Jeśli ofiara nie umarła od tortur, często umierała od zakażenia.
5.Gruszka (doustna, dopochwowa, doodbytnicza), Gruszką doustną torturowano przede wszystkim przesłuchiwanych heretyków i bluźnierców. Hiszpańska inkwizycja stosowała ją również wobec osób oskarżonych o czary. Gruszką o większych rozmiarach - tzw. dopochwową - wymuszano zeznania na kobietach, którym zarzucano seksualne kontakty z szatanem, natomiast gruszką doodbytniczą torturowano podejrzanych o sodomię i homoseksualizm. Narzędzie wkładano gwałtownie do ust, pochwy lub odbytu ofiary i z pomocą śruby, w którą gruszka była zaopatrzona, zwiększano jej rozmiar aż do wyrządzenia oskarżonemu nieodwracalnych ran. Kara ta była szczególnie okrutna zwłaszcza wtedy, gdy gruszki posiadały specjalne kolce.
6. Rozdzieracz piersi - wyspecjalizowane narzędzie tortur, stosowane wobec kobiet. W procesach inkwizycyjnych kobiety torturowane były z dużym okrucieństwem, głównie pod zarzutem czarów, ale również herezji, bluźnierstwa, cudzołóstwa lub innych czynów, w zależności od uznania inkwizytorów. Rozdzieracz to narzędzie, które kat wbijał w piersi przesłuchiwanej kobiety, często podgrzewając wcześniej metalowe ostrza. Jeśli to nie wystarczyło, by kobieta przyznała się do winy, kat przystępował do rozszarpywania piersi.
Innym wariantem tego narzędzia tortur był pająk. Służył nie tylko do rozdzierania piersi, miał szersze zastosowanie - ostrza umocowanego na linie narzędzia wbijano w piersi, pośladki lub brzuch ofiary i podnoszoną ją pod sufit izby tortur. Jeśli mimo to przesłuchiwana osoba nie przyznawała się do winy, po kilku godzinach umierała z upływu krwi.
Wolność od tortur- standard międzynarodowy
Społeczność światowa zabrania stosowania tortur. Nie przewiduje się żadnych wyjątków. 9 grudnia 1975 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Konwencje w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.
Prawo międzynarodowe traktuje tortury w podobnych kategoriach jak ludobójstwo czy niewolnictwo, uznając je za „przestępstwo nawet w tych krajach , które nie podpisały międzynarodowej konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur. Tortury są też objęte zasadą „ powszechnej jurysdykcji”, zgodnie z którą winni tortur mogą być sądzeni i karani niezależnie od miejsca popełnienia przestępstwa. W 1984 roku Kanada , Stany Zjednoczone i większość pozostałych krajów podpisały Konwencje w sprawie zakazu stosowania tortur, zobowiązując sygnatariuszy do uznania ich za przestępstwo i wyraźnie określając, że „żadne okoliczności wyjątkowe, taki jak stan wojny, groźba wojny, brak wewnętrznej stabilizacji politycznej lub jakakolwiek inna sytuacja wyjątkowa nie mogą stanowić usprawiedliwienia dla stosowania tortur.
Jakiekolwiek postępowanie funkcjonariusza publicznego lub osoby działającej na jego zlecenie lub za zgodą noszące cechy tortur oraz okrutnego , nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania stanowi zamach na godność ludzką.
Wolność od tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania jest wpisana do polskiego prawa konstytucyjnego( art. 40 Konstytucji RP) Dodatkowo, od strony pozytywnej polska ustawa zasadnicza gwarantuje każdej osobie pozbawionej wolności humanitarne traktowanie.
Mimo tak dużej liczby przepisów zabraniających stosowania tortur w wielu miejscach na świecie są one powszechnie praktykowane np. w Chinach, Rosji, USA, Białorusi, Arabii Saudyjskiej, Turcji itd.
.
Tortury najczęściej były stosowane jako kolejna faza śledztwa, którą poprzedzało wydobycie zeznań przy pomocy zwyczajnych przesłuchań. Przeprowadzano je zazwyczaj w oddzielnych pomieszczeniach, które były usytuowane w odosobnionych miejscach, aby zapewnić swobodę działań. Często przed zastosowaniem tortur przeprowadzano pewne czynności mające na celu zobrazowanie przesłuchiwanemu „ sił i możliwości”, czego zadaniem było spowodowanie wcześniejszego przyznanie się do winy lub ujawnienia ważnych informacji. Stosowanie tortur odbywało się stopniowo. Najpierw po pewnych czynnościach wstępnych wymienionych wyżej, jeśli przesłuchiwany nie udzielała satysfakcjonujących odpowiedzi stosowano wobec niego groźbę użycia tortur. Gdy dochodziło już do bezpośredniego torturowania, najczęściej stopień ucisku, okrucieństwa był coraz bardziej bolesny.
Niezaprzeczalnym jest fakt, iż tortury są zakazane przez prawo. Są jednak sytuacje w których stosowane są nielegalnie. Pytanie co w sytuacji gdy milkną prawa. Zaczynamy analizować głębiej przyczyny, które skłaniają daną osobę do zadawania bólu drugiemu człowiekowi. Czy możemy powiedzieć, że dane zachowania są uzasadnione z moralnego punktu widzenia?
Jakie praktyki uznaje się za tortury?
Istnieją psychologiczne metody przesłuchiwania osób podejrzanych o terroryzm określane jako „ wywieranie nacisku i presji”. Pozbawienie snu, poddawanie działaniu ostrego światła i głośnych dźwięków zyskały miano „ lekkich tortur” Żołnierze brytyjscy w Irlandii Północnej stosowali wobec bojowników IRA tzw. pięć sposobów: zakładanie kaptura na głowę, niepodawanie jedzenia, pozbawienie snu, ostre światło i hałas. Przykładem „ciężkich tortur” było smocze krzesło, wykorzystywane przez brazylijskie władze wojskowe.
„Oskarżonego sadzano na fotelu podobnym do tych, które można spotkać w salonach fryzjerskich, do którego przymocowywano go pasami okrytymi gumą piankową, podczas gdy innymi pasami krępowano jego ciało, palce u rąk i nóg obwiązywano przewodami elektrycznymi, po czym aplikowano serię elektrowstrząsów, równocześnie inny oprawca dotykał pałką elektryczną wewnętrznych części ud oraz genitaliów przesłuchiwanego”
dziennikarz, José Augusto Dias Pires
„Debility-dependence-dread”
Innym eufemizmem używanym na określenie tortur są „ ekstremalne metody śledcze”. Od końca lat pięćdziesiątych XX wieku daje się zaobserwować przesunięcie nacisku na techniki tortur unikające stosowania bezpośredniej przemocy wobec przesłuchiwanego. Najbardziej znanym zbiorem tych metod jest opracowany przez amerykańską Centralna Agencje Wywiadowczą podręcznik KUBARK Counterintelligence Interrogation.
„ Wszystkie techniki przymusu w zamierzaniu mają wywołać agresję.[…] Skutkiem zewnętrznych nacisków o odpowiednim natężeniu jest utrata mechanizmów obronnych, które wykształcił w sobie cywilizowany człowiek.[…] Stosunkowo niewielki stopień rozstroju homeostatycznego, zmęczenia, bólu, utraty snu lub niepokoju może osłabić te funkcje”.
Zgodnie z podręcznikiem CIA celem takiego rozstroju homeostatycznego jest wywołanie u przesłuchiwanego stanu osłabienia- uzależnienia-zastraszenia ( ang. debility-dependence-dread), powodującego procesy emocjonalne i motywacyjne, których następstwem są strach i niepokój:
„Okoliczności zatrzymania i przesłuchań aranżuje się tak, by obiekt czuł się odcięty od tego co znane, w czym znaleźć może oparcie, a także by poczuł się rzucony w sam środek tego, co dla niego obce. Kontrolując warunki bytowe osobowego źródła informacji, śledczy może ustalić jego dietę i godziny snu oraz wpływać na sposób zaspokajania innych jego podstawowych potrzeb. Zastosowanie w tym zakresie nieregularności wprowadza obiekt w stan dezorientacji i wywołuje u niego poczucie leku i bezsilności”
„Prowadzący przesłuchanie jest w stanie manipulować środowiskiem w którym przebywa obiekt, w celu stworzenia nieprzyjemnych lub trudnych do zniesienia sytuacji, zaburzenia jego poczucia czasu, przestrzeni, zniekształcenia percepcji zmysłowej. Wytrzymałość obiektu jest poważnie nadwyrężona. W tym czasie obiekt jest o wiele bardziej skłonny do współpracy”
Czy istnieje granica między „ stosowaniem technik wywierania nacisku i przymusu podczas przesłuchań , a stosowaniem tortur?
Przykładem narodu, który zmagał się z tym zagadnieniem jest Izrael. Być może dlatego, że Biblia hebrajska nie zawiera żadnego usprawiedliwienia tortur, państwo Izrael przez wiele lat starało się wprowadzić wyraźne rozgraniczenie pomiędzy torturami, a agresywnym przesłuchaniem i stworzyć warunki sprzyjające stosowaniu skutecznych metod śledczych bez uciekania się do tortur.
Co wyróżnia tortury?
Zasadnicza przyczyna teologiczna, która sprawia, że tortury( także tortury stosowane podczas przesłuchań) różnią się od innych aspektów wojny, kryje się w przedrostku „inter”(łac. między) Mając zasadniczo charakter międzyludzki, tortury są okrutnym sposobem zastraszania i zdominowania człowieka przez drugiego człowieka lub grupę ludzi. Tortury powodują w pewnym sensie moralna degradację zarówno ofiary jak i kata. Każda społeczność która zezwala na tortury, tym samym czyniąc z nich instytucje, puszcza w ruch machinę, która niszczy moralną wrażliwość i zdolność do rozróżniania między dobrem, a złe. W Ameryce Północnej wciąż jeszcze daje o sobie znać publiczne sumienie, które nie godzi się na stosowanie tortur, mimo, że własny rząd dopuszcza się takich praktyk na Bliskim Wschodzie i innych częściach świata.
Powrót niektórych państw do stosowania tortur w czasie przesłuchań oraz tortur w ogóle może budzić niepokój, zważywszy, że doktryna praw człowieka stanowi jedno z najważniejszych i kulturowych osiągnięć ostatnich 250 lat historii świata zachodniego, a absolutny i powszechny zakaz stosowania tortur jest jednym z filarów tej doktryny.
Dlaczego więc tortury w stosunku do osób przesłuchiwanych miałyby być czymś gorszym od np. „zastrzelenia wroga podczas wojny”?
Moralnie usprawiedliwione użycie karabinu M-16 i moralnie nieusprawiedliwione stosowanie tortur (np. podczas przesłuchań w celu zdobycia informacji, mogących zapobiec atakowi terrorystycznemu) ? Mają przecież ten sam cel- ochronę ludzkiego życia” Tortury podczas przesłuchań mogą zostać przerwane w chwili gdy ich ofiara wyjawi poszukiwane informacje. W czasie tortur mogą być obecni lekarze, po to by je przerwać, jeśli uznają, że życie przesłuchiwanego jest zagrożone. Dla porównania skutkiem trafienia pociskiem wystrzelonym z karabinu M-16 jest najczęściej śmierć.
Miejsce, gdzie „cichną” prawa?
Villa Grimaldi - kompleks budynków używanych jako miejsce przesłuchań i tortur więźniów politycznych przez chilijska paramilitarną policję DINA w czasie dyktatury Augusto Pinocheta.
„Przyprowadzano tam więźniów na wstępne przesłuchania, stosowano wymyślne metody tortur. Milkły prawa, gdy zabierano przesłuchiwanych w nieznane miejsce i na wypowiadano słowo „parilla”. Była metoda tortur polegająca na przypalaniu ciała ludzkiego. Był to świat kontrastu. Strażnicy grali na gitarze przy akompaniamencie jęków, podczas gdy za rogiem ktoś często umierał w męczarniach”
Chilijski poeta Ariel Dorffman jest autorem wiersza nawiązującego swoja treścią do więzienia w Santiago, stolicy Chile, w którym w latach 80. Ubiegłego wieku przesłuchiwano, przetrzymywano i torturowano więźniów politycznych.
„Panie, który jesteś wszędzie.
Czy byłeś też w Villa Grimaldi?
Tortury śledcze uważa się za najszybszy sposób uzyskiwania zeznań. Ich dopuszczalność można by uzasadniać potrzebą poznania prawdy, być może ważnych informacji służących zapewnieniu bezpieczeństwa powszechnego?
Czy w sytuacji, gdy osoba poddana torturom ochoczo składa fałszywe zeznania, tortury mogą mieć coś wspólnego z docieraniem do prawdy?
Czy nie jest tak, że ofiara tortur mówi to, czego oczekują od niej prowadzący przesłuchanie?
Zagrożenie asymetryczne?
W ostatnich latach w Stanach Zjednoczonych, w Wielkiej Brytanii, Izraelu czy Meksyku, na Filipinach, Singapurze czy Indonezji oraz innych liberalnych i demokratycznych krajach toczone są dyskusje dotyczące etycznej strony stosowania tortur jako „mniejszego zła” w obliczu perspektyw przeprowadzanych na masową skalę ataków terrorystycznych. Wyrażenie „zagrożenie asymetryczne” odnosi się do niebezpieczeństwa, jakie dla politycznej, ekonomicznej i społecznej struktury nowoczesnego narodu może stwarzać stosunkowo słaba, ale zdeterminowana organizacja terrorystyczna.
Czy możemy określić stosowanie tortur jako „mniejsze zło” w obliczu masowych ataków terrorystycznych?
Czy jednak globalny terroryzm „nie kusi” przywódców Stanów Zjednoczonych i innych państw do łamania reguł uzgodnionych ponad 30 lat temu?
Współcześnie zadajemy sobie pytanie: Jeśli osoba podejrzana o terroryzm, nie chce zeznawać, czy należy ją do tego zmusić? Jeśli wymuszenie zeznań przez zadanie bólu i cierpienia może zapobiec katastrofalnemu w skutkach zamachowi terrorystycznemu, czy wolno tak postąpić? Czy jest to moralnie usprawiedliwione?
Argumenty za stosowaniem tortur?
Gdyby tak spróbować przeprowadzić pewien eksperyment myślowy, czy udałoby nam się znaleźć argumenty za stosowaniem tortur?
Czy tortury mogą być kiedykolwiek uzasadnione z moralnego punktu widzenia?
Chcąc wydobyć informacje od Khalida Mahammeda, schwytanego w 2003 roku, który był szefem operacji al-Kaidy, poddano go „torturze wodnej”. Przytapiano go w beczce lub nakrywano mu twarz ręcznikiem, który następnie obficie polewano wodą. Podobny los spotkał Abdula Murada mieszkaniu odkryto fabrykę bomb dla terrorystów. Filipińscy policjanci połamali mu żebra, przypalali go papierosami, wlewali mu wodę do gardła i grozili, że oddadzą go Izraelczykom i dopiero tam przekona się, na czym polegają prawdziwe tortury.
Argumentów przeciwko stosowaniu tortur?
Jedna linia rozumowania- deontologiczna- zakładająca rozróżnienie pomiędzy czynami, które są złe, a takimi które są tylko bardzo szkodliwe, funkcjonuje w katolickiej teologii moralnej oraz innych tradycjach filozoficznych i opiera się na niepodważalnych zasadach. Pochodzące od greckiego słowa” deon”( to co niezbędne, konieczne, właściwe) podejście deontologiczne zakłada, że czyn moralnie zły pozostaje takim niezależnie od skutków, do których prowadzi. Zgodnie z takim stanowiskiem, tortury zawsze i wszędzie będą złe. Rozmaite konwencje i deklaracje ONZ przeciwko stosowaniu tortur też mają charakter deontologiczny.
Rozumowanie deontologiczne jest rozumowaniem dedukcyjnym, a nie indukcyjny. Należy przywołać także inny rodzaj rozumowania moralnego, który ze swej natury jest utylitarny i konsekwencyjny. Podejście takie polega na oszacowaniu przewidywanych i oczekiwanych korzyści płynących z danej opcji moralnej i porównaniu ich z jej ewentualnymi następstwami, a następnie udzielenie sobie odpowiedzi na pytanie: „ Czy po uwzględnieniu wszystkich „za” i „przeciw” więcej przemawia za tym, żeby to zrobić, niż żeby tego nie zrobić?”. Zgodnie z tym podejściem tortury przynoszą efekty odwrotne do zamierzonych i mogą powodować skutki znacznie gorsze od sytuacji, która była przyczyną ich zastosowania. Ponieważ skutki tortur są trudne do przewidzenia , system polityczny, który sankcjonuje ich systematyczne stosowanie, może mieć później kłopoty z kontrolowaniem myśli i czynów tych, którzy stali się ofiarami takich tortur i przeżyli.
Uraz psychiczny
Psychologowie często opisują uraz psychiczny doznawany przez osoby, które przeżyły tortury np. podczas przesłuchania , jako zbliżony do tzw. „zespołu stresu pourazowego” lub ciężkiego zaburzenia depresyjnego. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych pojawiła się też trzecia diagnoza określana jako „ trwała zmiana osobowości po katastrofie”
W wyniku przeprowadzonych badań przez Paula Davisa w RPA nad PTSD wszyscy przesłuchiwani więźniowie cierpieli na „ zespół stresu pourazowego”. Znęcano się nad nimi psychicznie, fizycznie, bito po głowie i ciele przy użyciu gumowych, drewnianych pałek, podkutych butów, stosowano wobec nich rażenie prądem uszu, sutków, worka mosznowego, duszono ich mokrymi płóciennymi workami, rozbierano do naga. Bywało, że przesłuchania trwały dziesięć godzin. U wszystkich badanych występowały zaburzenia snu, pocenie nocne, budzenie nocne, koszmary, pojawiły się też zaburzenia seksualne- impotencja, przedwczesna ejakulacja, anorgazmia.
Rozpatrując tortury z punktu widzenia teologii moralnej trzeba zwrócić szczególną uwagę na szkody wyrządzone w zakresie przesłanek trzeciego rzędu, gdyż niszczenie posiadanego przez jednostkę sensu świata jest głęboko nieetyczne.
Czy tzw.” zespół stresu pourazowego” może być celowym i starannie przemyślanym produktem dokonywanych działań śledczych?
Człowiek nie rodzi się katem?
*Czy możemy powiedzieć, że tortury wyrządzają krzywdę torturującym?
„Nienawidzę przemocy…zaręczam, że straszliwe wspomnienia związane z jej stosowaniem wobec innych ludzi dają mi prawo, by nienawidzić tortur..[..] Wystarczy nabrać przekonania, że robisz to w słusznej sprawie, że podejmowane są działania nieodzowne i że cel uświęca środki. Człowiek nie rodzi się katem”.
-anonimowy oprawca-
W drugiej połowie lat 60- tych grecka policja wojskowa wybierała i szkoliła kandydatów na oprawców. Istniały sposoby stopniowego znieczulania funkcjonariuszy na problem tortur m.in. sami musieli znosić tortury jako codzienny, normalny rytuał. Przykład grecki ilustruje , jak ludzi można nauczyć zdolności do zadawania innym cierpienia. Kat to ktoś głęboko zaangażowany w niegodziwy system i z tego powodu dokonujący czynów niemoralnych?
Ludzie zaangażowani w zadawanie tortur z powodu bezpieczeństwa narodowego mogli dążyć do błędnego dobra wywiedzionego z ideologii oraz posłuszeństwa wobec wydanych wobec nich rozkazów?
Czy odpowiemy na to pytanie w następujący sposób? Z powodu absolutnego prymatu ludzkiej godności wolność ludzkiej osoby nie może być w żaden sposób poświęcona dla dobra żadnego systemu społecznego bądź religijnego czy jakiegokolwiek innego celu. Godność owa jest niezależna od jakiejkolwiek instytucji jurydycznej.