9. Jezyki hasel przedmiotowych
Języki haseł przedmiotowych
Najszerzej u nas rozpowszechnione: Język Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej i KABA. Operują one kontrolowanym słownictwem para naturalnym, uzupełnianym i aktualizowanym w miarę ich napływu i pojawiania się nowych zagadnień. J. h. p. bardziej płynnie niż UKD podążają za dokumentami. Treść i opracowywana strona formalna nie są przyporządkowane do wcześniej skonstruowanych poddziałów i klas, są wyraźnie nazwane za pomocą pojęć z samych dokumentów. Z językami informacyjno-wyszukiwawczymi zbliża je podobny sposób wyrażania piśmiennictwa i ta sama metodyka analizy tekstów. Pierwsze prawidła wykonania katalogu przedmiotowego- badania nad tymi problemami(Polska) „Słownik „wileński”,” Katalog Przedmiotowy” Adam Łysakowski. Pierwszy polski uniwersalny, powszechnie dostępny słownik haseł przedmiotowych „Słownik tematów dla bibliografij i katalogów w układzie przedmiotowym” Jan Kossonogi(kierował zespołem)1956; sporządzony na podstawie kartoteki przedmiotowej egzemplarza obowiązkowego w Instytucie Bibliograficznym BN ( w wykorzystaniem pracy Łysakowskiego)- zawierał 4500 tematów i odsyłaczy łącznie; tematyka: dziesięciolecia po wojnie. Bardzo użyteczny, stosowany przez niemal 30 lat. Słownik dał początek obecnemu językowi haseł przedmiotowych BN. Dzięki słownikowi Łysakowskiego i słownikowi Kossonogi ukształtował się model języka haseł przedmiotowych i opracowania przedmiotowego. Kolejny (uaktualniony słownik, trzy kolejne edycje): Janina Trzcińska i Ewa Stępniakowska. Niedawno wyszła 4 wersja( Kędzielska, Klenczon, Stolarczyk-ukazywanie się w krótkim świadczy o zmianach w tematyce słownictwa ( nowością w nim: wprowadzenie określników do gł. zrębu alfabetycznego).
KABA ( Katalogi Automatyczne Bibliotek Akademickich)
Początek prac przypada na druga połowę 1991r.z inicjatywy i pod kierownictwem T. Głowackiej na UW. W 1992 dołączyły biblioteki: Uj, U Gdańskiego i AGH. Celem było utworzenie języka inf.- wyszuk. Umożliwiającego przeszukiwanie rzeczowe księgozbioru przez katalog komputerowyy publicznie dostępny- OPAC. Czynnikiem wyzwalającym współprace stal się zakup jednolitego systemu informatycznego. Wzorcem KABY język francuskiej BN (RAMEAU- który bazuje na języku Bibl. Kongresu w USA- LCSH). Budowa KABY to nie proste odwzorowanie RAMEAU na polski, każdy termin przechodził procedurę wyboru, oznaczono znaczenie i sprawdzano. Występowały komplikacje spowodowane szczegółowością słownictwa i hasłami o wąskich, krzyżujących się zakresach. Dbano o spójność KABA I REMEAU. Wybrane hasła poddawano redakcji językowej dla zachowania gramatyki. KABA ma nieograniczone słownictwo i uniwersalny zakres. Prace nad KABA przebiegają zespołowo. Obecnie język rozwijany jest przez 10 dużych bibliotek (uniwersalnych i dziedzinowych). Z czasem zespół powiększył się o bibliotekę: U Wrocławskiego, U. Lubelski, U. Skłodowskiej, Politechnikę Lubelską, A. Rolniczą w Lublinie i U. Kopernika. Zasoby wykorzystuje się jeszcze w 18 innych bibliotekach. Komórką koordynującą jest Ośrodek Języka i Kartoteki Wzorcowej KABA ( U. Warszawski). Z danych z października 2002r. język zawierał ponad 65000 haseł.
Kartoteka haseł wzorcowych
Język KABA nie ma drukowanego słownika, istnieje jako kartoteka haseł wzorcowych, dostępnych przez internet. Kartoteka obejmuje znormalizowane formy haseł, alfabetycznych, rzeczowych i wiążące je odsyłacze. Hasłem wzorcowym nazywa się wyrażenie języka haseł przedmiotowych, nazwę osobową lub tytuł dzieła, którym nadano obowiązującą w tym systemie ujednoliconą formę. Hasła wzorcowe języka haseł przedmiotowych są spójne z h. w. dla opisu formalnego. Kartoteki haseł wzorcowych są względnie nową postacią organizacji, prezentacji i kontroli słownictwa języków haseł przedmiotowych, pierwsze takie kartoteki obejmowały hasła potrzebne do opisu rzeczowego. Kartoteka mieści słownictwo języka, hasła przyjęte, odrzucone, odsyłacze, odwzorowuje relacje między hasłami.
NUKAT ( Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny)
Prace nad rozbudową kartoteki KABA były ważne dla powstania Nugatu, którego otwarcie nastąpiło 21 .10.2002r. NUKAT- pierwszy w Pl katalog centralny o szerokim zasięgu, zadanie: dostarcza infim. o dokumentach z 30 współpracujących bibliotek; jest łatwo dostępnym źródłem opisów bibliograficznych. W dniu otwarcia obejmował 765000rekordów kartotek haseł wzorcowych języka KABA, nazw osobowych, ujednoliconych tytułów, dzieł tytułów serii, nazw ciał zbiorowych, ponad 22000 opisów bibliograficznych wydawnictw ciągłych. Katalog rozwija się przez współkatalogowanie- biblioteki przesyłają doń zrobione u siebie opisy i mogą kopiować potrzebne rekordy ( unikanie dublowania opracowań i polepszanie tempa opracowań). Centrum (w bibliotece UW) prowadzi, rozbudowuje zasoby i koordynuje współprace bibliotek. Katalog ma własną stronę internetową, możemy szukać w różnych trybach i kategoriach. Możemy tam poznać biblioteki współpracujące.
Opis przedmiotowy. Hasło przedmiotowe.
Języki haseł przedmiotowych to narzędzia wyrażania informacji o zawartości, tematyce, formach i przeznaczeniu dokumentów, są w postaci tekstu- opisu przedmiotowego. Opis składa się z redagowanych zdań- haseł przedmiotowych. Jeżeli opis ma jedno hasło to jest jednokrotny, jeżeli więcej niż jedno wielokrotny. Hasło pozwala odzwierciedlić przedmiot, kontekst, sposób opracowania i ujęcia, formę dzieła. Elementy katalogu to alfabetycznie ułożone hasła. Sporządzenie adekwatnego opisu przedmiotowego oznacza, że utworzyliśmy charakterystykę informacyjno- wyszukiwawczą.
Słownictwo języków haseł przedmiotowych. Zasady redakcji.
Języki haseł przedmiotowych muszą ująć wielość i różnorodność informacji w piśmiennictwie. Muszą posiadać kompletne słownictwo, zawierać przynajmniej większość pojęć potrzebnych do zdania sprawy z zawartości treściowej dokumentów. Aby informacje się nie rozpraszały trzeba je notować w ustalonych formach. Słownictwo formułuje się w języku danego kraju.