WYŻSZA SZKOŁA HANDLOWA W KIELCACH
MIENIE KOMUNALNE
ILONA PSTROWSKA
ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA
WSH 3R
PLAN PRACY:
1.Wyjaśnienie pojęcia mienie komunalne.
2. Sposoby nabycia mienia komunalnego.
3. Składniki mienia komunalnego.
4. Dysponowanie i zarządzanie mieniem.
5. Podsumowanie.
1.Wyjaśnienie pojęcia mienie komunalne.
Mienie komunalne jest to własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie gminnych osób prawnych,
w tym przedsiębiorstw. Pojęcie własność jest terminem prawnym, ale stanowi również kategorie ekonomiczną. W sensie ekonomicznym właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim interesie danym dobrem majątkowym, i nie ma znaczenia, w jaką postać prawną to dysponowanie jest przyobleczone. Mienie komunalne służy wykonywaniu zadań nałożonych na gminę, a także stanowi gwarancję jej majątkowej odpowiedzialności, jako że za swoje zobowiązania gmina odpowiada mieniem do niej należącym. Gmina ma za zadanie przede wszystkim zaspakajać zbiorowe potrzeby wspólnoty samorządowej, a do tego potrzebne jej konkretne środki finansowe. Dlatego tak ważne jest posiadanie przez gminę majątku to on umożliwia jej prowadzenie własnej działalności gospodarczej. W obrębie mienia komunalnego ustawa nie tylko nie czyni różnicy pomiędzy własnością innymi prawami majątkowymi, lecz także pomiędzy mieniem należącym do gminy, mieniem należącym do związków gmin i mieniem należącym do gminy, mieniem należącym do związków gmin i mieniem należącym do innych gminnych osób prawnych,
w tym przedsiębiorstw. Mienie komunalne jest pojęciem szerszym od gminnego. W zakresie mienia komunalnego nie wchodzą prawa o charakterze niemajątkowym. Nie należy jednak rozumieć tego, iż podmiotem mienia komunalnego wymienionym w ustawach samorządowych nie mogą w ogóle przysługiwać prawa niemajątkowe. Choć ustawy samorządowe nie zawierają
w tym zakresie samodzielnych regulacji, uznaje się, że będą miały zastosowanie regulacje kodeksu cywilnego oraz przepisów szczególnych.
myśl ustawy o samorządzie gminnym nabycie mienia komunalnego może nastąpić:
na podstawie ustawy,
przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy, przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, zaś gdy brak porozumienia - decyzją Prezesa Rady Ministrów, podjętą na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia,
w wyniku własnej działalności gospodarczej,
przez inne czynności prawne,
w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.
Podmioty mienia komunalnego mogą samodzielnie decydować w jaki sposób wykorzystać składniki majątkowe, ale muszą pamiętać o zachowaniu wymogów zawartych w odrębnych przepisach prawa. Zasady zarządzania i korzystania
z mienia komunalnego oraz rozporządzania dochodami określone są w statucie. Nie ma też mowy o odpowiedzialności za zobowiązania gminy względem gminnych osób prawnych, ani gminnych osób prawnych względem gminy.
W przypadku, kiedy gmina zostaje zniesiona lub podzielona odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie. Mienie to własność i inne prawa majątkowe. Normatywne określenie mienia jednostek samorządu terytorialnego poprzez „własność i inne prawa majątkowe” nawiązuje wprost do cywilistycznej koncepcji mienia. Bez bliższej analizy tych pojęć w aspekcie ich cywilnoprawnego znaczenia interpretacja granic mienia
w rozumieniu ustaw samorządowych może nasuwać istotne trudności,
a zwłaszcza w procesie jego nabywania na podstawie przepisów wprowadzających ustawy reformujące administrację publiczną. Mienie komunalne jest ogółem praw majątkowych należących do gmin, ich związków oraz innych komunalnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. Mienie komunalne służy wykonywaniu zadań nałożonych na gminę, a także stanowi gwarancję jej majątkowej odpowiedzialności, jako że za swoje zobowiązania gmina odpowiada mieniem do niej należącym.
2. Sposoby nabycia mienia komunalnego.
Nabycie mienia komunalnego może nastąpić na podstawie ustawy, czyli przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym, a także przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy, przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin,
a w razie braku porozumienia decyduje Prezes Rady Ministrów. Nabywanie mienia następuje w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, lub też
w wyniku własnej działalności gospodarczej. Gmina nabywa też mienie przez różne inne czynności prawne. Nabycie mienia komunalnego następuje
w różnych innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami. Przejęcie mienia następuje:
z mocy samego prawa, jeżeli służyło ono użyteczności publicznej lub było niezbędne do wykonywania zadań gminy,
poprzez przekazanie na wniosek gminy; warunkiem przekazania było udowodnienie, ze mienie to jest związane z realizacją jej zadań.
Ważne w przypadku przekazania mienia na wniosek, gminie może być przekazane tylko takie mienie ogólnonarodowe, które aktualnie jest, a nie dopiero będzie związane z realizacją zadań. Nabycie mienia komunalnego może następować zarówno w trybie administracyjno-prawnym, jak i cywilnoprawnym. Pierwszy sposób realizowany jest przede wszystkim w drodze specyficznej procedury administracyjnej, tzw. komunalizacji, natomiast druga możliwość, wykorzystująca w szczególności instytucję umowy, opiera się na Kodeksie Cywilnym i innych ustawach, z których obecnie najistotniejszą rolę odgrywa ustawa o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe. Zgodnie z jej przepisami, restrukturyzujące się przedsiębiorstwa państwowe lub jednoosobowe spółki Skarbu Państwa powstałe w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego - mogą przekazywać gminie grunty zabudowane budynkami mieszkalnymi i obiektami infrastruktury technicznej i społecznej. Przekazanie następuje w drodze umowy, przy czym na gminie spoczywa obowiązek zawarcia umowy; k.c. daje natomiast podstawę do pomnażania majątku
w drodze np. pobierania pożytków z prowadzonej działalności gospodarczej czy podejmowania czynności prawnych (np. umów), w wyniku których następuje przysporzenie majątkowe.
3. Składniki mienia komunalnego.
Składniki mienia komunalnego można podzielić na kilka kategorii, z których najważniejszą stanowi prawo własności, czyli najpełniejsze prawo podmiotowe, umożliwiające korzystanie, przede wszystkim z rzeczy (ruchomych
i nieruchomości), w sposób zgodny z przeznaczeniem tego prawa, np. poprzez pobieranie pożytków i innych dochodów lub rozporządzanie rzeczą, ograniczone tylko ustawami i zasadami współżycia społecznego. Drugą kategorię stanowią inne prawa rzeczowe, takie jak użytkowanie wieczyste oraz ograniczone prawa rzeczowe, czyli prawa na rzeczy cudzej, m.in. użytkowanie, służebności gruntowe, zastaw, hipoteka. Do trzeciej grupy zalicza się prawa majątkowe względne (nieskutkujące wobec osób trzecich), wśród nich wierzytelności, uprawnienia wynikające z umów: najmu, dzierżawy, użyczenia itp. Odrębną kategorię stanowią prawa wynikające z faktu uzyskania przez gminę pozycji wspólnika w spółce prawa handlowego, tj. prawa z tytułu udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i wynikające z akcji należących do gminy. W skład mienia komunalnego wchodzą zatem wyłącznie prawa majątkowe, nie wchodzą natomiast prawa niemajątkowe, w stosunku zarówno do dóbr materialnych, jak i niematerialnych. Oprócz własności gminie i innym gminnym osobom prawnym mogą przysługiwać inne prawa majątkowe, np. użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe, wierzytelności itp. Mienie komunalne to także środki finansowe, które mogą pochodzić z różnych źródeł. Generalnie można stwierdzić, że mienie komunalne obejmuje aktywa, a nie pasywa.
4. Dysponowanie, gospodarowanie i zarządzanie mieniem.
Dysponowanie mieniem komunalnym odbywać się może (tak jak nabywanie) na drodze administracyjno-prawnej i cywilnoprawnej; znaczenie tej pierwszej maleje i przewidziana ona została w ustawie o gospodarce nieruchomościami w kilku przypadkach, np. rozwiązania umowy
o ustanowieniu wieczystego użytkowania, oddania nieruchomości w zarząd komunalnej jednostce organizacyjnej. Organem właściwym do wydawania decyzji w tych sprawach jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). Coraz szerzej jest natomiast wykorzystywana metoda cywilnoprawna, nie tylko w przypadku zawierania klasycznych umów, np. sprzedaży, ale także w tych sferach,
w których dotychczas obowiązywała procedura administracyjna. W przedmiocie zarządzania mieniem istnieją szczegółowe przepisy odnoszące się do różnych podmiotów wydzielanych w zakresie wykonywania administracji publicznej na szczeblu gminy. Kierownicy jednostek organizacyjnych urzędu gminy nie posiadających osobowości prawnej działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta. Natomiast jednostki pomocnicze gminy zarządzają i korzystają z mienia komunalnego oraz rozporządzają dochodami z tego źródła w zakresie określonym w statucie. Statut określa również zakres czynności dokonywanych samodzielnie przez jednostkę pomocniczą w zakresie przysługującego jej mienia.
Przepis art.43 Ustawy o samorządzie gminnym ujmuje mienie komunalne jako jednorodny zespół praw majątkowych, nie wyodrębniając takich jego rodzajów, jak np. mienie publiczne, prywatne itp. Nie ma też podziału mienia komunalnego według źródeł jego pochodzenia. Całe mienie komunalne ujmowane jest jako mienie jednorodne w tym znaczeniu, że jest to mienie
w rozumieniu prawa cywilnego, a w szczególności w rozumieniu art.44 Kodeksu cywilnego. Pod pojęciem mienia komunalnego rozumiane są aktywa trwałe i obrotowe, czyli kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe
o wiarygodnie określonej wartości. |Są to:
Środki trwałe - rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi,
o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki środki. Zalicza się do nich w szczególności:
nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe, prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
ulepszenia w obcych środkach trwałych,
inwentarz żywy.
Środki trwałe w budowie - rozumie się przez to zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego.
Wartości niematerialne i prawne - rozumie się przez to, nabyte przez jednostkę zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki.
Pozostałe aktywa trwałe w skład pozostałych aktyw trwałych wchodzą kotły i maszyny energetyczne, maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania.
Długotrwałe aktywa finansowe tj. udziały posiadane np w spółkach prawa handlowego.
Gospodarowanie mienie to bardzo ważny element w zarządzaniu finansami gminy, a jednocześnie zagadnienie dość skomplikowane z uwagi na fakt zapewnienia największej efektywności wykorzystania posiadanych zasobów dlatego ustawodawca zobowiązał Wójta, Burmistrza Gminy, by każdorazowo do projektu budżetu dołączał informacje o stanie mienia komunalnego wraz
z objaśnieniami. Korzystanie z mienia oraz zarządzanie nim polega na dokonywaniu bieżących czynności oraz na decydowaniu o przeznaczeniu
i sposobie wykorzystywania jego składników. Jednostki samorządu terytorialnego, aby móc odpowiednio zarządzać majątkiem komunalnym
i podejmować jak najlepsze decyzje dotyczące bieżącego i długofalowego jego wykorzystania, muszą mieć rzetelne, aktualne i o pewnym zakresie szczegółowości dane. Jednym z dokumentów, który może dostarczać takich danych i być dzięki temu narzędziem pomocnym w procesie zarządzania jednostką samorządową jest informacja o stanie mienia komunalnego. Mienie komunalne jest jednym z najważniejszych źródeł dochodów gminy. Do podstawowych składników mienia komunalnego należą grunty oraz lokale. Grunty: Rada gminy załatwia wszystkie sprawy związane z gospodarką terenami wchodzącymi w skład mienia komunalnego. Warto wiedzieć, że osobom prawnym oraz osobom fizycznym, które prowadzą działalność charytatywną, opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową i wychowawczą oraz sportowo-turystyczną, grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy mogą być sprzedane za cenę obniżoną lub oddawane nieodpłatnie w użytkowanie wieczyste lub użytkowanie, na cele nie związane
z prowadzeniem działalności zarobkowej. Lokale: Lokale gminne pozostają
w gestii przedsiębiorstw komunalnych (np. Zakładu Budynków Komunalnych), które mają odrębną od gminy osobowość prawną i są jedynie nadzorowane przez Radę Gminy. Dysponują one majątkiem przekazanym odpłatnie w drodze ustanowienia zarządu lub w prawie wieczystego użytkowania i o tym majątku mogą samodzielnie decydować. Posiadają równie przekazane nieodpłatnie
w ramach tzw. administracji zleconej grunty zabudowane i niezabudowane
w szczególności komunalne budynki mieszkaniowe, grunty przeznaczone pod zabudowę, budynki administracyjne i inne. Rada gminy, której mienie pozostaje w administracji przedsiębiorstwa
komunalnego na warunkach zlecenia, zachowuje uprawnienia do decydowania
o jego przeznaczeniu i sposobie wykorzystania. Może zatem np. określać zasady gospodarowania tym mieniem przez przedsiębiorstwa, w tym określać zasady ustalania stawek czynszu za dzierżawę. Rada gminy uprawniona jest do określenia, które lokale użytkowe oddawane są w najem na warunkach przetargu, a które temu trybowi nie podlegają. Może ona te określić zasady najmu komunalnych lokali użytkowych oraz zasady ustalania czynszów najmu za lokale użytkowe. Możliwe są zatem do określenia minimalne stawki czynszu najmu w zależności od celu używania lokalu i jego położenia w mieście, ponadto można określić zniżki procentowe dla lokali używanych na cele oświaty, kultury, zdrowia i opieki społecznej, a także lokali położonych
w oficynach, suterenach i w budynkach przeznaczonych do wyburzenia. Warto jednak zaznaczyć, że ustawa o samorządzie terytorialnym określa radę gminy jako jedynego decydenta w kwestii przydziału lokali użytkowych na okres dłuższy niż 3 lata. Oznacza to, że decyzję o przyznaniu długoletniej dzierżawy podejmuje wyłącznie rada gminy, a nie sam wójt, czy burmistrz.
5. Podsumowanie.
Podsumowując mienie komunalne to ważny element w zarządzaniu gminą, gdyż mienie pomaga w wykonywaniu zadań nałożonych na gminę.
W sytuacji takiej, że gmina ma za zadanie przede wszystkim zaspakajać zbiorowe potrzeby wspólnoty samorządowej potrzebne są jej do tego konkretne środki finansowe jakimi jest mienie komunalne. Mienie komunalne umożliwia poprawne działanie organów gminy i prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Dzięki posiadaniu mienia podmioty mienia mogą być w pewien sposób samodzielne.
LITERATURA:
1. Józef Filipek, Prawo administracyjne, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003
2. Tadeusz Milczarek, Samorząd gminny, Wydawnictwo Prawno- Ekonomiczne Infor, Warszawa 1999
3. Jan Paweł Tarno, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002
4. T. Dybowski, Mienie komunalne, ST 1991
5. J. Wasilkowski, Pojęcie własności we współczesnym prawie polskim, Warszawa 1972
6. Andrzej Miszczuk, Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
7. Ustawa z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym.
Ustawa z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym art. 43
J. Wasilkowski, Pojęcie własności we współczesnym prawie polskim, Warszawa 1972, s.15.
Józef Filipek, Prawo administracyjne, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s.
T. Dybowski, Mienie komunalne, ST 1991, s.11.
Ustawa z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym art. 44.
Jan Paweł Tarno, Samorząd terytorialny w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s.64.
Tadeusz Milczarek, Samorząd gminny, Wydawnictwo Prawno- Ekonomiczne Infor, Warszawa 1999, s.59.
Józef Filipek, Prawo administracyjne, Kantor wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, s. 66.
Andrzej Miszczuk, Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s.55