Szkoleniowa rada pedagogiczna

Temat: ZACHOWANIA AGRESYWNE DZIECI I MŁODZIEŻY

Cele:

• próba zdefiniowania pojęcia agresja i przemoc;

• zwiększenie świadomości i stanu wiedzy o problemie;

• ukazania przyczyn agresywnych zachowań dzieci i młodzieży;

• ukazanie sposobów przeciwdziałania agresji.

Zakres tematyczny:

• pojecie agresji i przemocy;

• rodzaje agresji;

• przyczyny zachowań agresywnych dzieci występujące w środowisku rodzinnym i szkolnym;

• zjawisko mobbingu i sposoby przeciwdziałania przemocy grupowej;

• podstawy prawne interwencji nauczycieli w przypadku zachowań agresywnych młodzieży;

• eliminowanie zachowań agresywnych poprzez prowadzenie zajęć profilaktycznych.

Agresja - intencjonalne zachowanie skierowane w stosunku do drugiej osoby, mające na celu wyrządzenie krzywdy (szkody).

Zachowanie agresywne jest zachowaniem aspołecznym, anormatywnym, zawsze prowadzi do negatywnych skutków.

Przemoc - działanie na szkodę drugiej osoby, naruszanie jej praw i dóbr osobistych, uniemożliwiające jej samoobronę. Jest działaniem intencjonalnym, nie jest zachowaniem przypadkowym. może być przemoc fizyczna i psychiczna; jest działaniem szerszym aniżeli agresja.

Rodzaje agresji:

1. Podejście do agresji wg Zakrzewskiego:

1. indywidualistyczne - zachowanie agresywne jest pojmowane jako agresywne tylko wtedy, gdy była intencja wyrządzenia krzywdy;

2. interindywidualistyczne - kluczowym pojęciem w omawianiu agresji jest percepcja agresji: czyli w zależności od tego jakie normy, prawa, zasady przywołam (oceniam) jako agresywne lub nie.

2. Podejście do agresji wg Gaś (ze względu na kryteria):

1. kryterium organu, za pomocą, którego realizowana jest agresja:

- agresja słowna (werbalna): plotkowanie, obrażanie;

- agresja fizyczna: - własne ręce, nogi;

- użycie przedmiotów.

b) kryterium związku miedzy agresorem a ofiarą:

- agresja aktywna (np. podpalenie domu sąsiada) /pasywna (uniemożliwienie innym osobom wykonania jakiejś czynności poprzez swoją obecność);

- agresja bezpośrednia/pośrednia ( stwarza trudności w identyfikacji agresora): może być aktywna(np. podpalenie) lub pasywna ( np. plotki).

3. Podejście do agresji wg G. Poraj:

a) agresja fizyczna:

- bezpośrednia:

• zachowania napastliwe;

• zachowania destruktywne (np. niszczenie, darcie, rzucanie, działania mające na celu uszkodzenie ciała: kopanie);

- pośrednia:

• zachowania napastliwe (np. przeszkadzanie, dokuczanie, chowanie, zamiana przedmiotów);

• zachowania destruktywne (np. psucie, darcie, tłuczenie).

4. Agresja instrumentalna - zachowanie agresywna przynosi osiągnięcie konkretnego celu.

5. Agresja przeniesiona - zachowanie agresywne przeniesione na inny obiekt, niż ten, który nas sprowokował.

> a. odroczona (rodzaj utajenia)

6. Agresja z nudy - jej funkcją jest dostarczenie bodźców (np. blokersi).

7. Agresja obronna - zostaliśmy sprowokowani do tego aby się zachować agresywnie.

8. Agresja na własną osobę.

Przyczyny zachowań agresywnych:

I grupa

1. Czynniki genetyczne: (poparcie tej teorii)

• powszechne występowanie zachowań agresywnych;

• istnienie zorganizowanych form i grup stosujących agresję;

• spontaniczność agresji i jej przyjemnościowa motywacja;

• występowanie w mózgu ośrodków sterujących zachowaniem agresywnym oraz istnienie substancji chemicznych, które pobudzają występowanie zachowań agresywnych;

• istnienie gotowych wzorców walki.

Czynniki biologiczne:

• instynkt walki, przetrwania, obrony własnego terytorium;

• niezaspokojone potrzeby (spojrzenie Z. Freuda - tłumienie w sobie agresji może być jednym z czynników chorobotwórczych);

• Czynniki ekonomiczno - społeczno - kulturowe (E. Fromm).

• Hormony:

• testosteron (grupa chronicznie zachowująca się agresywnie miała bardzo wysoki poziom testosteronu);

• syndrom PIH (hermafrodytyzmu)

• anomalie chromosomalne ( gdy u mężczyzn wystąpi XXYY - skłonność do zachowań agresywnych).

• Hipoglikemia - zmniejszanie stężenia glukozy we krwi: (im mniej cukru, tym jesteśmy bardziej agresywni).

• Frustracja, może prowadzić do zachowań agresywnych.

• Alergia - dziecko alergiczne może być bardziej pobudzone ze względu ograniczeń choroby, a tym samym skłonne do zachowań agresywnych.

• Skutek chorób mózgu (zapalenie opon mózgowych).

• Bodźce : - lękające;

- przeszkadzające;

- społeczne lękające (np. ktoś mlaska podczas jedzenia).

II grupa

Przyczyny wynikające ze środowiska ucznia:

1. Rodzina:

wg H. Rylke

Czynniki środowiska rodzinnego wpływające na rozwój tendencji agresywnych:

• Emocjonalnie chłodne nastawienie rodziców do dziecka (lub osoby z rodziny najważniejszej dla dziecka), brak zaangażowanie w jego sprawy.

• Postawa permisywna - pozwalanie dziecku na wszystko; brak zasad, reguł postępowania, brak jasno określonych granic wobec zachowania agresywnego w stosunku do dorosłych, rodzeństwa, rówieśników.

• Apodyktyczność rodziców; bicie, ostre traktowanie, ostre wybuchy gniewu.

• Cechy temperamentalne dziecka.

Zaburzone postawy kształtujące się w dzieciństwie.

I typ - postawa „ku ludziom”

(Rodzic nadopiekuńczy; dziecko to wykorzystuje a później wykorzystuje innych, uczy się być niezaradnym.)

II typ - postawa „przeciw ludziom”

(Lekceważymy innych; wzmacnianie w dziecku postawy dominującej; zachowania przemocowo wzmacniane)

III typ - postawa „od ludzi”

( Izolacja, unikanie kontaktów społecznych; rodzice izolują dziecko od innych; takie osoby wycofują się , żyją w odosobnieniu)

Błędy wychowawcze:

- zbyt częste używanie zwrotów: „Ty to nigdy ”, „Ty to zawsze”;

- nie mówienie do dziecka lub zbyt rzadko: „kochanie cieszę się, że jesteś”;

- nie bronienie własnego dziecka, gdy potrzebuje od nas wsparcia (skrajna - nadmierna ochrona);

- nieumiejętność rozmowy, słuchania;

- brak konsekwencji w postępowaniu rodzica;

- wyręczanie dziecka;

- obarczanie jednego dziecka za wszystko (często najstarszego dziecka w rodzinie)

Preferowana technika : Sandwicz: pozytywny - negatywny - pozytywny.

Postawy wychowawcze:

I wymiar

(fizyczna i duchowa swoboda dziecka)

Pobłażliwość ……………………………………………. Ograniczenia

II wymiar

(emocjonalne zachowania wychowawców)

Ciepło ……………………………………………………. Zimno

Rozwój osobowości w kierunku agresywnym.

1. Postawa ciepła pobłażliwa.

2. Postawa zimna pobłażliwa.

Rozwój osobowości w kierunku lękliwym.

3. Postawa ciepła ograniczająca.

4. Postawa zimna ograniczająca.

Typy osobowości.

1. Osobowość ekstrawertyczna.

2. Osobowość introwertyczna.

Wymiar stabilizacji emocjonalnej.

Stabilny ……………………………………………………. Labilny

Introwertyczny - stabilny ----- ciepło - ograniczająca

Introwertyczny - labilny ----- zimna - ograniczająca

(lękliwy, neurotyczny, chorzy)

Ekstrawertyczny - labilny ----- zimna - pobłażliwa

(przestępcy kryminalni)

Dziecko z wrodzonymi skłonnościami ekstrawertycznymi potrzebuje postawy ograniczającej, a dzieci o tendencjach introwertycznych - postawy pobłażliwej.

Typ ekstrawertyczny jest bardziej wrażliwy na nagrody a typ introwertyczny na kary.

2. Grupa rówieśnicza:

• naśladowanie idola, który jest dla mnie ważny;

• rozmycie odpowiedzialności w grupie;

• brak reakcji ze strony otoczenia;

• wpływ mediów.

3. Szkoła:

• postrzegany jestem jako gorszy (czynnik ekonomiczny);

• niesprawiedliwość nauczycieli postrzegana przez uczniów;

• naśladowanie zachowań agresywnych;

• „fala”.

Zachowania nauczycieli wywołujące agresje uczniów.

Rodzaje niepożądanych zachowań nauczycieli:

- nerwowość;

- niesprawiedliwe ocenianie;

- złośliwość, cynizm;

- niekonsekwencja w działaniu;

- zbytnia poufałość;

- atakowanie, ocenianie innych nauczycieli bądź rodziców;

- stronniczość, okazywanie sympatii i antypatii;

- krytykanctwo;

- krzyk;

- obrażanie poczucia godności;

- obojętność, brak reakcji;

- lekceważenie uczniów i ich rodziców;

- porównywanie uczniów;

- rutyna.

Młodzież zachowuje się agresywnie, ponieważ:

• nie potrafi poradzić sobie z własnymi emocjami;

• poprzez zachowania agresywne redukuje w sobie lęk dodając sobie pewności siebie;

• trudności w radzeniu sobie w sposób dojrzały i racjonalny;

• gdy woła o pomoc;

• brak umiejętności komunikowania się;

• walczy o swoje potrzeby ale i swoją pozycję;

• zapewnia sobie bezpieczeństwo: „nie musisz mnie lubić ale musisz się mnie bać”;

• nie chce się podporządkować dorosłym;

• potrzebuje doznać satysfakcji za krzywdę, którą otrzymał;

• rozbieżność miedzy realnym obrazem siebie a marzeniami o sobie;

• odgrywanie roli kozła ofiarnego w rodzinie (szkole).

Jakie działania podjąć aby eliminować zachowania agresywne?

• Rozmowa z dzieckiem.

Gdy decydujesz się na rozmowę z dzieckiem postaraj się:

- wysłuchaj je uważnie (nie przerywaj, nie pospieszaj, sprawdzaj czy dobrze zrozumiałeś);

- zebrać (zapisać) informacje dotyczące konkretnych zdarzeń (miejsce, czas, częstotliwość, itp.);

- zapewnić, że jesteś z nim, jesteś po jego stronie i nie pozwolisz na krzywdzenie go;

- nie wyśmiewać się z jego słabości;

- pomóc mu uwierzyć w siebie, docenić każdy wysiłek („próbowałeś się bronić, odszedłeś z podniesioną głową, brawo, zrobiłeś co mogłeś”);

- pozwolić mu na płacz, uszanować jego lęk i bezradność („wiem, że to przykre, nie łatwo się bronić”);

- nie bagatelizować sprawy („jakoś to będzie”).

Rozmowa z rodzicem może mieć podobny przebieg.

• Zarys programu zaradczego.

1. Płaszczyzna informacyjno - profilaktyczna:

- diagnoza i analiza środowiska rodzinnego;

- lekcje wychowawcze dotyczące wyjaśnienia zjawiska agresji z aktywnym uczestnictwem uczniów(ale ostrożnie aby nie pobudzić do większej agresji, nie podsunąć im pomysłów);

- spotkania z rodzicami;

- przeprowadzenie cyklu spotkań dla nauczycieli, rodziców, uczniów z psychologiem, policjantem, pedagogiem z przedstawicielem sądu rodzinnego;

- pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły;

- indywidualne podejście do ucznia;

- kształtowanie szacunku dla podstawowych norm życia społecznego;

- tworzenie klimatu powszechnego potępienia i pełnej dezaprobaty dla KAŻDEGO przejawu zachowania agresywnego;

- zapoznanie uczniów ze statutem szkoły;

- współpraca na linii szkoła - dom.

2. Działania interwencyjne:

- stałe dyżury nauczycieli i uczniów na korytarzu;

- eliminowanie socjalnych czynników poprzez pomoc finansową, materialną;

- systematyczna współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym;

- natychmiastowa reakcja na łamanie zasad, reguł;

- natychmiastowe działanie celem zlikwidowania negatywnego zjawiska;

- fachowa pomoc psychologa, pedagoga.

3. Działania zmierzające do zagospodarowania czasu wolnego:

- zajęcia wspomagające więzi miedzy uczniami;

- włączanie młodzieży , szczególnie do prac na rzecz wolontariatu;

- aktywne uczestnictwo w kulturze, np. taniec, muzyka, sztuka;

- proponowanie uczestnictwa w kolach zainteresowań.

Mobbing - szykany i prześladowania.

Pojęcie mobbingu dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży. Obecnie oddzielono mobbing szkolny od zawodowego, który określa się jako - buulliyyng.

Mobbing może dotyczyć jednostki lub całej grupy. Sprawcą prześladowań również może być jednostka lub grupa. Ofiara łatwiej znosi szykany ze strony jednostki aniżeli grupy. Mobbing jest pewnego rodzaju przemocą.

O zjawisku mobbingu mówimy wtedy, gdy miedzy stronami występuje nierównowaga sił i te działania trwają powyżej 6 miesięcy bez przerwania.

Niektóre z czynników będących przyczynami mobbingu:

1. Brak ciepła, zaangażowania sprawami dziecka.

2. Pobłażliwość i przyzwolenie na niewłaściwe zachowania wobec innych osób.

3. Brak jasno wyznaczonych granic w postaci zasad i norm zachowania.

4. Stosowanie agresji i przemocy w kontaktach miedzy dorosłymi i w stosunku do samego dziecka lub wychowywanie w duchu „dziecko nie ma głosu”.

5. Rozwiązywanie konfliktów i napięć domowych i klasowych metodami „siłowymi”.

6. Podwójne wzorce zachowań u dorosłych (co innego mówimy, co innego robimy).

7. Przebywanie w grupie, w której lider (pozytywny dla dziecka) stosuje przemoc odnosząc korzyści, nie tracąc swojej popularności a jego zachowania nie spotykają się z negatywnymi konsekwencjami.

8. Oglądanie programów, filmów z atakami przemocy, korzystanie z gier komputerowych, w których zatracane jest poczucie rzeczywistości, gdzie nie widać cierpienia, krzywdy ofiary ale sprawcę jako postać godną naśladowania.

• Procedura radzenia sobie z agresją i przemocą w szkole.

Interwencja w szkole powinna koncentrować się na:

1. Identyfikacja zjawiska.

2. Diagnoza stanu i potrzeb.

3. Projektowanie rozwiązania sytuacji.

4. kontrola.

Sposoby rozwiania problemu:

- grupy wsparcia dla tych uczniów;

- indywidualne poradnictwo( rozmowy z uczniami i rodzicami);

- terapia grupowa (elementy terapii grupowej);

- programy zaradcze;

- grupy pomocy koleżeńskiej.

Literatura pomocnicza:

• „Przewodnik po wybranych przepisach prawnych w sprawach nieletnich zagrożonych demoralizacją i przestępczością.” - Wydział Prewencji Komendy Policji w Łodzi.

• „Program zapobiegania niedostosowaniu społecznemu i przestępczości wśród dzieci i młodzieży” - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.

• Procedury postępowania w przypadku demoralizacji, alkoholu i narkomanii.

• Działania interwencyjne w przypadku zagrożenia demoralizacją, alkoholu i narkomanii.

• Postępowanie wobec ucznia - sprawcy czynu karalnego lub przestępstwa.

Przykładowe badania nt. agresji i przemocy.

I. Rozmiar i źródła przemocy.

Wyniki badań z 1999r. na próbie kl.VIII.

emocjonalne	fizyczne	zaniedbywanie	seksualne
koledzy matka ojciec nauczyciel rodzeństwo osoby obce znajomi rodziny sąsiedzi.	ojciec matka koledzy rodzeństwo nauczyciele	ojciec matka koledzy rodzeństwo nauczyciele	koledzy rodzeństwo = krewni osoby obce nauczyciele = ojciec matka sąsiedzi znajomi rodziny

II. Problematyka agresji i przemocy w szkole.

Źródło informacji:

- skargi pisemne

- uwagi ustne

- badanie przestrzegania praw ucznia

- rozmowy indywidualne.

Spostrzeżenia i uwagi wizytatorów.

- niedostateczna wiedza psychologiczno - pedagogiczna

- niewłaściwe zachowania nauczycieli wobec uczniów

• bagatelizowanie zgłaszanych przez uczniów problemów

• brak natychmiastowej reakcji na agresje

• niekonsekwentne i niesprawiedliwe traktowanie uczniów

- nieznajomość przepisów prawa oświatowego

- niedostateczna współpraca kadry pedagogicznej z rodzinami uczniów

- niewłaściwa organizacja pracy

- mała skuteczność działań wychowawczych

- brak znajomości środowiska rodzinnego uczniom

- niedostosowanie programów wychowawczych i profilaktycznych do potrzeb szkoły.

Przykłady ćwiczeń:

Ćwiczenie 1.

Skojarzenia z pojęciem agresja i przemoc.

Ćwiczenie 2.

Czynniki ryzyka i czynniki chroniące przed agresją:

• grupa rówieśnicza;

• massmedia;

• czas wolny;

• styl życia, zwyczaje;

• szkoła; doświadczenia;

• opiekunowie.

Ćwiczenie 3.

Przyczyny zachowań agresywnych:

• Co w rodzinie ma wpływ na zachowania agresywne?

• Przyczyny szkolne: - cechy zachowań nauczycieli

- uczniowie.

• Szkoła jako instytucja (kwestie organizacyjno - prawne).

Ćwiczenie 4.

Kalambury nt. np. lęku, strachu.

Przykłady powiedzeń:

„Uciekać gdzie pieprz rośnie.”

„Strach ma wielkie oczy.”

„Ze strachu mieć duszę na ramieniu.”

„Trzęsiesz się ze strachu jak osika.”

„Siedzieć cicho jak mysz pod miotłą.”

W przygotowaniu scenariusza korzystałam m.in. materiałów uzyskanych na kursie nt. zachowań agresywnych dzieci i młodzieży.

---