R. Merton - Struktura społeczna i anomia.

Wzory celów kulturowych i norm instytucjonalnych:

Istnieją dwa elementy struktury społecznej, które dla analizy mają znaczenie bezpośrednie:

1. Kulturowo usankcjonowane dążenia i zainteresowania, wytyczone jako usankcjonowane cele dla wszystkich lub bardziej konkretnie umiejscowionych członków społeczeństwa. Cele są mniej lub bardziej zintegrowane i z grubsza uporządkowane w jakąś hierarchię wartości.

2. Przyjęte sposoby zdążania do tych celów.

Każda grupa społeczna nieodmiennie kojarzy swe cele kulturowe z zakorzenionymi w obyczajach, bądź instytucjach przepisami, wyznaczającymi dozwolone sposoby zdążania o tych celów. Wiele sposobów, które z punktu widzenia jednostek byłyby najbardziej skuteczne dla osiągnięcia pożądanych wartości - stosowanie przemocy, oszustwo, siła - jest wyłączonych z instytucjonalnego obszaru dozwolonych zachowań. Kryterium przyzwolenia stanowi nie skuteczność, lecz naładowane wartościami emocje, podtrzymywane przez większość członków grupy lub przez tych, którzy mogą lansować owe przekonania przy łącznym użyciu władzy i propagandy. Dobór środków wiodących do celów ograniczany jest przez zinstytucjonalizowane normy.

Kulturowy nacisk na pewne cele zmienia się niezależnie od stopnia nacisku kładzionego na zinstytucjonalizowane środki. Może w ten sposób powstać bardzo silny nacisk na wartość określonych celów, przy stosunkowo niewielkim zainteresowaniu instytucjonalnie zalecanymi środkami do nich wiodącymi. Krańcowy przypadek występuje wtedy, gdy rozpiętość środków alternatywnych określana jest przez normy proceduralne, nie instytucjonalne. W takim hipotetycznym biegunowym przypadku wszelkie sposoby rokujące osiągnięcie ważnego ponad wszystko celu byłyby dozwolone.

Drugi typ biegunowy występuje w grupach, w których działania początkowo uznawane za instrumentalne przekształcają się w zachowania samowystarczalne, pozbawione dalszej celowości. Początkowe zamierzenia ulegają zapomnieniu, a staranne przestrzeganie przepisanych instytucjonalnie wartości poczyna być rytuałem. Konformizm jako taki staje się podstawową wartością. Powstaje społeczeństwo związane tradycją, święte, nacechowane neofobią.

Pomiędzy tymi typami krańcowymi sytuują się społeczeństwa, utrzymujące jako taką równowagę między naciskami na cele kulturowe i zinstytucjonalizowane zachowania. Stanowią one zintegrowane i stosunkowo stabilne, aczkolwiek zmieniające się społeczeństwa.

Faktyczna równowaga zostaje utrzymana tak długo, jak długo jednostki poddane obu ograniczeniom kulturowym osiągają zadowolenie, to znaczy satysfakcję płynącą z realizowania celów oraz wynikającą bezpośrednio z instytucjonalnie ulokowanych sposobów dążenia do nich. Kiedy zainteresowanie przesuwa się wyłącznie na wynik współzawodnictwa, ci nieustannie ponoszący porażki będą podejmować starania o zmianę reguł gry. Poświęcenia, które czasami pociągają za sobą konformizm muszą być kompensowane społecznie uznanymi nagrodami. W innym wypadku pojawią się zachowania aberracyjne.

Hipoteza: z socjologicznego punktu widzenia, zachowania aberracyjne wolno uznać za symptom rozziewu między przepisanymi kulturowo aspiracjami, a społecznie ustrukturowanymi możliwościami ich realizacji.

Społeczeństwa różnią się między sobą co do stopnia, w jakim czynniki kontrolujące, takie jak zwyczaje grupowe, obyczaje, instytucje są zintegrowane z celami umieszczonymi w hierarchii wartości na wysokich pozycjach. Może istnieć tego rodzaju kultura, która skłania jednostki do zogniskowania ich emocjonalnych przekonań na zespole kulturowo uznanych celów, przy znacznie słabszym poparciu uczuciowym dla zaleconych celów ich osiągania. Przy tak zróżnicowanych naciskach na cele i środki doń wiodące, te ostatnie mogą zostać tak wypaczone przez podkreślanie celów, że zachowania ludzi będą ograniczane jedynie względami praktycznej sprawności. W miejsce postępowania przepisanego instytucjonalnie, metoda praktycznie najskuteczniejsza - dozwolona kulturowo czy nie - poczyna być wtedy wybierana najczęściej. W miarę jak ów proces się pogłębia, społeczeństwo staje się niestabilne i pojawia się to, co Durkheim nazywał anomią.

Typy indywidualnego przystosowania:

Sposoby przystosowania:	Cele narzucane przez kulturę	Sposoby osiągania celów:
Konformiści
Nonkonformiści i innowatorzy
Rytualiści
Wycofani
Buntownicy	własne cele	własne sposoby

Teorię Mertona cechuje ogromny uniwersalizm, nie wyjaśnia ona jednak wszystkich typów przestępczości - np. napastowanie seksualne, przemoc w rodzinie, pobicia itp.

I wartością samą w sobie

MK-C 221099-02

---