OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ DR STELLA GROTOWSKA

TEMAT 1

Wartości, wzory osobowe, autorytet i prestiż jako wartości: socjologiczne ujęcie wartości, wartości uznawane a wartości odczuwane, wartości autoteliczne a wartości instrumentalne, wartości uroczyste a codzienne, wzory osobowe, autorytet i prestiż, wzory osobowe według Z. Baumana (pielgrzym, spacerowicz, włóczęga, turysta, gracz)

Literatura: S. Ossowski, Z zagadnień psychologii społecznej, Warszawa 1967, r. 4, J. Turowski, Małe struktury społeczne, Lublin 1993, s. 83-85, 39-40, M. Filipiak, Socjologia kultury. Zarys zagadnień, Lublin 2000, s. 100-129, J. Sztumski, Autorytet i prestiż, w: J. Sztumski, Społeczeństwo i wartości, Katowice 1992, Z. Bauman, Ponowoczesne wzory osobowe, w: Z. Bauman, Dwa szkice o moralności ponowoczesnej, Warszawa 1994

1. J. TUROWSKI MAŁE STRUKTURY SPOŁECZNE, LUBLIN 1993, S. 83-85, 39-40,

SOCJALIZACJA proces oddziaływania życia społecznego i kultury na osobowość jednostki. Obejmuje procesy internalizacji, czyli nabywania czy pojmowania przez jednostkę wartości i norm z nich wynikających, następnie procesy uczenia się i tworzenia wzorów zachowań, a wśród nich wzorów ról społecznych.

WARTOŚCI

- wg. W. Thomasa i F. Znanieckiego (ujecie empiryczne) jest wszystko to, co jest potencjalnym przedmiotem ludzkich działań.

- wg. J. Szczepańskiego jest to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot wyimaginowany lub rzeczywisty, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważna rolę w swoim życiu i dążeni9e do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus

WARTOŚCI (S. Ossowski)

Odczuwane - atrakcyjne dla jednostki w znaczeniu emocjonalnym

Uznawane - przedmioty, w stosunku do których żywimy przekonanie,

że posiadają on jakąś wartość obiektywną

Ścieranie się w świadomości tych dwóch wartości jest źródłem konfliktów psychicznych i zmiennych wyborów w zachowaniu jednostki. Wytwarza to bowiem sytuacje:

1) istnieją przedmioty, które przez nas uznawane są jako wartości i jako takie są uznawane 2) istnieją przedmioty takie, w których odczuwamy wartości, ale ich nie uznajemy. Motywy naszych czynów mogą być wtedy uzależnione od dwóch konkurencyjnych skal wartości: od wartości istotnie przez nas odczuwanych na skutek wrodzonej dyspozycji i od wartości narzuconych nam przez środowisko kulturalne

WARTOŚCI (S. Ossowski)

Autoteliczne - wartości same w sobie(dobro, piekno), wartości

podstawowe, wiodące (leading values)

Instrumentalne- środki prowadzące do osiągnięcia wartości

podstawowych (często ten rodzaj wartości staje się wiodący)

WARTOŚCI WSPÓLNOGRUPOWE

Najważniejszym czynnikiem czy elementem konstytutywnym grupy społ. są wspólne wartości. Ten czynnik czy element strukturalny grupy określany jest różnorodnie ze względu na rodzaj i specyficzne cechy grupy.

Wyróżnia się 2 wersje określania tego elementu grupy.

1. Grupa społeczna polega na skupianiu się zbioru ludzi wokół wspólnych wartości. Jest skupieniem jednostek wokół zadań, jakie członkowie danego zbioru osób stawiają przed sobą. Zadania są pożądanymi stanami rzeczy, czyli wartościami, jakie zamierzają osiągnąć. Często określa się to dobrem wspólnym, czy tez wspólna potrzebą, których zaspokojenie zamierzają osiągnąć przez wspólna pracę.

2. Ośrodkiem grupowym jest tutaj funkcja. (Merton) Odnosi się do obserwowalnych konsekwencji, rezultatów, skutków działań grupy, a nie do subiektywnych dyspozycji jednostek.

W socjologii empirycznej współcześnie stosowane są obydwa określenia: określenie „funkcje grupy” czy „funkcje społeczne” dla grup społecznych o ogólnej orientacji ich działalności, zaś określenie „wartości;', „cele”, „zadania” itp. Dla grup społecznych o działaniach szczegółowo i operacyjnie określanych.

2. J. SZTUMSKI, AUTORYTET I PRESTIŻ, W: J. SZTUMSKI, SPOŁECZEŃSTWO I WARTOŚCI, KATOWICE 1992

WARTOŚCI

Racjonalne- wszystkie te, które są rzeczywiście osiągalne w danych

warunkach społecznych przez społeczność lub jej poszczególnych osobników

Irracjonalne - te, które w danych warunkach są nieosiągalne w identycznym zakresie

Nieświadomość istnienia tych dwóch różnych wartości oraz trudności w rozróżnianiu ich maja skutek społeczny. Lidzie reprezentujący w skali nieprzeciętnej wartości po prostu cenione są w danej społeczności cieszą się szczególnym uznaniem.

AUTORYTET I PRESTIŻ

W języku potocznym są używane wymiennie chociaż nie znaczą tego samego:

AUTORYTET- (lac. auctoritas) wyraża w szerszym znaczeniu poważanie oparte na posiadanej wiedzy, a w węższym szacunek dla przewagi w uznanych wartościach.

PRESTIŻ- (frac. prestige) - czar, urok, oznacza złudzenie, kuglarstwo, mamidło, oszukaństwo itp. ( ktoś lub coś wywołuje u nas uczucie czegoś niezwykłego).

Rozróżnienie prestiżu i autorytetu:

1. prestiż opiera się na uczuciowym - i w tym znaczeniu - irracjonalnym stosunku do wartości, które są szanowane w danej grupie społeczne. Tego rodzaju pojmowanie wartości przez danego człowieka kształtuje jego świadomość.(Przejawia się to w bezkrytycznym stosunku do oso czy grup cieszących się prestiżem. Nie opiera się na rzeczowych ocenach, a uroku czy specyficznej atmosferze).

2. Autorytet jest następstwem racjonalnego ujmowanie wartości, które w interesującym nas przypadku wiążą się w określoną przewagę jakościową w posiadanej wiedzy. W osiągnięty umiejętnościach. Ginie wtedy, gry jej całkowicie zabraknie. Nie jest to proces automatyczny.

3. Autorytet opiera się na obserwacji i wartościowaniu zarówno osoby cieszącej się nim, jak i jej osiągnięć, które musza być wymierne oraz kwalifikować się do fachowej oceny. Prestiż natomiast łączył z samym wyrażeniem, jakie wywiera na nas dana osoba, bądź tez z bezmyślnym przezywaniem czegoś związanego z nią.

4. W kreowaniu prestiżu obecnie dużą role odgrywa dostęp do aparatu reklamy.

KUMULATYWNOŚĆ PRESTIŻU- zjawisko polegające na tym, ze prestiż zdobyty np., na jednym stanowisku, w jednej organizacji społecznej przylega poniekąd do danego człowieka i może być wraz z nim przeniesiony na inne stanowisko, w tej bądź innej organizacji. Istotne znaczenie odgrywa tu bliskość i dystans społeczny!.

AUTRYTET/PRESTIŻ

Osobisty- wynika z zespołu podmiotowych właściwości danego człowieka

Urzędowy- pochodny lub zewnętrzny

Posiadanie nawet osobistego autorytetu w jakiejś dziedzinie nie wywołuje automatycznie powstawania prestiżu danej osoby. Można zatem, posiadać autorytet bez prestiżu i cieszyć się prestiżem, nie mając autorytetu. Wydaje się, że im niższa świadomość i mniejszy krytycyzm danej społeczności tym lepszy klimat dla pojawiania się różnych rodzajów prestiżów i większy szacunek dla autorytetów rządowych.

Szczególnym przylałem autorytety urzędowego jest AUTORYTET CHARYZMATYCZNY - następstwo indywidualnego charyzmatu, czyli daru łaski. Osoba obdarzona czasowo lub trwale charyzmatem uważana jest za organ, poprzez który przemawia - w zależności od natury ducha - bóstwo lub demon. Polega na wierze, ze poprzez określoną jednostkę z racji jej szczególnych cech, przemawia siła nadprzyrodzona. Zazwyczaj wiąże się z autorytetem religijnym, choć upatruje się go także w rozmaitych przywódcach politycznych, Obecnie można tłumaczyć obecność autorytetów charyzmatycznych raczej kształtowaniem myślenia, opinii, postaw i zachowań ludzkich przez propagandę, mass-media.

Hierarchia charyzmatycznych autorytetów religijnych wg. Wacha.

1. Założyciel religii (jak Chrystus)

2. Reformator (np. Luter, Kalwin)

3. Prorok nie ogranicza się do przepowiadania, ale jest mesjaszem czy też twórcą wyznania religijnego (np. Mahomet), odrębnego kościoła lub sekty

4. Wizjoner - będący często istota poprzedzająca proroka, a więc w tym sensie posłaniec boży, niekiedy pełni funkcje takie same jak prorok, np. Izajasz, Jeremiasz. Ogólnie istota, której przypisuje się nadprzyrodzone możliwości poznawcze przedmiotów i zjawisk niedostępnych normalnie dla ludzi.

5. Czarownik osoba mająca zdolność do nawiązywania kontaktów z siłami niewidzialnymi dla innych lub pozaziemskimi. (Wydatne symbole, emblematy)

6. Wróżbita - przypomina wizjonera, ale różni się od niego tym, że interpretuje wole bóstw nie na podstawie intuicji, lecz na bardzo różnych przedmiotach zewnętrznych np. zjawiskach [przyrody lub częściach ciał istot żywych, traktowanych jako zwierciadła. Łączy umiejętności wizjonera z czarownikiem.

7. Istoty określane jako święte - to 1) osoby mające łaskę uświęcająca 2) człowiek kanonizowany, czyli uznany przez Kościół katolicki za zbawionego 3)istoty związane z Bogiem i Bogu miłe i 4) ludzie poświęceni Bogu. Wiąże z tym kult świętych i kult ten może wyradzać się z prymitywnych form zabobonu i magii.

8. Kapłan - pośrednik między ludźmi a bóstwem, jest instytucjonalny.

Można powiedzieć, że autorytet implikuje nie tylko szacunek i poważanie, ale także zaufanie do danej osoby, dzieła lub instytucji ze względu na posiadane właściwości lub ich społeczną pozycję w tej społeczności, w której ten autorytet jest uznawany.

Można wspomnieć także swoiste autorytety określane sferą rzeczywistości społecznej, w której występują, np.: naukowy, wychowawczy, polityczny, religijny, rodzinny.

Należy wspomnieć o tym, że w społeczeństwach przepojonych ideałami demokratycznymi, a tym samym i ideami egalitaryzmu ludzie mniej liczą się z autorytetami lub prestiżami urzędowymi niż w społeczeństwach, którym te ideały są obce.

FUNKCJE AUTORYTETU

Autorytet jest pochodną porządku hierarchicznego, jak i uzasadniającym go czynnikiem.

1. Integracyjna - scalanie grupy, czyli skupianiu ludzi, którzy ja współtworzą wokół uznawanego przez nich autorytetu

2. Gwaranta prawdziwości - ludzie są skłonni wierzyć autorytetom i powoływać się na ich rozstrzygnięcia, pomimo, że nieraz mogli się przekonać o zawodności ich decyzji. Wynika to z:

- dogmatycznego sposobu myślenia, czyli nawykowego ujmowania obiektywnej rzeczywistości nie na podstawie „żywego oglądu”, lecz martwej formułki

- konformizmu, uwarunkowanego sytuacjami społecznymi, w których nie popłaca sue samodzielność myślenia

- konieczności życiowej, spowodowanej daleko posuniętą specjalizacja na skute której trzeba po prostu zwierzyć się ekspertom

Rodzi to pewne niebezpieczeństwa:

1. Bezkrytycznego stosunku do autorytetów, na skutek czego zapominają o tym, że każdy autorytet jest uwarunkowany historycznie

2. Zbyt pochopnego uogólniania pomyślnych doświadczeń związanych z wiarą w autorytety i , co gorsze, przenoszenia tej wiary na wszystko, co się wydaje autorytetem

3. Przeceniania roli ludzi mający autorytet, będącego następstwem tzw. zjawiska irradiacji autorytetu (osoba cieszącą się autorytetem w jednej dziedzinie uważa się za kompetentna w każdej innej)

---