Przechowywanie sadzonek kontenerowych przez zimę w pudłach kartonowych
Maria Hauke1, Wioletta Hoffman 2, Wojciech Wesoły 1, Stefan Tarasiuk 3
1 Katedra Hodowli Lasu AR w Poznaniu
2 ORW LP Bedoń
3 Katedra Hodowli Lasu SGGW w Warszawie
Przechowywanie sadzonek w chłodniach nabiera coraz większego znaczenia. Pozwala na eliminację wpływu środowiska zewnętrznego na sadzonki w najbardziej krytycznym dla nich okresie roku oraz przesunięcie lub rozłożenie w czasie wiosennych prac szkółkarskich. Zasadniczym celem przechowywania sadzonek w chłodniach jest utrzymanie ich w stanie spoczynku względnego, poprzez spowolnienie procesów metabolicznych.
Przechowywanie sadzonek wymaga specjalistycznego obiektu - chłodni-przechowalni na sadzonki. Chłodnia taka powinna mieć powierzchnię pozwalającą na zmagazynowanie przynajmniej części (szczególnie gatunków najbardziej wrażliwych na przemarzanie) produkcji zimującej w szkółce oraz być wyposażona w aparaturę do utrzymywania i monitorowania warunków panujących w jej wnętrzu. Szczególnie ważna jest temperatura, która jednocześnie musi umożliwić utrzymanie sadzonek w fazie spoczynku, nie powodować przemarzania i nie dopuszczać do rozwoju patogenów. Doświadczenia szwedzkich szkółkarzy, oparte w większości o przechowywanie sadzonek świerka pospolitego, wskazują jako optymalną do przechowywania gatunków iglastych w pudłach kartonowych temperaturę -4oC, a bez pudeł temperaturę -1oC. Równocześnie należy pamiętać o zabezpieczeniu roślin przed wysychaniem przez zapewnienie wysokiej wilgotności względnej powietrza (co najmniej 95%) lub użycie opakowań - pudeł kartonowych czy worków foliowych. Szczególnie istotne jest to przy przechowywaniu gatunków iglastych, które są bardziej narażone na utratę wody, ze względu na dużą powierzchnię parowania. Wymagają, one szczególnie wysokiej wilgotności. W praktyce sadzonki kontenerowe pakowane są w pudła, których rozmiary dostosowane są do wielkości sadzonek i przyjętego sposobu składowania. Dodatkową ochroną jest owijanie folią, ułożonych na paletach, pudeł kartonowych (fot. 1). Zabezpieczenie folią musi umożliwiać wymianę gazową, gdyż nadmiar dwutlenku węgla może niekorzystnie wpływać na sadzonki. Dlatego osłaniając pozostawia się niezabezpieczone dno i górę pudła lub używa się folii perforowanej. W Szwecji wykorzystuje się różne modele opakowań wykonanych z tektury powleczonej cienką warstwą parafiny lub folii. Zarówno skład materiałowy tektury, jak i ich budowa są wynikiem wielu lat prób i doświadczeń. Typ pudła pomyślany został zarówno jako opakowanie do przechowywania (fot.2) jak i skrzynka do przenoszenia sadzonek podczas sadzenia w uprawie. Przeszkodą do ich wykorzystania w naszych szkółkach jest wysoka cena, wahająca się w granicach od 4,5 do 10 zł, w zależności od jego wielkości oraz ilości zamówionych sztuk. Przy produkcji szkółkarskiej wielkości ok. uwaga: zamienić na przykład z przechowywaniem 500 tyś. sadzonek. Dla przechowania takiej ilości materiału, przy założeniu, że do jednego pudła wchodzi 70 sadzonek, potrzeba 50 tysięcy pudeł rocznie. Łatwo wyliczyć, że jednorazowy koszt opakowań do przechowania sadzonek może wynieść od 33 000 zł do 72 000 zł. Wobec tak dużych kwot, podjęto decyzję o rozpatrzeniu możliwości wykorzystania pudeł dostępnych na polskim rynku.
W celu zebrania informacji dotyczączych jakości produkowanych w Polsce opakowań kartonowych wystąpiono do 10 firm produkujacych opakowania, z prośbą o przysłanie pudeł tekturowych w celu przeprowadzenia testów. Określono przeznaczenie pudeł, ich orientacyjną wielkość i przybliżone wymagania, którym powinny odpowiadać. W odpowiedzi pudła kartonowe do testów przysłało pięciu producentów:
BEL-PAK
CELLPAK
GODPACK - 2 rodzaje,
KARTONEX,
Stora Enso
Dla prównania sprowadzono również pudła ze Szwecji przeznaczone specjalnie do przechowania sadzonek w chłodniach produkowane przez dwie firmy:
Smurfit KAPPA Sverige,
Svenska Cellulosa Aktiebolaget SCA,
W testowanych kartonach przechowywane były sadzonki sosny, dębu i buka. Sadzonki do testowania pochodziły ze szkółek kontenerowych w Nadleśnictwie Rudy Raciborskie i Nadleśnictwie Jabłonna. Przed wyjęciem z kaset sadzonki potraktowano 2% roztworem Euparenu przeciwko szarej pleśni. Następnie zapakowano w pudła (6.XI.2005) i umieszczono w chłodni (-3ºC) Nadleśnictwa Łopuchówko (RDLP Poznań). Pudła z sadzonkami, z chłodni, wyjęto 19.IV.2006. Dokonano opisowej oceny stanu pudeł po przechowaniu i pobrano tekturę z pudeł do badań laboratoryjnych. Badanie tektur w zakresie gramatury, chłonności, składu włóknistego poszczególnych warstw przeprowadziło Laboratorium Jakości Papieru Instytutu Celulozowo-Papierniczego w Łodzi. W celu określenia kondycji sadzonek po przechowaniu, wykonano badanie ich żywotności metodą pomiaru admitancji oraz dyfuzji jonów z korzeni.
Najlepszym typem okazały się kartony SCA produkcji szwedzkiej, ponieważ tylko one zachowywały swój kształt po zimowym przechowywaniu i przechowywane w nich sadzonki miały najwyższą żywotność. Tektury szwedzkie (KAPPA, SCA) charakteryzują się największą odpornością na wchłanianie wody - względna absorpcja wody wynosi ok. 40%. Wykonane są one z dobrych jakościowo papierów, nasączone środkiem wodoutrwalającym i gwarantują utrzymanie odpowiednich właściwości wytrzymałościowych w różnych warunkach. Tektura BELPAK ma gramaturę i grubość zbliżoną do tektur szwedzkich, ale wykonana jest z gorszych jakościowo papierów, z tego powodu chłonie więcej wody - względna absorpcja wody wynosi ok. 100%. Żywotność sadzonek sosny przechowywanych w pudle BELPAK była porównywalna w stosunku do sadzonek przechowywanych w kartonach szwedzkich. W przypadku sadzonek dębu szypułkowego stwierdzono istotnie wyższą wartość admitancji, mierzonej pod pączkiem szczytowym (19.IV.2006), niż dla sadzonek przechowywanych w szwedzkich kartonach KAPPA. Tej zależności nie potwierdziły wyniki określające żywotność mierzoną metodą wypływu jonów.
Pozostałe typy pudeł kartonowych po nałożeniu jeden na drugi zarywały się w warunkach chłodni, gdzie konieczne jest utrzymywanie wysokiej wilgotności względnej powietrza. Te pudła praktycznie nie nadają się do przechowywania sadzonek, ponieważ na zewnętrznych ściankach po okresie przechowywania stwierdzono występującą pleśń (typu grzyba nie określono). Pleśń nie występowała na sadzonkach.
Tektura STORA ENSO ma zdecydowanie mniejszą gramaturę i mniejszą grubość, wykonana jest z gorszych jakościowo papierów i chłonie znacznie więcej wody -ok. 170%. Z tego powodu jest mniej odporna na działanie wysokiej wilgotności. Pozostałe tektury (GODPCAK, KARTONEX) wykonane są prawie w całości z papierów makulaturowych, a więc najgorszych jakościowo, bez środka wodoutrwalającego. Ten typ materiału chłonie najwięcej wody - ok. 170-300%.
Dodatkowo wykonano ręczną defoliację sadzonek buka przed ich zimowaniem, łącznie z usunięciem wszystkich liści z powierzchni substratu, co nie zmieniło istotnie zmierzonej żywotności materiału sadzeniowego po przezimowaniu. Sadzonki te miały podobną żywotność w stosunku do materiału przechowywanego razem suchymi liśćmi na pędach i substracie. W warunkach przechowywania w temperaturze -3°C nie stwierdzono występowania pleśni i procesów gnilnych na pozostawionych z sadzonkami liściach.