dr Magdaleny Przybysz-Stawskiej
Informatory osobowe oraz encyklopedie dziedzinowe
1. Wyjaśnienie pojęć:
Słownik osobowy-zawiera ułożone w porządku alfabetycznym życiorysy nieżyjących Polaków i obcokrajowców działających w Polsce, postaci pierwszoplanowych i mniej znanych.
Encyklopedia dziedzinowa-jest to zbiór haseł z danej dziedziny wraz z jej objaśnieniami. Hasła są ułożone w pewnym logicznym porządku, zazwyczaj alfabetycznym, dzięki czemu możliwe jest szybkie odnalezienie właściwej informacji.
2.Who is who
Encyklopedie Who is posiadają w Europie ponad 150-letnią tradycję.Ich korzenie sięgają jednak dalej-aż do pierwszego wieku przed naszą erą.W roku 60 przed naszą erą ukazało się dzieło „Imagenes“ z portretami 700 znanych greckich i rzymskich polityków.W roku 50 przed nasza erą Cornelius Nepos opublikował dzieło „De Viris illustribus" z biografiami królów, wodzów, poetów i uczonych. W roku 100 jako punkt zwrotny antycznych dzieł biograficznych powstało „Vitae Parallelae“ Plutarcha. W roku 1530 Vasari w dziele „Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów” po raz pierwszy stworzył leksykon biograficzny artystów. W roku 1849 powstało pierwsze „Who is Who“ w Anglii. Na 250 stronicach przedstawione były życiorysy rodziny królewskiej, szlachty, polityków, sędziów i oficjeli. W roku 1897 bracia Black (wydawcy encyklopedii Britannica) nabyli prawa do tytułu Who's Who i opublikowali również biografie innych grup zawodowych, dzięki czemu dzieła tego typu dotarły do większej części społeczeństwa. W roku 1905 w Niemczech ukazała się pierwsza encyklopedia biograficzna wydana przez H.A. Degenera pod tytułem „Wer ist's“.
W roku 1951 wiedeński wydawca S. Szabo-Taylor wpadł na pomysł, by w każdym kraju europejskim publikować indywidualnie „Who's Who“. Tym samym stał się twórcą anglojęzycznej czerwonej serii Who is Who, która między innymi w Austrii ukazała się pod tytułem Who's Who in Austria.W roku 1978 Ralph Hübner wydał nową niemieckojęzyczną encyklopedię biograficzną: pierwsze wydanie Who is Who in Österreich stało się podwaliną błękitnej serii wydawniczej szwajcarskiego Who is Who (dzisiaj: Hübners Who is Who).W roku 1989 do programu wydawniczego włączono Who is Who in der Bundesrepublik Deutschland (Niemcy).W roku 2001 działalność wydawnicza została poszerzona o kolejne kraje: Polskę, Czechy, Węgry i Słowację.W roku 2002 ukazały się pierwsze wydania serii Who is Who w Polsce oraz Who is...? (v České republice) w Czechach.W roku 2003 ukazały się pierwsze wydania serii Who is Who Magyaroszágon (Węgry) oraz Who is Who v Slovenskej republike (Słowacja).W roku 2005 działalność Wydawnictwa została poszerzona o kolejne kraje: Rosję, Turcję, Rumunię i Grecję.W roku 2006 ukazały się pierwsze wydania serii Who is Who στην Ελλaδα (Grecja) oraz Enciclopedia Personalităţilor din România (Rumunia).W roku 2007 ukazały się pierwsze wydania serii Who is Who в России (Rosja) oraz Who is Who Türkiye (Turcja).
Encyklopedia biograficzna z krótkimi i obiektywnymi notami biograficznymi. Są to biografie osób o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym, biografie polityków, naukowców, ludzi mediów i kultury, sportowców, prawników, przedstawicieli kościoła i wielu innych dziedzin. Pierwszą decyzję o przyjęciu biografii do publikacji w leksykonie podejmuje redaktor. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu jest w stanie ocenić, czy życiorys rozmówcy spełnia międzynarodowe standardy wprowadzone przez wydawnictwo. Końcowa decyzja należy jednak do członków międzynarodowego zespołu redakcyjnego, który złożony jest z przedstawicieli wszystkich redakcji krajowych i przedstawicieli centrali wydawnictwa.
Cechy szczególne naszych dzieł: wydawane są w języku ojczystym danego kraju, oprawa wykonana jest zawsze w kolorze granatowym, publikacja biografii jest zawsze bezpłatna, logo wydawnictwa z lwem, tytuł dzieła: Hübners Who is Who, pozyskiwanie materiału biograficznego do publikacji poprzez indywidualne wywiady z osobistościami.
Dzieła są wydawane w cyklach rocznych lub półtorarocznych i zawierają na bieżąco pozyskiwane biografie oraz stale aktualizowane informacje na temat prezentowanych w poprzednich wydaniach osobistości wywierających największy wpływ na dany kraj. W Polsce, Czechach, Słowacji, Grecji, Rumunii, Rosji są wydawane co rocznie, a w Austrii co 18 miesięcy.
Biogramy są tylko osób żyjących.
Zasadniczo członkostwo w Who is who przyznawane jest dożywotnio. Biogram ukazuje się w każdym kolejnym wydaniu leksykonu, jeśli jest aktualizowany.
Co roku Who is Who przesyła nowości z programu wydawniczego do bibliotek narodowych i do około 300 bibliotek krajowych we wszystkich krajach objętych działalnością wydawnictwa.
3.Informator nauki polskiej
W wersji książkowej jest wydawany od połowy lat pięćdziesiątych , początkowo przez Wydawnictwo naukowe PWN, od roku 1976 przez (nieistniejące już) Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej , a od 1990 roku przez Ośrodek Przetwarzania Informacji. Wydanie Informatora Nauki polskiej dofinansowywane jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zawierają indeksy nazwisk i wydawnictw.
Obecnie informator składa się z pięciu tomów w ośmiu woluminach.
Tom 1 „instytucje decyzyjne i doradcze”- zawiera informacje o instytucjach, organach decyzyjnych, przedstawicielskich i doradczych funkcjonujących w sferze nauki, tj. podaje nazwy i dane adresowe jednostek realizujących politykę naukową (departamenty ministerstw, komisje, komitety, itp.). Opis takiej jednostki zawiera:
-nazwę instytucji
-adres
-nazwiska i imiona osób ze ścisłego kierownictwa
-nazwiska i imiona członków ciał zbiorowych, takich jak prezydia, komitety, komisje, itp.
-zakres działania jednostki w części odnoszącej się do nauki oraz działalności badawczo-rozwojowej
-tytuły wydawanych czasopism
-w przypadku niektórych jednostek-kadencje.
Tom 2a,b i c „instytucje naukowe”- zawiera podstawowe informacje o placówkach Polskiej Akademii Nauk, jednostkach badawczo-rozwojowych, szkołach wyższych wszystkich typów a także o placówkach wspomagających działalność naukową oraz prowadzących własną działalność naukowo-badawczą (archiwa, biblioteki, muzea).Na typowy opis instytucji składa się:
-nazwa
-dane adresowe
-imię i nazwiska kierującego placówką
-główne kierunki działalności
-nazwiska i imiona osób posiadających co najmniej stopień naukowy doktora habilitowanego, zatrudnionych w danej placówce
-uprawnienia do nadawania stopni naukowych
-studia podyplomowe i doktoranckie
-kierunki kompletowania zbiorów (biblioteki, muzea, archiwa)
-tytuły wydawanych czasopism naukowych.
Tom 3 „społeczny ruch naukowy”- zawiera informacje o towarzystwach ogólnych i regionalnych, towarzystwach i stowarzyszeniach specjalistycznych oraz zawodowych, stowarzyszeniach naukowo-technicznych i fundacjach prowadzących lub wspierających działalność naukową. Typowy opis towarzystwa, stowarzyszenia lub fundacji zawiera:
-nazwę
-rok założenia
-władze
-liczbę członków
-strukturę
-członkostwo w organizacjach międzynarodowych
-tytuły wydawnictw czasopism naukowych.
Tom 4a, b „ludzie nauki” - zawiera dane o osobach ze stopniem naukowym co najmniej doktora habilitowanego. Zakres informacji o pracowniku naukowym obejmuje:
-nazwisko i imiona
-stopnie i tytuły naukowe
-dyscypliny naukowe
-specjalności naukowe
-adres i telefon prywatny (**)
-adres poczty elektronicznej (**)
-miejsce zatrudnienia (w postaci liczby oznaczającej numer placówki w numer 2)
(**)-publikowane jedynie w przypadku zgody osoby zainteresowanej.
Tom 5 „uczeni polscy za granicą” -zawiera biogramy naukowców polskich lub polskiego pochodzenia mieszkających i pracujących poza Polską. Typowy biogram składa się z następujących informacji:
-nazwisko i imię
-kraj zamieszkania
-uprawiane specjalności
-daty i miejsca uzyskania tytułów i stopni naukowych
-przebieg kariery naukowej
-członkostwo w organizacjach naukowych
-uzyskane patenty
-nagrody i odznaczenia
-hobby
-kontakt.
W 2010 roku powstał też „Informator nauki polskiej CD 2010” - jest to zaktualizowany odpowiednik pięciotomowej edycji książkowej, który zawiera informacje o instytucjach naukowych oraz zatrudnionych w nich pracownikach naukowych. Na płycie znajdują się również biogramy uczonych polskiego pochodzenia mieszkających i pracujących za granicą. Materiały uzupełnione są o opisy prac naukowych, które wpłynęły OPI w ramach Synaba.
4. Słownik pracowników książki polskiej
Słownik zawiera podstawowy zasób materiałów biograficznych odnoszących się do historii książki polskiej-około 3 tysiące biogramów osób związanych z jej wytwarzaniem i rozpowszechnianiem. Obejmuje: kopistów i iluminatorów książki rękopiśmiennej, drukarzy, wydawców, nakładców, introligatorów oraz księgarzy, bibliotekarzy, działaczy bibliotecznych, bibliofilów, bibliografów, itp.
Słownik swym zasięgiem obejmuje całość dziejów książki polskiej, począwszy od czasów najdawniejszych a na 20 wieku skończywszy. Wśród biogramów dotyczących okresów wcześniejszych znalazły się sylwetki dawnych drukarzy, wydawców i księgarzy, którzy swoją działalnością wiązali się również z postępowymi prądami swej epoki, za co spotykały ich represje i prześladowania władz kościelnych i państwowych, kary pręgierza, itp. Zamieszczono w nim też biogramy zasłużonych dla kultury narodowej i rozwoju książki osób duchowych i świeckich, a także światłych magnatów, jak np. Czartoryskich, Ossolińskich, Zamoyskich.
Słownik ten to praca zbiorowa ponad 350 autorów, przygotowywana przy współudziale niemal wszystkich bibliotek uniwersyteckich, a redaktorem jest Irena Reichel.
Słownik zawiera bogatą bibliografię podmiotową i dokumentację do artykułów. Wykaz źródeł cytowanych ,wykaz skrótów, uzupełnienia i sprostowania. Natomiast jeśli chodzi o hasła to zestaw haseł obejmuje głównie postacie zajmujące się produkcją i obiegiem książki poprzez wykonywany zawód.
5.Encyklopedia wiedzy o prasie
Redaktorem jest Julian Maślanka. Powstała w 1976 roku.
Encyklopedia ma służyć informacją, wyjaśnieniem i wskazówką przede wszystkim ludziom prasy na wszystkich etapach jej powstawania. Mówiąc o ludziach prasy, można ich krąg ograniczyć do redaktorów dzienników i czasopism, ale można także zaliczyć do kręgu ludzi prasy wszystkich, którzy swą zawodową działalnością przyczyniają się do tego, że czytelnik otrzymuje gazetę właśnie w danym czasie, właśnie taką, właśnie z takimi ilustracjami i tekstami.
Encyklopedia przedstawia niezaprzeczalną wartość jako zbiór informacji trudnych do uzyskania z innych źródeł. Co najmniej kilkanaście haseł daje pierwsze syntetyczne opracowanie różnych zagadnień szczegółowych, choćby tylko z tych względów można wyrazić przekonanie, że encyklopedia ta także w swym obecnym kształcie przyczyni się do upowszechniania zawartego w niej zasobu wiedzy i okaże się pożyteczna co najmniej przez kilka lat, tzn. tak długo, aż zostanie opracowane jej drugie wydanie, uaktualnione i uzupełnione.
Encyklopedia wiedzy o prasie może odegrać ważną rolę jako próba kodyfikacji terminologii prasoznawczej.
Ludzie pracujący przy powstawaniu tej encyklopedii starają się by uwzględniała ona wszystkie pojęcia, zjawiska i techniczne urządzenia związane z procesami komunikowania masowego za pomocą prasy drukowanej, by informowała przede wszystkim o procesie komunikowania, a nie o konkretnych ludziach i instytucjach, by uwzględniała przede wszystkim współczesny stan rzeczy tzn. informowała o tym, co i jakie jest, a nie o tym, co i jakie było.
9 działów, które są w encyklopedii to:
1.zagadnienia ogólnoteoretyczne z zakresu wiedzy o prasie i kształcenia dziennikarzy.
2.zagadnienia prawno-organizacyjne.
3.zagadnienia dziennikarsko-redakcyjne.
4.gatunki dziennikarskie.
5.język w prasie.
6.szata graficzna.
7.technika poligraficzna.
8.zagadnienia ekonomiczne.
9. zagadnienia socjologiczne i psychologiczne.
Encyklopedia obejmuje 2000 haseł. Są to hasła definicji i hasła problemowe. W roli haseł są nazwy pospolite, wyrazy i wyrażenia oznaczające pojęcia, zjawiska, techniczne urządzenia i czynności.
W encyklopedii są również indeksy terminów obcojęzycznych: angielskich, francuskich, niemieckich oraz rosyjskich.
6.Encyklopedia wiedzy o książce
Redakcja naczelna-Aleksander Birkenmajer, Bronisław Kocowski. Powstała w 1971 roku.
Encyklopedia obejmuje całokształt współczesnej wiedzy ze wszystkich dziedzin dotyczących książki jako dzieła sztuki rękopiśmiennej i poligraficznej oraz przedmiotu czytelnictwa, kolekcjonerstwa i handlu.
Zakres encyklopedii-dzieje pisma, dzieje książki rękopiśmiennej i drukowanej, iluminatorstwo, ilustratorstwo książkowe, dzieje opraw, introligatorstwo, papiernictwo, drukarstwo, księgarstwo, historia bibliotek, bibliotekarstwo, bibliotekoznawstwo, bibliofilstwo, bibliografia, dokumentacja, zagadnienia wydawnicze, czasopiśmiennictwo.
Encyklopedia wiedzy o książce jest encyklopedią zdecydowanie historyczną, w następstwie czego tematykę współczesną uwzględniano w węższym zakresie-jedynie dla ukazania perspektyw.
Inicjatywa opracowania Encyklopedii wyszła od Jana Muszkowskiego, po jego śmierci w 1953 roku dalej pracę prowadził Aleksander Birkenmajer, objąwszy funkcje redaktora naczelnego Encyklopedii wiedzy o książce. Czynności sekretarza pełnił wtedy Tadeusz Zapiór. Gdy niebawem zaistniała konieczność rozszerzenia redakcji naczelnej weszli do niej Bronisław Kocowski i Jan Trzynadlowski, która u schyłku życia Aleksandra Birkenmajera przyjęli nadzór nad naukową stroną Encyklopedii o wiedzy o książce. Alodia Kawecka-Gryczowa-dzieje książki, Helena Więckowska-bibliografia i bibliotekarstwo, Stanisław Pazura-przemysł książkowy.
Artykuły biograficzne dotyczą wyłącznie osób nieżyjących. Nazwiska osób żyjących o wybitnych zasługach w dziedzinie wiedzy o książce lub pracy nad książką wykazywane są w indeksie. Hasło biograficzne składa się z: nazwiska, imienia i ewentualnego pseudonimu, po nim w nawiasie okrągłym podano roczne daty życia.
Encyklopedia obejmuje 6000 haseł rzeczowych, bibliograficznych, geograficznych, typograficznych oraz odsyłaczowych. Informacje z poszczególnych dziedzin, potraktowane są syntetycznie i w przekroju historycznym, umieszczono pod hasłami przeglądowymi np. bibliofilstwo, biblioteka (w znaczeniu dziejów bibliotek),drukarstwo, księgarstwo, itd. Bardziej szczegółowe opracowanie tych dziedzin znajduje czytelnik pod hasłami geograficznymi (np. Francja-drukarstwo). Problem, pojęcia, osoby, przedmioty z tych zakresów omówiono dokładniej pod hasłami osobowymi oraz rzeczowymi.
Układ abecadłowy haseł według kolejności alfabetu polskiego. Indeksy występujące w encyklopedii wiedzy o książce to indeksy rzeczowe i indeksy nazwisk. Natomiast odsyłacze występują tutaj w trzech postaciach:
a) hasła odsyłaczowi-umieszczone w ciągu alfabetycznym i wyróżnione graficznie analogicznie do haseł samoistnych dotyczą synonimów, oddzielnych postaci językowych haseł samoistnych, drugiego składnika terminu wielowyrazowego, pseudonimów, spolszczeń, itd.
b) gwiazdka przy nazwie, określenia lub terminów w tekście artykułu oznacza, że posiadają one hasła samoistne.
c) odsyłacz „zob. też” umieszczony na końcu artykułu kieruje do haseł pokrewnych.