rząd: Fabales (strąkowce)
Charakterystyka: Trzecia co do liczby taksonów rodzina wśród roślin wyższych (po storczykowatych i złożonych). Wraz z rodziną traw tworzy najważniejszą dla człowieka grupę roślin.
Występowanie: Występują we wszystkich strefach klimatycznych.
Rola ekologiczna: Często odgrywają znaczącą rolę w różnych zbiorowiskach roślinnych (np. sawanny)
Forma życiowa: drzewa, krzewy, byliny, pnącza, rośliny jednoroczne
Morfologia: Owocem jest strąk - jednak formy tropikalne wytwarzają często strąki o kształtach odbiegających od powszechnie znanych. Strąk po dojrzeniu pęka (rzadko zdarzają się strąki rozpadające się po dojrzeniu na poprzeczne, jednonasienne fragmenty. Liście prawie zawsze ustawione skrętolegle o złożonej budowie. Posiadają przylistki. Okwiat zwykle zróżnicowany na pięciolistkowy kielich i koronę. Kwiaty o symetrii grzbiecistej, ale także promienistej. Pręcikowie bardzo liczne występuje tylko u gatunków prymitywnych - u większości 10 pręcików często zrośniętych w rurkę otaczającą słupek. Słupek pojedynczy, zbudowany z jednego owocolistka. Zalążnia jednokomorowa.
Liczebność: 18 000 gatunków (700 rodzajów)
۞
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Caesalpiniaceae (brezylkowate)
Charakterystyka: Najstarsza grupa strąkowców. Cechy specjalistyczne strąkowców w tej grupie wyrażone są najsłabiej. W odróżnieniu od pozostałych rodzin w tym rzędzie nie stwierdzono współżycia z bakteriami brodawkowymi (wyjątek stanowi rodzaj Cassia)
Występowanie: Występują głównie na obszarze tropikalnym i subtropikalnym.
Rola ekologiczna: Stanowią ważny składnik deszczowych lasów tropikalnych - we florze polskiej nie występują.
Forma życiowa: drzewa, krzewy, liany, rośliny zielne bardzo rzadko.
Morfologia: Liście pojedynczo (rzadziej podwójnie) pierzaste lub nie podzielone. Pojedyncze kwiaty osiągają często znaczne rozmiary i zachwycają bogactwem barw. Są najczęściej dwubocznie symetryczne. Jednocześnie kwiaty wykazują uproszczenia budowy: zmniejszenie ilości listków okwiatu (pierwotnie 5 płatków korony i 5 działek kielicha) lub jej całkowity zanik. Słupek pojedynczy - powstaje z jednego owocolistka. W kwiecie występują najczęściej dwa pięciokrotne okółki pręcików. Płatki korony wolne. Najwyższy jest największy, a dolny płatek z pączku obejmuje pozostałe.
Liczebność: około 2000 gat. (150 rodzajów)
Inne dane: Niektóre gatunki znajdowały zastosowanie jako surowiec do produkcji barwników (obecnie ich rola zmalała bo do użycia weszły barwniki syntetyczne). Liczne gatunki ozdobne (np. wianowłostka Delonix regia). Drewno pozyskiwane z niektórych gatunków jest bardzo cenione. Niektóre gatunki wytwarzają bardzo długie (do 40 cm) ciernie.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Caesalpiniaceae (brezylkowate)
rodzaj: Cassia (strączyniec)
Liczy około 500 gatunków. Występuje głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Należą tu drzewa, krzewy, półkrzewy, byliny, a nawet rośliny jednoroczne. Pręcików od 4 do 10. Korona pięciopłatkowa. W Europie najbardziej znany strączyniec cewiasty Cassia fistula - wytwarza długie (do 60 cm) bardzo słodkie strąki. Cassia angustifolia - najczęstrzy surowiec do wyrobu herbatki z liści senesu (łagodny środek przeczyszczający). Gatunek ten występuje w Afryce Wschodniej i Indiach. Równie często jest używany inny gatunek - Cassia senna (centralna i północno - wschodnia Afryka). Niektóre jednoroczne gatunki z tego rodzaju używane są jako zielony nawóz i rośliny pastewne na obszarach tropikalnych.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Caesalpiniaceae (brezylkowate)
rodzaj: Ceratonia (szarańczyn)
Do rodzaju należą tylko dwa gatunki. Najbardziej znany jest szarańczyn strąkowy Ceratonia siliqua (“chleb świętojański”). Drobne kwiaty pozbawione są zupełnie płatków korony. Wytwarza bardzo słodkie strąki. Drzewo to sadzone jest powszechnie w krajach śródziemnomorskich. Zawierające do 50% cukru strąki są jadane na świeżo lub pieczone (prażone). Używane są też jako karma dla bydła. Sok wyciskany z mięsistych pokryw służy do sporządzania syropu i różnych napojów. Jednostka masy złota i kamieni szlachetnych - karat (=0,2g) - pierwotnie oznaczała nasienie szarańczynu.
Inny gatunek z rodzaju Ceratonia odkryto niedawno w trudno dostępnych rejonach Jemenu.
۞
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Mimosaceae (mimozowate)
Charakterystyka: Jedna z prymitywniejszych rodzin w obrębie strąkowców.
Występowanie: Obszary tropikalne i subtropikalne. W Polsce nie występuje.
Forma życiowa: Drzewa lub krzewy, rzadko rośliny zielne.
Morfologia: Duże, podwójnie pierzaste liście. Kwiaty drobne, zebrane w gęste, główkowate lub kłosowate kwiatostany. Okwiat o symetrii promienistej (czasami jedynie kielich jest grzbiecisty), 5-krotny. Pręcikowie często złożone z dużej liczby pręcików. Słupek także może być zbudowany z wielu (do 16) owocolistków, ale w większości przypadków z jednego.
Liczebność: około 2800 gatunków
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Mimosaceae (mimozowate)
rodzaj: Acacia (akacja)
Około 1200 gatunków. Przedstawiciele tego rodzaju występują głównie w Australii (ponad połowa gatunków) oraz w Afryce. Występuje na terenach suchych (sawannach). W Australii ustępuje na terenach o wyższej liczbie opadów lasom eukaliptusowym. Charakterystyczna dla tego rodzaju jest w różnym stopniu zaawansowana redukcja blaszki liściowej. Często funkcje asymilacyjne przejmuje łodyga wytwarzając tzw. liściaki - płaskie rozszerzenia przypominające liście. Czasami liściaki mogą także przyjmować inne kształty i wielkość do 30 cm. Kwiaty małe 4- lub 5-krotne obupłciowe lub rozdzielnopłciowe. Zebrane po 10-100 w główki lub kłosy. Jeśli liście występują to są skrętolegle ułożone, najczęściej pierzaste.
Należą tu zarówno potężne drzewa (do 45 m wysokości) jak i niewielkie krzewy.
Część gatunków współżyje z mrówkami.
Gatunki z tego rodzaju wykorzystywane są: w gospodarce leśnej do uzyskiwania drewna, do utrwalania wydm, jako żywopłoty i rośliny ozdobne, źródło garbników, olejki lotne wykorzystywane są w kosmetyce. Z akacji produkuje się tzw. gumę arabską - śluzowatą substancję wypływającą z nacięć na pniu.
W Polsce nie występują (mogą być hodowane w mieszkaniach lub szklarniach). Mylnie nazywana akacją bywa robinia biała (Robinia pseudoacacia) z rodziny motylkowatych.
۞
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Papilionaceae (Fabaceae)(motylkowate)
Charakterystyka: Najliczniejsza rodzina rzędu Fabales - obejmuje 2/3 wszystkich gatunków należących do tego rzędu.
Występowanie: Wszystkie strefy klimatyczne
Forma życiowa: Drzewa, krzewy, rośliny zielne - brak tu tylko typowych roślin wodnych.
Morfologia: Liście pojedynczo złożone (czasem tylko 3 listki) ułożone skrętolegle. Najbardziej charakterystyczna jest budowa kwiatów: Grzbiecista korona składa się z pięciu płatków przy czym jeden (najwyższy) nazywany jest żagielkiem, dwa boczne to tzw. skrzydełka, dwa dolne, zrośnięte tworzą tzw. łódeczkę. Wewnątrz łódeczki znajdują się pręciki i słupek. Słupek górny zbudowany z jednego owocolistka. Pręcików 10 przy czym wszystkie (lub 9) zrośnięte w rurkę otaczającą słupek. Owocem jest najczęściej pękający podłużnie strąk.
Liczebność: 18 000 gatunków (700 rodzajów), w Polsce ok. 100 gatunków.
Inne dane: Bardzo duże znaczenie jako: rośliny pokarmowe człowieka i zwierząt hodowlanych, rośliny ozdobne, źródło surowców przemysłowych i leczniczych.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Arachis (orzacha)
Około 20 gatunków znanych pod nazwą orzeszka ziemnego (w tym krzewiastych i wieloletnich). Bardzo ważna roślina oleista. Olej z orzeszków niewiele ustępuje olejowi z oliwek, a wytłoki są w dalszym ciągu wartościowym, bogatym w białko pokarmem. Gatunki z rodzaju występują w Brazylii, Argentynie, Paragwaju i Urugwaju. Wykazuje geokarpię - dojrzewający owoc wciskany jest w ziemię przez wydłużającą się część osi kwiatowej. Tam dojrzewa. Orzeszki uprawiane są nie tylko w obszarze swego wstępowania, ale także w Chinach, USA i w Indiach. Rocznie obsiewa się tą rośliną od 17 do 20 mln hektarów.
Morfologia: żółte grzbieciste kwiaty rozmieszczone pojedynczo lub po 2 w kątach liści. Łodygi do 80 cm długości. Oś kwiatu w czasie owocowanie wydłuża się nawet do 20 cm. Liście pierzasto złożone z czterech listków. Strąki 1-4 nasienne niepękające o długości do 4 cm.
Arachis hypogaea - orzacha podziemna
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Chamaecitisus (Citisus) (szczodrzeniec)
Około 20 gatunków ze środkowej, południowo wschodniej i wschodniej Europy.
Morfologia: krzewinki lub krzewy niekiedy cierniste o liściach złożonych, trzylistkowych. Kwiaty żółte lub białe (rzadziej czerwone). Owocem jest podłużny, płaski, pękaty strąk z nerkowatymi, błyszczącymi nasionami. Czasami uprawiane jako rośliny ozdobne (raczej rzadko). W kraju dziko występują 4 gatunki: szczodrzeniec rozesłany, szczodrzeniec ruski, szczodrzeniec zmienny, szczodrzeniec główkowaty. Preferują raczej gleby lekkie, miejsca ciepłe i słoneczne.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Faba (Vicia) (wyka, bób)
Liście złożone z kilku do kilkunastu par listków. Należy tu kilka gatunków o dużym znaczeniu dla człowieka:
Bób (Vicia faba) - uprawiany w Europie i stanowiący podstawę pożywienia do XVII w. Potem stopniowo zastąpiony przez fasolę. Do dzisiaj użytkuje się jako warzywo niedojrzałe nasiona wielkonasiennych odmian.
Wyka siewna (Vicia sativa) - uprawiana jako pasza dla zwierząt.
Na uwagę zasługuje fakt, iż bób, fasola, groch i soczewica to stare i bardzo ważne rośliny uprawne. Od ich nazw wywodziły się np. nazwiska rodowe rzymskich rodów takich jak: Fabier (Faba - bób) lub Piso (Pisum - groch).
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Glycirrhiza (lukrecja)
Należy tutaj lukrecja gładka Glycirrhiza glabra. Roślina o silnym żółtym wewnątrz korzeniu i łodydze osiągającej do 1,3 m wysokości. Rośnie dziko we wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego. Liście nieparzysto pierzaste o długości do 20 cm. Kwiaty fioletowe z żółtawobiałym żagielkiem. Owocem jest kilkunastonasienny niepękający strąk. Korzeń ma słodkawy smak. Dawniej powszechnie wykorzystywany jako przyprawa do piwa i tytoniu oraz w przemyśle cukierniczym. W Polsce roślina rzadko uprawiana.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Lupinus (łubin)
Rodzaj grupuje około 200 gatunków głównie z Ameryki Północnej. Szereg gatunków uprawia się jako rośliny ozdobne, paszowe lub pastewne. Rośliny jednoroczne lub byliny. Kwiatostan w postaci gron na szczytach łodyg. Kwiaty różnie ubarwione. Liście dłoniasto złożone. Owocem jest strąk. Część gatunków zawiera niebezpieczne stężenia trujących alkaloidów (lupininy, lupinidyny itp.).
Spotykane w uprawie i czasami dziczejące na terenie kraju gatunki to:
łubin biały (L. albus),
łubin kosmaty (L. hirsutus),
łubin trwały (L. polyphyllus),
łubin wąskolistny (L. angustifolius),
łubin zmienny (L. mutabilis),
łubin żółty (L. luteus).
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Melilotus (nostrzyk)
INTERNETOWY ATLAS ROŚLIN LECZNICZYCH (nie łapie, ale ok.)
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Myroxylon - maziziarn
Rodzaj obejmuje zależnie od ujęcia 2 lub 3 gatunki pochodzące z Ameryki tropikalnej. Maziziarn peruwiański (Myroxylon balsamum) jest wiecznie zielonym drzewem o wysokości do 25m. Występuje w Salwadorze, Gwatemali i Hondurasie. Roślina ta jest źródłem tzw balsamu peruwiańskiego będącego żywicą o waniliowym zapachu, wyciekającą po nacięciu kory. Balsam peruwiański znajduje zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym i perfumeryjnym.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Ononis (wilżyna)
Wilżyna ciernista (Ononis spinosa) jest rośliną występującą w całej prawie Europie. W Polsce gatunek rozpowszechniony w zachodniej części niżu. Występuje na suchych łąkach, przydrożach, zboczach. Bylina lub półkrzew o niemiłym zapachu. Ciernista łodyga osiąga wysokość do 60 cm i wydziela niemiły zapach. Liście siedzące lub krótkoogonkowe wyposażone w duże przylistki. W dolnej części rośliny są 3-listkowe, delikatnie ząbkowane. W górnej części są pojedyncze o lancetowatej blaszce. Kwiaty różowe o długości do 2 cm, rozmieszczone pojedynczo (rzadziej po 2) w kątach liści. Owocem jest strąk jednonasienny.
Olejkowa roślina lecznicza, dawniej także roślina barwierska.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Phaseolus (fasola)
Rodzaj liczy około 200 gatunków zamieszkujących głównie tropikalne i subtropikalne obszary Ameryki. Należą do niego bardzo ważne rośliny użytkowe dostarczające jadalnych nasion i strąków.
Morfologia: U gatunków użytkowych liście zwykle złożone, 3-5 listkowe. Kwiaty typowe dla Fabaceae. Owocem jest strąk. Nasiona mogą przyjmować różne barwy zależnie do gatunku i odmiany: kremowe, czerwone, czarne, plamiste, białe. W Polsce uprawiane 2 gatunki:
Fasola wielokwiatowa (Phaseolus coccineus) - roślina dwuletnia lub bylina o ozdobnych kwiatach. Nasiona jadalne.
Fasola zwykła (Phaseolus vulgaris) - roślina roczna - łodyga osiąga do 3 m dłogości. Użytkuje się odmiany wijące się jak i o łodygach skróconych, rozgałęzionych, sztywnych i wzniesionych. W Europie znana od XVI w. Kwiaty jak również nasiona różnej wielkości, barwy i kształtu (zależnie od odmiany).
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Pisum (groch)
Rodzaj liczy 6-7 gatunków rosnących dziko w obszarze śródziemnomorskim, Azji Mniejszej i na Zakaukaziu. Liście pierzasto złożone ze szczytowym listkiem przekształconym w wąs czepny. Na terenie kraju uprawiane 2 gatunki:
groch błękitnopurpurowy (Pisum arvense) (przez niektórych uważany za odmianę grochu zwyczajnego) uprawiany rzadko, głównie na nawóz zielony i karmę.
groch zwyczajny (Pisum sativum) - roślina nieznana w stanie dzikim, pochodzi prawdopodobnie ze wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego oraz Bliskiego Wschodu. Liście o 2 -3 parach jajowatych listków, przyliski duże. Kwiaty długoszypułkowe, białe, rozmieszczone pojedynczo lub po 2(3) w kątach liści. Owocem jest strąk zawierający od 4 do 10 nasion. Występuje w wielu odmianach (w przypadku niektórych jadalne są nawet całe niedojrzałe strąki np. groch cukrowy).
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Robinia (robinia)
Rodzaj obejmuje około 20 gatunków pochodzących z Ameryki Północnej i Środkowej. Drzewa lub krzewy z liśćmi opadającymi na zimę. Przylistki często przekształcone w ciernie. Kwiaty obupłciowe, białe lub różowe. Owocem jest strąk otwierający się dopiero następnego roku. W Polsce wiele gatunków sadzonych jako drzewa ozdobne. Tylko jeden gatunek jest pospolity, a miejscami nawet zdziczały - robinia biała (Robinia pseudoacacia). Występuje dziko we wschodniej i środkowej części USA. Do Europy sprowadzona już na początku XVII w. W Polsce wprowadzany nawet do lasów. Charakteryzuje się bardzo wartościowym drewnem. Jest to także roślina lecznicza i miododajna. W Polsce często mylnie nazywana akacją.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Sarothamnus (żarnowiec)
Rodzaj obejmuje około 10 gatunków rozmieszczonych w części Europy i Afryce. W Polsce występuje tylko jeden - żarnowiec miotlasty (Sarothamnus scoparius). Krzew lub karłowate drzewo o wysokości do 3 m. Pędy zielone, z rzadka pokryte liśćmi pojedynczymi (na końcach pędów) oraz 3 listkowymi. Kwiaty obupłciowe, złocistożółte, rozmieszczone pojedynczo lub po 2 w pachwinach liści. Owocem jest strąk w okresie dojrzałości zabarwiony na czarno. Ceniona roślina ozdobna, lecznicza. Dawniej wysiewana także w lasach jako karma dla zwierzyny.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Soja (Glycine) - soja
Soja owłosiona (Glycine hispida, Glycine max) - gatunek od tysięcy lat uprawiany na terenie Chin i krajów sąsiednich. W Polsce uprawiana rzadko gdyż nie odpowiada jej klimat. Liście nieco przypominają liście fasoli. Łodyga wzniesiona. Cała roślina silnie szorstko owłosiona, osiąga wysokość do 1m. Kwiaty drobne, fioletowe, żółtawe lub białawe. Owocem jest strąk o długości do 8 cm. Bardzo cenna roślina oleista i pokarmowa. Wykorzystywana jest także w lecznictwie oraz w Chinach jako przyprawa.
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Trifolium (koniczyna)
rząd: Fabales (strąkowce)
rodzina: Fabaceae (motylkowate)
rodzaj: Trigonella (kozieradka)
Rodzaj obejmuje około 80 gatunków występujących na obszarze śródziemnomorskim. Dwa gatunki uprawia się jako rośliny lecznicze, pastewne i przyprawowe. Kozieradka błękitna (Trigonella coerulea) - roślina roczna, osiąga wysokość do 60 cm. Wytwarza nieprzyjemny zapach. Liście trzylistkowe. Kwiaty jasnoniebieskie. Uprawiana rzadko jako roślina przyprawowa.
Kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum) - rośnie dziko w Indiach, Chinach i Afryce. Roślina jednoroczna osiągająca do 50 cm wysokości. Liście trójlistkowe. Kwiaty żółtawe. Roślina lecznicza. Wykorzystywana także jako roślina pokarmowa (nasiona), przyprawowa, pastewna.
6