ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA

Alfabet łaciński składa się z 24 liter. Nie ma w nim takich liter jak „j” , „w” ale za to występuje „q”, „Q” i „v” w przeciwieństwie do alfabetu polskiego.

Langua Latina ->piszemy z dużej litery bo od nazwy

Do rodziny języków romańskich należy: francuski, włoski, hiszpański, portugalski, rumuński.

Podstawowe pojęcia:

• ius - prawo

• iuris - prawo - liczba pojedyńcza

• iura - prawo - liczba mnoga

• iuris publicum - prawo publiczne

• iuris privatum - prawo prywatne

• administratio - administracja, zarządzanie

Wymowa:

• i = [j], [i] np. iuventus [juventus], principium [principjum]/ inicium [inicjum]- początek, przed samogłoską wymawiamy jako [j] a przed spółgłoską jako [i]

• v = [w] np. Varsovia [Warsowia]

• c = [c], [k] -> [k] - w pisowni k występuje bardzo rzadko np. kalende - 1 dzień miesiąca. Przed „i” „e” „ae” czytamy jako [c] w innych przypadkach jako [k], cicer cum caule [cicer kum kaule] , causa [kauza] - przyczyna prawna, doctor honoris causa - doktor z przyczyny/ godności/ zaszczytu

• f = [f], ph = [f] np. fabula [fabula] - treść/ opowieść/ bajka, philosophus [filozofus] - miłośnik mądrości

• h = [h] herba - ziele/trawa

• th = [t] theatrum [teatrum] - teatr

• rh = [r] rhetor [retor] - mówca

• ch = [h] charta [harta] - karta / Magna charta libertatum - Wielka karta swobód/wolności, hipotheca [hipoteka] - hipoteka

• qu = [kw] np. aqua [akwa]- woda, quo vadis domine - dokąd idziesz panie

• s = [s]/ s = [z] np. signum [signum] - znak / signum tempori - znak czasu, caesar [cezar] - cesarz

• ti = [ti] / [tj] / [cj ] np. lectio[lektjo] / [lekcjo]

• u = [u] np. cura [ kura] - troska/gorliwość/ kuratela

• u = [w] np. -qu [kw]

• u = [w] np. -ngu np. lingua - język, sanguis [sangwis] - pomieszanie krwi

Dyftongi:

• ae = [e] np. caesar [cezar]

• oe = [e] np. poena [pena] - kara

• ea = [ea]

• eo = [eo]

• au = [au] np. aula

• eu = [eu] np. Europa

• wyjątki - ae = [ae] aër [aer] - powietrze / oe = [oe] - poësis [poesis], poëma [poema]

Pochodzenie imion i nazwisk

Np. Marcus Titus Cicero

Marcus - prenomen - imię

Titus - nomen gentile - nazwisko rodowe

Cicero - cognomen - przydomek

Córka po ojcu:

• imię od nazwiska rodowego ojca np. Tulia , jak miał kilka córek to np. Tulia starsza, Tulia I itd.

Syn po ojcu:

• przejecie nazwiska rodowego i przydomka bez zmian, imię było tylko inne

Źródła cywilizacji:

• Rzym - Kapitol - symbol prawa

• Ateny - Akropol - symbol sztuki

• Jerozolima - Golgota - symbol religii

Przekrój historyczny:

1. Założenie Rzymu (753 p.n.e)

2. Republika (500 p.n.e)

3. Pryncypat (27 p.n.e)

4. Dominat (284 n.e)

5. Rozłam na cesarstwo Wsch. i Zach. (395 n.e)

6. Upadek państwa Rzymskiego (476 n.e)

Od 27 p.n.e do 253 n.e czas prawa klasycznego

aquo urbe condita - od założenia miasta

urb - miasto

civitas - państwo

rex - król

magistratus - urzędnik państwowy

magistratura - urząd państwowy

megalopolis - duże miasto

urbis capitis - stolica

orbis - świat/koło/okrąg

universum - wszechświat

respublica - państwo (rzeczpubliczna)

aquem - do kiedy

honor - urząd

princeps - pierwszy obywatel

dominus - władca, pan

recipere - recepcja

vacatio legis - spoczynek prawa

fous - źródło prawa

fontes - źródła prawa

coquoscare - poznawać

casus -stan faktyczny / kazuistyka prawa - rozstrzyganie poszczególnych stanów faktycznych

Podział prawa:

• ius publicum - prawo publiczne - dotyczy całego państwa (prawo karne/finansowe/konstytucyjne/gospodarcze)

• ius privatum - prawo prywatne - dotyczy interesu poszczególnych jednostek

1. prawo rodzinne - ius gentium

2. prawo pretorskie

3. prawo cywilne - ius civile

4. „prawo urzędnicze - ius honorarium / „prawo sądownicze” - ius pretorium - nie tworzą prawa, wypaczenie przez tłumaczenie

5. prawo międzynarodowe - ius inter gentes

prawo naturalne - ius naturale

prawo boskie - ius divinum

prawo ludzkie - ius humanum

civis - obywatel

cives romani - obywatele rzymscy

civis romanum - obywatel rzymski

gentes -ród / naród / rodzina

facultas iuris -wydział prawa

collegium iuris

piaculum

Alma Mater -Uniwersytet (matka założycielka)

alimentum - środki żywności, pokarm

collegium Maius

crimen - przestępstwo

ius penale/ius criminale - prawo karne

cudzoziemiec

Podział prawa:

• prawo przedmiotowe

• prawo podmiotowe

ius cogens - prawo bezwzględnie obowiązujące

ius dispositivum - prawo względnie obowiązujące

reformacio - zmiana

subsydiarus - pomocniczy

prima facie - na pierwszy rzut oka

in principio - na początku

actiones in rem - skargi rzeczowe -> erga omnes - wobec wszystkich

actiones in persone - skargi osobowe -> inter partes -między stronami

ius ventus - prawo stare -> zastąpione przez nowelizacje

Novus rex nova lex - nowy król, nowa ustawa (nowe prawo)

iuris prudentia - znajomość prawa, prawoznawstwo

iuris consultius/ iurista clonsultius/ legista consultius - prawnik

iustitya - sprawiedliwość

ut eleganter Celsus definit ius est ars bonit et aequui - to co Celsus elegancko zdefiniował prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i sprawiedliwe

ius est ars bonit et aequum - prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i sprawiedliwe

ars - sztuka

aequum - słusznie/sprawiedliwie

aequites - słuszne /sprawiedliwe

lege artis - zgodnie z zasadami sztuki

ius aequum - prawo sprawiedliwe

licitum - dozwolone

illicitum - niedozwolone

Non omne, grad licet honestum est - nie wszystko dozwolone prawem jest uczciwe

honestas - uczciwość, rzetelność

humanitas - człowieczeństwo

fides - wiara, zaufanie

non licet - nie pozwala

licet - pozwala

Iuris percepta sunt haec - zasady prawa są następujące:

• honeste vivere -żyć uczciwie

• alterum non laedere - drugiemu nie szkodzić

• sum eurique tribiere - oddawać każdemu co mu się należy

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum erique tribuendi - sprawiedliwość jest stałą i nie zmienną wolą oddania każdemu prawa, które mu się należy

constans - stały, niezmienny

Iustitia est fundamentum regnorum - sprawiedliwość jest fundamentem

Iustitia non debat claudicare - sprawiedliwość nie powinna kuleć

claudico; -are - kuleć

Fiat iustitia et perat mundus - niechaj będzie sprawiedliwość/ sprawiedliwości musi się stać zadość

Ubi societas ibi ius - tam gdzie społeczeństwo tam prawo

Iustitia <-> iniuria - niesprawiedliwość/szkoda/krzywda/bezprawie

Summum ius summa iniviria - wyższe prawo, większa krzywda

Volenti non fit iniuria -chcącemu nie dzieje się krzywda

Ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi

error iuris - błąd, co do prawa

error facti - błąd co do okoliczności faktycznej

lex/legis - ustawa(l.poj)

leges - ustawa(l.mn)

legislatio -ustawodawstwo

legislatura - organ zajmujący się tworzeniem prawa

legista - prawnik

legitimatis - uprawnienie

liberi legitymi - dzieci pochodzące z prawego małżeństwa

liberi naturales - dzieci z konkubinatu

matrimorium legitimum

lex lata

de lege lata

de lege ferenda

mutatis mutantis - wszystko co zmienione

derogatio - uchylenie ustawy

lex posterior derogat legi priori - ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

lex specialis derogat legi generali - ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną

lege agere - działaś na podstawie ustawy

ago / ere - iść/działać/ procesować się

secundum legem -zgodne z prawem

contra legem - sprzecznie z prawem (ustawą)

ratio legis - cel ustawy

sens - uzasadnienie/motyw/cel/rozsądek/rozum

anima - dusza

animus -zamiar, duch, wola

Ratio legis est anima legis - cel ustawy jest duszą ustawy

praeter legem - obok ustawy

in fraundem legis - w celu obejścia ustawy

fraus -oszustwo

mos - zwyczaj/obyczaj

mores - zwyczaje/obyczaje

boni mores - dobre obyczaje

contra bonos mores - przeciwko dobrym obyczajom

Dura lex sed lex - twarde prawo

Lex retro non agit - prawo nie działa wstecz

Lex prospieit non respieit - ustawa (prawo) powinno działać do przodu nie wstecz

O tempora ! o mores! - co za czasy! Co za obyczaje!

Simplieitas legum amica - prostota jest przyjaciółką ustaw

Consensus facit legem - porozumienie tworzy ustawy

Urbi et orbi -orędzie miastu i światu

Aura urbis - utrzymanie porządku w mieście

Prawo karne:

crimen - przestępstwo

crimina - przestępstwa

ius criminiale - prawo karne (w sensie prawa materialnego)

iudicium - sąd w znaczeniu składu sędziowskiego/ budynek sądu/ postępowanie sądowe

iudiucium criminalis - procedura karna

processus crminialis/ processus poenalis

penalizacja

depenalizacja - uchylenie karalności przestępstw

Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy

Nullum crimen sine poena - nie ma przestępstwa bez kary

Nulla poena sine lege - nie ma kary bez ustawy

culpa - wina

dolus - podstęp, wina

dolus directus - zamiar bezpośredni popełnienia przestępstwa

dolus eventualis - zamiar pośredni popełnienia przestępstwa

Poena constituitur in emendationem hominum - karę ustanawia się w celu poprawienia ludzi

In dubio pro reo - w razie wątpliwości należy orzec na korzyść oskarżonego

Cogitationis poenom nemo patitur - nikt nie ponosi kary za myślenie

cogitatio - myślenie/zamiar

cognitio - poznanie/rozpoznanie/rozstrzygnięcie

kognicja prawa

prawu prywatnemu podlegają:

• rzeczy (rzeczowego)

• osoby (rodzinnego)

KPC - zbiór prawa procesowego cywilnego

contradictio - sprzeciw

contra - przeciwko

contradictorius - przeciwstawny, sprzeczny

iudicium privatum - proces cywilny

iudicium publicum - proces karny

processus -> sentencja (sententia) orzeczenie ->executio (egzekucja) - przymusowe wykonanie wyroku prawomocnego

actor(powód)->actio/contra (przeciwko) -> reus(pozwany)

iudex(sędzia) / iudices (sędziowie)

gui uis dicit - ten, który orzeka

dicit - twierdzić/mówić

dico - mówić/twierdzić/stanowić (l.poj)

diere - mówić/twierdzić/stanowić (l.mn)

iurisdictio - wymiar sprawiedliwości / władza sądownicza

jurysdykcja - władza sądownicza

ipso iure - z mocy samego prawa

pars - strona/ część np. współwłasności

pars pro toto - część zamiast całości

accusator (oskarżyciel) -> accusatio/contra reus(oskarżony) forum

accusatio - akt oskarżenia oskarżenie

forum - plac, sąd właściwy do rozpoznania, miejsce właściwe

competentia - właściwość sądu

Kryterium sporu decyduje jaki sąd będzie rozpoznawać sprawę:

• Actor sequitur forum rei - powód idzie za sądem miejsca zamieszkania pozwanego

• forum delicti commissi - sąd właściwy ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa

exceptio - wyjątek, zarzut procesowy

• forum rei sitae - sąd miejsca położenia nieruchomości

• forum contractus - sąd miejsca zawarcia kontraktu

• perpetuatio fori - uwiecznienie sądu - niezmienność właściwości sądu pomimo zmiany podstaw jej właściwości

• prorogatio fori - umowna właściwość sądu

vox - głos

vocatio - wezwanie/wywołanie/przywołanie

in ius vocatio - wezwanie przed sąd

contumacia - kontumacja - nieposłuszeństwo wobec zarządzeń sądu

absentia - niestawienie się przed sądem

wokanda - lista spraw, które są danego dnia do rozpatrzenia według kolejności ich rozpatrzenia przed sądem

prokurator - zastępca procesowy/ zarządca majątku

per procurationem - zastępca procesowy

per procura - działanie przez pomocnika

procura -rodzaj pełnomocnictwa udzielonym przed przedsiębiorcem

advocatus diaboli - adwokat diabła- pełnomocnik w sprawie niesłusznej

advocatus - adwokat

falsus procurator - fałszywy pełnomocnik, bez umocowania

falsus - fałsz, oszustwo

Non advocatus nisi vocatus - nie jest adwokatem w danej sprawie ten, kto nie został do niej powołany - nie ma pełnomocnictwa

Pełnomocnik w prawie cywilnym

victima - ofiara przestępstwa. Poszkodowany

wiktymologia - nauka o ofierze przestępstwa

violentia - przemoc/gwałt

violatio - znieważenie/zbezczeszczenie/naruszenie

violatio sepulchri - zbezczeszczenie zwłok/grobu

columnia - oszczerstwo, zniesławienie

pater - ojciec

frater -brat

homo - człowiek

parrecidium - ojcobójstwo

fratricidium - bratobójstwo

homicidium necessarium - zabójstwo w obronie własnej

recessitas

crimen laesae maiestatis - obraza majestatu

homicidium - zabójstwo

poena capitis - kara śmierci

caput - zdolność prawna/głowa/rozdział w książce

pez capita - na głowę

ultimum supplicium - najwyższa kara

ultimum remedium - ostateczny środek

decapitatio -ścięcie głowy

dekapitacja

delikwent - osoba oskarżona/skazany/przestępca

Mors omnia iura solvit - śmierć rozwiązuje wszystkie prawa

mors - śmierć

nec -śmierć

mos - obyczaj

mores - obyczaje

ius vitae ac necis - prawo życia i śmierci

zasada kontradyktaryjności

audiatur et altera pars - należy wysłuchać i drugą stronę

inter partes

provatio - dowód

onus probandi - ciężar dowodu

Ei incumbit orobatio qui dicit non qui negat - ciężar dowodu leży na tym kto twierdzi a nie na tym kto przeczy

dicodicere - orzekać/twierdzić

nego - przeczyć

negare - przeczyć (l.mn)

Actorit incumbit probatio - na powodzie leży ciężar dowodu

exceptio - zarzut procesowy pozwanego

Reus in excipiendo actor erti - ponosząc ekscepcję pozwany staje się dowodem

Reus excepiendo actor fit - ponosząc ekcepcję pozwany staje się dowodem

Exceptiones non sunt extentendae - wyjątków nie należy interpretować rozszerzajęco

interpretatio - wykłądnia

acontrario - przeciwnie

Argumentum a minori ad maus - argumentacja z mniejszego na większe

Argumentum a minori ad minus - argumentacja z większego na mniejsze

testis -świadek

testimonium - świadectwo

Nemo testis idoneus in causa sua - nikt nie jest właściwym świadkiem we własnej sprawie

iudex in habilis - sędzia wyłączony ze sprawy

iudex suspectus - sędzia podejrzany o stronniczość

sine ira et studio - bez gniewu i stronności

iudex corruptus - sędzia skorumpowany (przekupny)

peritus

autopsia - dowód z oględzin

ad oculos - dowód na własne oczy

documentum - pismo/dokument - podział na dokumenty urzędowe i dokumenty prywatne

res - rzecz

res litigiosa - rzecz, o którą toczy się spór

corpus delicti - narzędzie zbrodni

notaria - okoliczności powszechnie znane

ad hoc - bez przygotowania

Notaria non egent probatione - okoliczności powszechnie znane nie wymagają dowodów

Res ipsa loquitur - rzecz mówi sama za siebie

Manifestum non egent probatione - Fakty oczywiste nie wymagają dowodu

preasumpio - domniemanie/przypuszczenie

preasumpio iuris - domniemanie prawa

preasumpio iuris tantum - domniemanie obalone

Mater semper certa est, pater is est quaem mupitae demonstrant - matka zawsze jest pewna, ojcem jest ten na którego wskazuje małżeństwo

alibi - gdzie indziej, w innym miejscu

nihil probat, qui niminum probat - niczego nie udowadnia ten, kto zbyt dużo udowadnia

nihil rovi sub sone - nic nowego pod słońcem

Da nichi factum, debo tibi ius - przedstaw mi fakty a ocena prawna należy do sądu

Facta probantur, iura novi curia - fakty wymagają dowodów, a sąd zna prawo

sententia - wyrok, orzeczenie

iudicatus - osoba zasądzona

condennacio - skazanie, zasądzenie

absolutio - uwolnienie od zasądzenia

absolutorium -zakończenie studiowania ale bez uzyskania dyplomu ukończenia studiów

abolitio - usunięcie/zniesienie/odpuszczenie przewinień

abolicja - zaniechanie wszczynania postępowania/ umorzenie postępowania jako aktu łaski

abolicjonizm - ruch społeczny za obroną praw człowieka np. zniesienie niewolnictwa

appelatio - zwrócenie się o pomoc, odwołanie się od wyroków prawomocnych

graramen - zażalenie/uciążliwość

ultinum remedium - w Polsce kasacja od wyroków prawomocnych

reformatio - zmiana

reformatio in peus - zmiana na gorsze

reformationis in peus - zakaz

reformatio in nelius - zmiana na lepsze

res indicata - powaga sprawy osądzonej prawomocnym wyrokiem

exceptio rei indicatae - zarzut rzeczy prawnie osądzonej

lis - spór/proces

litis pendens - zawisłość sprawy

res indicata ius facit inter parte - prawomocny wyrok tworzy…między stronami

les indicata pro reritate recipitur - prawomocny wyrok uznaje się za prawdę

Re eat iudex ultra petita partium - niechaj sędzia nie wychodzi ponad żądanie stron

votum separatum - zdanie odrębne

non existens - nie istniejący

Bis de eadem re ne sit actio - nie wolno ponownie wytaczać powództwa w tej samej sprawie

Bis de eadem agere non licet - nie można 2 razy procesować się w tej samej sprawie

Nemo potest esse simil actor et iudex -nikt nie może być jednocześnie powodem i sędzią

Pecumia on olet - pieniądze nie śmierdzą

Bene olet, qui non olet - dobrze pachnie, kto w ogóle nie pachnie

Prawo osobowe:

collegium

Tres faciunt collegium - trzy osoby fizyczne tworzą stowarzyszenie

status - pozycja/stan

status libertatis - status wolności

status civitatis -status cywilny

civis - obywatel

cives - obywatele

civitas - państwo

status familie - stan w rodzinie

cognatio - związki, więzy krwi

pater fafilias - głowa(ojciec) rodziny

patria potestas - władza ojcowska

patria(rzecz.) - ojczyzna

Nemo propheta i patria sua - nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie

nascar (czas.) - narodziny

status nascendi - stan powstania (np. urodzenia)

nasciturus - płód w łonie matki

Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur - dziecko poczęte a nie narodzone uznaje się za już urodzone ilekroć chodzi o jego korzyści majątkowe

Zdolność prawną nabywa się z chwilą narodzin.

fiskus - skarb państwa - fiscus

privilegia fisci - przywileje skarbu

privilegium - przywilej

fiscalis

Fiscus non erubescit - fiskus się nie wstydzi

favor/beneficium - przywileje

favor debitoris - przywileje wobec dłużnika

favor creditoris - przychylność wobec wierzyciela

status quo - stan rzeczy obecny

status quo ante - status dawniejszy/ wcześniejszy

negotium - czynność prawna

negotia - czynności prawne

mortis causa - na wypadek śmierci np. testament

causa - przyczyna, powód, sprawa, pobudka

inter vivas - między żyjącymi

curiculum vitae (CV) - czynności życiowe

vitae - życie

consensus - zgodne porozumienie stron

Nuptias nom concubitus set consensus facit - małżeństwo nie powstaje na skutek faktycznego pożycia ale na skutek porozumienia stron

ad solemnitatem - pod rygorem nieważności

ad probationem - dla celów dowodowych

ad eventium - dla wywołania innych skutków prawnych

verbum/verba

verba iuris

expressis verbis

Clara non sint interpretanda - jasne, proste rzeczy nie wymagają interpretacji

facta concludentia - zdarzenie faktyczne wyrażające domniemaną wolę osoby

essentialia negotii - składniki przedmiotowo istotne

naturalia negotii - przedmiotowo nie istotne

accidentalia negoti - składniki podmiotowo istotne tj. takie które zostały podniesione istotnie

clausula - dodatkowe zabezpieczenie w ustawie

rebus sic stantibus - w takim stanie rzeczy

rebus sic stantibus clausula

Pacta sunt servanta - umów należy dotrzymywać

contractus(l.poj) - kontrakt

contractus (l.mn) - kontrakt

obligatio - zobowiązania

creditum - wierzytelność

nomen - wierzytelność

debitum - dług

Imposibillum nulla obligatio est - zobowiązania nie powstają co do rzeczy niemożliwych

delictum/delicta - przestępstwo/przestępstwa

Delicta parentium liberis non nocent pareus - przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom

ODSZKODOWANIE

1. dammum enegens - szkoda rzeczywista

2. lucrum cessans - utracony zysk

iniuria - szkoda

culpa - wina

• levis - lekkie przestępstwo

• lata - grube przestępstwo

dolus - podstęp

Dolus semper prestatur - za podstęp zawsze ponosi się odpowiedzialność

exculpatio - usprawiedliwienie, wykazywanie niewinności

vis - siła, moc

vis maier - siła wyższa

genus - rzeczy oznaczone

species - rzeczy gatunkowo oznaczone

genus perire non censetur - gatunek prawnie nie ginie

species perit ei cui debetur - rzeczy oznaczone giną na szkodę temu komu się należy

vim vi repellere licet - zasada obrony koniecznej siłę można odeprzeć siłą

Nemo plus iuris ad alium transfere potes quam iose habet - nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada

transfere - przeniesienie

superficies solo cedit - powierzchnia przypada gruntowi.

---