IV. Wartości źródłem życia
1.Określenie wartości i sposoby ich istnienia
Pośród wszystkich dziedzin naukowych występuje brak zgodności co do rozumienia wartości
W filozofii jest to „ wszystko co cenne, godne pożądania i wyboru, co stanowi cel ludzkich dążeń”
W psychologii to zainteresowanie jakim obdarza się przedmiot lub szacunek dla danej osoby
W socjologii są to idee, przedmioty, stany, rzeczy które przez jednostkę lub grupę są absorbowane bądź odrzucane
W ekonomii to czysty zysk w wyniku wymiany danej rzeczy, konkretna korzyść,
W teorii wychowania może być odnośnikiem do wskazania co jest dobre a co złe. Wartości wyrażają też `to co powinno być” i „to czego pragniemy” - na nich opiera sie życie wspólnotowe
W pedagogice sa rozpatrywane na pozytywna (dobro, piękno) i negatywna (zło, brzydota). Wartości pozytywne wpływają na podejmowanie decyzji i dokonywanie słusznych wyborów
Sposoby istnienia wartości:
Obiektywny charakter wartości - są to właściwości przedmiotów niezależne od oceny ludzi, właściwości sa autonomiczne i zewnętrzne co do ocen, mają charakter absolutny i powszechnie obowiązujący dobro, piękno, prawda
Subiektywny charakter wartości - to wartości ukonstytuowane przez człowieka celu realizacji jego potrzeb, dążeń
Obiektywno- subiektywny charakter wartości -( występuje w racjonalizmie) maja charakter przedmiotowo - podmiotowy (mają w sobie coś niezależnego od osoby oceniajacej i coś przez nią zdeterminowanego)
2. Klasyfikacja wartości
Wg E. Sprangera
1) wartości teoretyczne, reprezentatywne dla ludzi, którzy najbardziej cenią odkrywanie prawdy, jaką daje nauka;
3) wartości estetyczno-artystyczne, bliskie ludziom ceniącym najbardziej przeżycia piękna i harmonii;
4) wartości społeczne, za którymi opowiadają się ludzie ceniący najwyżej bezinteresowne działania na rzecz innych;
5) wartości polityczne, reprezentowane przez tych, którzy cenią najwyżej władzę i wpływy;
6) wartości religijne, charakterystyczne dla ludzi ceniących najbardziej prawdy, których źródłem jest religia(wiara w Boga).
Wg M. Rokeach
Podzielił je na ostateczne (najważniejsze cele postępowania w życiu ludzkim) i instrumentalne (najogólniejsze sposoby postępowania)
Do wartości ostatecznych (finalnych) M. Rokeach zaliczył następujące wartości ostateczne:
6) poczucie dokonania (wniesienie trwałego wkładu),
7) poczucie własnej godności (samopoważanie),
11) równowagę wewnętrzną (brak konfliktów wewnętrznych),
18) życie pełne wrażeń (podniecające, aktywne)
Za wartości instrumentalne M. Rokeach uznał:
ambicję, szerokość horyzontów intelektualnych, zdolności, urok, czar osobisty, czystość, odwagę, umiejętność przebaczania, opiekuńczość, uczciwość, twórczą wyobraźnię, niezależność, intelektualizm, logiczność, miłość, wrażliwość, posłuszeństwo, grzeczność, odpowiedzialność, samokontrolę
wg J. Homplewicza
Zajął się religijnie zorientowanymi wartościami które podzielił na „transcendentalne” i „naturalne” wartości wychowania podporządkowane Bogu.
Do transcendentnych wartości wychowania zalicza: powszechny imperatywczynienia dobra i unikania czynienia zła, postawą wiary, nadziei i miłości oraz ideę dziecięctwa Bożego i łączności z Bogiem.
Naturalne wartości wychowania oparte są na humanizmie szacunek dla człowieka, godność człowieka, dojrzałość intelektualna i emocjonalna oraz tolerancja.
W etyce religijnie naczelna wartość stanowi Bóg a w etyce świeckiej natomiast naczelną wartością wychowania jest sam człowiek (jego dobro, doskonałość).
Wg R. Jedlińskiego przytaczane za K. Denkiem
5.Moralne(bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń,odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność).
3. Rola wartości w wychowaniu
Wartości sa dla młodych ludzi busolą która pozwala na podążanie we właściwym kierunku.
Wychowanie do wartości we współczesnym świecie:
człowiek zatraca niejednokrotnie umiejętność panowania nad sobą i sprzeciwianiu się destruktywnemu działaniu współczesnej cywilizacji (tylko ludzie sa gatunkiem który celowo zabija się nawzajem)
postępująca sekularyzacja, odsuwając się od kościoła wyzbywa się ważnych wartości moralnych
nie odnawianie się moralności - coraz więcej ludzi akceptuje demoralizacje, alkoholizm, aborcje i nie szukają możliwości zmiany tego stanu rzeczy
Wychowanie do wartości w świecie pluralistycznym
-społeczeństwo pluralistyczne jest antytezą społeczeństwa ubezwłasnowolnionego bo obywatelom odmawia się autonomii i podmiotowości. Samowola ludzi rządzących i „tyrania sił kolektywnych” rozkaz ważniejszy od osoby
-w państwie pluralistycznym mamy tez zalety: obywatele ponoszą zbiorową odpowiedzialność za losy państwa
-wielokulturowość społeczeństwa wpływa ma wpływ na moralność ludzi, gdyż w różnych grupach różne wartości uznawane są za moralne. Wychowując dzieci z różnych kultur warto z nimi omówić wartości poszczególnych grup aby dojść do tych kompromisowych
Potrzeba wychowania do wartości uniwersalnych
Przyswajanie wartości uniwersalnych i postępowanie w zgodzie z nimi udoskonala jednostkę i czyni z niej istotę prawdziwie ludzką dlatego mają być podstawowym przedmiotem wychowania. Wartości materialne mają w wychowaniu znaczenie drugorzędowe, bardziej ceni się to kim człowiek jest niż to co posiada.
Dlaczego wartości uniwersalne sa ważniejsze:
są trudniejsze do przyswojenia dla dzieci i młodzieży
przez uzewnętrznianie wartości moralnych nabierają sensu wartości materialne i inne
eksponowanie wartości moralnych pobudza młodzież do chęci bycia użytecznym
przez wartości można przeciwstawić się współczesnemu konsumpcjonizmowi
wartości nadają życiu głębszy sens, chronią dzieci przed nihilizmem i chaosem życiowym
wspierają wartościowe czyny
4. Wartości preferowane w wychowaniu
ALTRUIZM troska o dobro konkretnej osoby, grupy. Świadome i dobrowolne świadczenie komuś przysługi.
Altruizm w powyższym rozumieniu utożsamia się z:
niesieniem różnego rodzaju pomocy lub wsparcia jednej, kilku, a niekiedy i więcej osobom
uświadomieniem sobie potrzeby okazywanie im swej troski
bezinteresownością tego typu świadczeń
pełną ich dobrowolnością
Niesienie innym pomocy czy wsparcia jest możliwe w wielu płaszczyznach. Na ogół wymienia się świadczenia w sferach:
materialnej- czynności usługowe (robienie zakupów)
cielesnej - zaspokajanie głodu i pragnienia (opieka w chorobie)
informacyjnej - przekazywanie ważnych zyciowo wiadomości
moralnej - ochrona przyznanych jednostce praw
motywacyjnej - podtrzymywanie na duchu
emocjonalnej - okazywanie przyjaźni, współczucia
TOLERANCJA jest też rozumiana jako „wyraz szacunku dla autonomii oponenta”, a tym samym przyznaje prawo drugiemu człowiekowi do decydowania o sobie samym. Jest także prawem innych osób do wyrażania swoich poglądów, które nie zawsze musza być zgodne z naszymi o ile nie godzą one w dobro wspólne.
Aby być tolerowanym trzeba na to w pewnym sensie zasłużyć, a z pewnością także być świadomym konsekwencji swych czynów. Chodzi zwłaszcza o czyny niemieszczące się w uznawanym społecznie systemie wartości moralnych. Czynnikami takimi mogą być np. zachowania ludzi, które:
zagrażają życiu lub zdrowiu innych
ograniczają ich prawo do szacunku, wolności, autonomii, itp.
sprzeniewierzają się elementarnym wartościom współżycia i współdziałania
są jawnym zaprzeczeniem zachowań i postaw moralnych
głoszą poglądy sprzeczne z ideałami człowieczeństwa czy humanitaryzmu
Tolerancja nie oznacza akceptacji zła.. Dopuszcza natomiast stanowczy sprzeciw wobec szkodliwych społecznie poglądów i czynów.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ Można ja odczytywać jako świadome i dobrowolne akceptowanie wykonywanej czynności i jej konsekwencji. Mimo to nie można jej jednoznacznie określić, chociaż wg Ingardena mamy z nią do czynienia w 4 przypadkach gdy:
1. ktoś ponosi odpowiedzialność za coś albo, inaczej mówiąc, jest za coś odpowiedzialny
2.Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś
3.ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności
4.ktoś działa odpowiedzialnie
Odpowiedzialność moralna jest wtedy gdy podejmuje se świadome działanie zgodne z normami moralnymi.
WOLNOŚĆ - nie da się jednoznacznie określić czym jest, jednak jest ona warunkiem postępowania moralnego.Aby poczuć się prawdziwie wolnym, trzeba mieć możliwość samookreślenia się. Wolność należycie używana, tj. zgodnie ze wszystkimi innymi wartościami moralnymi jest z pewnością wyrazem niezaprzeczalnej dojrzałości moralnej czy wręcz subtelnej szlachetności w codziennym postępowaniu moralnym.
Możemy mieć do czynienia z:
„wolnością od czegoś” - jest ona negatywna, wyzbycie się samokontroli i kontroli
„ wolność do czegoś” - pozytywna, nastawiona na realizacje pożądanych w społeczeństwie celów, branie świadomej odpowiedzialności za swoje czyny
SPRAWIEDLIWOŚĆ - w etyce jest ona zaliczana do jednej z kardynalnych cnót moralnych. Wyraża się w postawie człowieka, polegającej „na gotowości oddawania każdemu tego, co mu się należy”, czy na traktowaniu każdego zgodnie z jego uprawnieniami (zasługami),. Jest także przestrzeganiem prawa.
Można ją rozróżnić na sprawiedliwość:
wymienną - w myśl zasady „ każdemu to samo”
rozdzielczą - w myśl zasady „Każdemu według jego zasług”
5.Prymat wartości nad celami wychowania
Mówiąc o wartościach w wychowaniu, nie sposób pominąć ich powiązań z celami wychowawczymi. Wartości i cele są wyrazami bliskoznacznymi i rzadko się wzajemnie wykluczają. Na ogół celowi wychowania cieszącemu się powszechną aprobatą społeczną przysługuje określona wartość będąca zarazem jego uzasadnieniemChodzi o to aby stanowione cele wychowania znajdowały swe uprawomocnienie w szeroko pojętej wiedzy o wartościach aby były podstawą ich formułowania. W tym znaczeniu wartości wiodą prym na celami stąd też o prawidłowym przebiegu wychowania bardziej decydują uwewnętrznione wartości niż cele wychowania zarówno w potocznym jak i naukowym ich rozumieniu.