Prawo finansowe
Wykład VI 05.01.2012
Pojęcie i treść budżetu państwa - ciąg dalszy
Budżet w swej treści zawiera też normy o charakterze techniczno-prawnym np. limity zatrudnienia.
Zgodnie z art. 110 ustawy o finsnach publicznych budżet państwa to plan finanswoy, który określa:
1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa;
2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa;
3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia;
4) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich;
5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich;
6) wynik budżetu środków europejskich;
7) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa;
8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa;
9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa;
10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych
papierów wartościowych
Są to płaszczyzny, na których budowany jest budżet.
Dochody budżetu państwa
Po stronie dochodów budżet państwa ma charakter prognostyczny co wynika ze stosowania słowa „prognozowany”. Nie jest to więc charakter dyrektywny, a zatem niespełnienie normy je określającej nie uruchamia odpowiedzialności. Przepisy art. 110 pkt. 1 i 2 wskazują na walor analityczny i prgnostyczny budżetu państwa, gdyż mowa jest o kwotach prognozowanych. Nie mają one waloru dyrektywnego. Na prgnostyczny charakter5 tej strony budżetu wskazuje art. 52 ust. 1:
Art. 52.
1. Ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek budżetowych:
1) dochody oraz przychody - stanowią prognozy ich wielkości;
Treść dochodów budżetu państwa określa art. 111, który określa stronę dochodową budżetu. Wskazuje on na dochody podatkowe i niepodatkowe.
Dochodami podatkowymi są takie podatki jak:
podatek od towarów i usług,
podatek akcyzowy,
podatek dochodowy od osób prawnych
podatek dochodowy od osób fizycznych
podatek od gier,
podatek tonażowy.
Dochody podatkowe mają dominujące znaczenie wśród dochodów budżetu państwa. Stanowią one około 80% dochodów budżetowych. Wśród nich największe znaczenie ma podatek od towarów i usług (blisko 50%) a następnie podatek akcyzowy. W dalszym wymiarze podatek dochodowy od osób fizycznych (ok. 18-20%). Mniejsze znaczenie finansowe ma podatek dochodowy od osób prawnych (o 8 miliardów mniej) i podatek od gier (ok. 1,5 mld).
Do pozapodatkowych dochodów budżetu państwa zaliczyć należy:
opłaty
cła
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa
wpłaty z tytułu dywidendy
wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego
wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;
dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe
dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze (np. umowa leasingu), dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa,
odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej,
odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne,
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw,
inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
środki europejskie i środki pomocowe z art. 5 ust. 3 czyli pochodzące z funduszy strukturalnych, funduszy spójności i europejskiego funduszu rybackiego
odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.
Wydatki budżetu państwa
Zgodnie z art. 110 ust. 2 budżet państwa określa łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa. Kwestię wydatków reguluje w pierwszej kolejności art. 112. Nie określa on jednak ustawowej definicji wydatków, a jedynue wskazuje na cele wydatków lub na podmioty, które są ich beneficjentami, Jeśli mówimy o wydatkach ze względu na kryterium ich przeznaczenia to wg tego artykułu wydatki są przeznaczane na:
funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów;
zadania wykonywane przez administrację rządową;
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
wpłaty do budżetu Unii Europejskiej,
subwencje dla partii politycznych
dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;
obsługę długu publicznego
wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich
Wskazując na zakres wydatków nie należy pominąć ich uwzględniania z ekonomicznego punktu widzenia, który został wskazany w art. 124 ust. 1. Przepis ten wskazuje, że wydatki dzielą się na następujące grupy:
dotacje i subwencje;
świadczenia na rzecz osób fizycznych;
wydatki bieżące jednostek budżetowych;
wydatki majątkowe
wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;
wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pomocowych
środki własne Unii Europejskiej.
Wydatki bieżące
Na wyróżnienie zasługują wydatki bieżące określone w art. 124 ust.3. Obejmują one:
Wydatki osobowe - wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i uposażeń
Wydatki rzeczowe
zakupy towarów i usług;
koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych zadań;
koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom zaliczanym i niezaliczanym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem organizacji pozarządowych
Wydatki majątkowe
Zgodnie z art. 124 ust. 4 wydatki majątkowe obejmują:
wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;
wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych
dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki
Różnica między wydatkami bieżącymi a wydatkami majątkowymi jest taka, że wydatki bieżące obejmują tylko wydatki jednostek budżetowych a wydatki majątkowe obejmują tylko wydatki inwestycyjne o czym świadczy także art. 132 jednak nie określa się czyje są wydatki inwestycyjne.
Wydatki na obsługę Skarbu Państwa
Zgodnie z art. 124 ust. 5 wydatki na obsługę Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki z tytułu:
oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych
oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek
wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami
koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych
Środki własne UE
Zgodnie z art. 125 ust.2 środkami własnymi są:
udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych;
środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów Unii Europejskiej;
środki obliczone na podstawie wartości rocznego dochodu narodowego brutto.
Dotacje
Wg art. 126 dotacje to środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych.
Ustawa w dalszej kolejności wskazuje na różne dotacje określone w art. 127, 130, 131 i 132 ustawy.
Dotacje celowe
Określone w art. 127 zgodnie z którym dotacje celowe to środki przeznaczone m.in. na:
finansowanie lub dofinansowanie:
zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,
ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego,
bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,
zadań agencji wykonawczych,
zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym
dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych
Dotacje przedmiotowe
Zgodnie z art. 130 są to środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych. Dotacje przedmiotowe kierowane są do przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług oraz do podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa z uwzględnieniem ich równoprawności. Dotacje te pokrywają różnicę, gdy cena jest niższa niż koszty produkcji lub usługi
Dotacje podmiotowe
Zgodnie z art. 131 dotacje podmiotowe obejmują środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie lub w umowie międzynarodowej, wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w odrębnej ustawie lub umowie międzynarodowej.
Finansowanie inwestycji państwowych jednostek budżetowych
Z budżetu państwa są finansowane inwestycje państwowych jednostek budżetowych wskazane w art. 132.
Podsumowując należy powiedzieć, że w ustawie o finansach publicznych brak jest syntetycznej definicji wydatków budżetu państwa. Są one określane jedynie poprzez ich wskazanie w art. 112 i art. 124 oraz w rozwinięciu w art. 127, 130, 131 i 132, które precyzują je w sposób możliwie dokładny.
Do wydatków budżetu państwa nie zalicza się wydatków jednostek nie posiadających osobowości prawnej i nie będącymi jednostkami budżetowymi (co do zasady). Wydatków nie można zaliczyć do rozchodów stanowiących spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Natomiast wydatkami budżetu państwa nazywa się środki przekazywane z budżetu na realizację zadań państwa. Wydatki uznaje się za dokonane z chwilą przelewu z rachunku bankowego lub wypłaty z kasy jednostki budżetowej. Natomiast nie jest wydatkiem budżetu państwa przekazanie środków piniężnych dysponentowi niższczego szczebla.
Wysokość deficytu budżetu państwa i źródła jego pokrycia
Art. 110 ust. 3 wskazuje, iż treścią budżetu państwa jest również kwota planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia. Nie ma w ustawie bezposrednio określonej definicji budżetu państwa, natomiast można jej się upatrywać w art. 113:
Art. 113.
1. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2
Skoro treścią budżetu państwa jest kwtoa planowanego deficytu wraz ze źródłami jego pokrycia, to ustawodawca wskazuje te źródła w art. 113 ust. 2. Zgodnie z tym przepisem źródłem pokrycia deficytu budżetu państwa są przychody pochodzące z:
sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;
kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;
pożyczek;
prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;
nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;
nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4;
innych operacji finansowych.
Jest to katalog otwarty (art. 113 ust. 2 pkt. 8).. Inne operacje finansowe powinny jednak być uregulowane ustawowo.