Slajd 1

Slajd 2

Stany Zjednoczone od zawsze wspierały proces integracji europejskiej, a tworzenie Wspólnot Europejskich i UE traktowano tam jako najlepszy sposób na zapewnienie stabilnego i demokratycznego rozwoju państw europejskich. Po zakończeniu II wojny światowej siłą napędową współpracy transatlantyckiej i pośrednio inicjatywą integracji europejskiej stał się Plan Marshalla. Oficjalne kontakty dyplomatyczne pomiędzy USA a Europejską Wspólnotą Węgla i Stali nawiązane zostały w 1953 r., kiedy Stany mianowały swoich pierwszych obserwatorów przy EWWiS, a przejawem wzmocnienia tych kontaktów było ustanowienie w 1961 r. misji dyplomatycznej USA przy Wspólnotach. W 1954 r. ówczesna Wysoka Władza, czyli obecna Komisja Europejska, otworzyła swoje przedstawicielstwo w Waszyngtonie, które w 1971 r. stało się pełnoprawną placówką dyplomatyczną. Ataki terrorystyczne z 11 września 2001 r. przyczyniły się do zasadniczych zmian w polityce amerykańskiej, również wobec Europy. USA skoncentrowały się na przeciwdziałaniu globalnej wojnie z terroryzmem, często zapominając o konsultacjach i współdziałaniu ze swoimi partnerami.

O pozostałych wymienionych punktach historii szerzej za chwilę.

Slajd 3

Co decyduje o tym, że relacje między Stanami a Unią są tak specyficzne?

• USA odgrywają wiodącą rolę na arenie międzynarodowej, a działania Unii mają wymiar przede wszystkim regionalny. Oba podmioty nie są równorzędnymi partnerami.

• Poszczególne państwa członkowskie UE posiadają różne interesy międzynarodowe i w odmienny sposób postrzegają rolę USA w Europie i świecie. Z jednej strony dostrzega się bezsporną potrzebą obecności USA na kontynencie europejskim, z drugiej - istnieje obawa przed ich dominującą rolą. Te rozbieżności szczególnie widać na przykładzie Wielkiej Brytanii i Francji.

• Obydwaj partnerzy, a w przypadku UE poszczególne państwa członkowskie należą do różnych organizacji międzynarodowych, członkostwo w których nakłada na strony określone zobowiązania i tym samym wpływa na jakość stosunków z państwami trzecimi.

• Stosunki pomiędzy UE a USA obejmują szeroki zakres zagadnień o charakterze politycznym, gospodarczym i militarnym. Stopień intensyfikacji współpracy pomiędzy Unią a Stanami Zjednoczonymi podlega stałej ewolucji i zależy od wielu czynników mających swe źródło zarówno w sytuacji wewnętrznej obu partnerów, jak też sytuacji międzynarodowej.

Slajd 4

O wyglądzie stosunków Unii ze Stanami decyduje wiele czynników. Czynniki zewnętrzne to pojawiające się konflikty międzynarodowe oraz inne zagrożenia dla bezpieczeństwa i pokoju na świecie (terroryzm, zorganizowana przestępczość, handel bronią, występowanie niebezpiecznych chorób), a także proces rozszerzenia UE o kolejne państwa.

Istotnym czynnikiem o charakterze wewnętrznym jest na przykład stosunek administracji USA do integracji europejskiej oraz to, jakie państwo sprawuje w danym momencie przewodnictwo w UE. Na rozwój stosunków wpływa ponadto rosnący udział partnerów społecznych we współpracy transatlantyckiej.

Slajd 5

Relacje na szczeblu rząd USA - Rada i Komisja UE oraz kontakty bilateralne pomiędzy USA a poszczególnymi państwami członkowskimi stanowią jedynie jeden z wymiarów szeroko rozumianych stosunków transatlantyckich (Transatlantic Relations), które obejmują znacznie szersze kręgi. Uczestnikami stosunków transatlantyckich są także poszczególne stany USA, Kongres St. Zjednoczonych i Parlament Europejski, a ponadto organizacje pozarządowe, stowarzyszenia reprezentujące interesy różnych grup (pracowników, konsumentów, ekologów itp.).

Slajd 6

Deklaracja Transatlantycka

W Deklaracji Transatlantyckiej przyjętej w 1990 r. określone zostały cele, zasady, oraz ramy instytucjonalne wzmacniające dotychczasową współpracę. W Deklaracji strony zobowiązały się do regularnych konsultacji obejmujących następujące dziedziny:

• współpraca gospodarcza, w tym zwłaszcza działania na rzecz liberalizacji handlu, implementacji uregulowań GATT oraz podjętych w ramach OECD i dotyczących handlu towarami i usługami oraz inwestycji;

• współpraca w zakresie edukacji, nauki i kultury, m.in. poprzez wymianę technologii, wspólne projekty z zakresu medycyny, ochrony środowiska, energii, bezpieczeństwa nuklearnego, jak również wymianę studentów i kadry naukowej;

• wyzwania globalne, do których zaliczono zwalczanie terroryzmu, handlu i produkcji narkotyków, walkę z praniem brudnych pieniędzy oraz zapobieganie proliferacji broni jądrowej, biologicznej i chemicznej.

Efektem przyjęcia Deklaracji Transatlantyckiej było ustanowienie sformalizowanego dialogu politycznego pomiędzy UE i USA.

Nowa Agenda Transatlantycka (New Transatlantic Agenda - NTA)

Podpisana 3 grudnia w 1995 r.. Strony zobowiązały się do dalszych, pogłębionych działań na rzecz politycznego i gospodarczego partnerstwa, zmieniając przy tym formułę współpracy z "konsultacji" na rzecz "wspólnych działań". Cztery główne sfery zainteresowania nakreślone w NTA dotyczyły następujących zadań:

• promowanie pokoju, stabilności i rozwoju demokracji na świecie,

• podejmowanie działań w odpowiedzi na wyzwania globalne,

• rozwój handlu światowego i zacieśnianie współpracy ekonomicznej,

• budowanie tzw. "mostów przez Atlantyk".

• Istotnym elementem NTA było stworzenie ram instytucjonalnych dla wspólnych działań.

Integralnym składnikiem NTA jest Wspólny Plan Działania, w którym uszczegółowiono wymienione w Agendzie cele oraz opracowano dokładny plan ich realizacji oparty na zobowiązaniu stron do podjęcia blisko 150 działań.

Slajd 7

Transatlantyckie Partnerstwo Gospodarcze (Transatlantic Economic Partnership - TEP)

Podpisane w maju 1998 r., stanowiło rozwinięcie zagadnień poruszonych w NTA . Przedmiotem współpracy dwustronnej było przede wszystkim usuwanie barier w handlu towarami i usługami oraz działania na rzecz wzajemnego uznawania norm i standardów technicznych oraz kwalifikacji zawodowych, W zakresie współpracy wielostronnej skoncentrowano się głównie na postępach w dalszej liberalizacji handlu światowego.

Slajd 8

Wraz z rozszerzaniem się przedmiotowego i podmiotowego zakresu współpracy, UE i USA na podstawie przyjętych porozumień ustanowiły zinstytucjonalizowany system komunikowania się, dzięki czemu dialog pomiędzy stronami ma charakter ciągły i obejmuje zarówno elity polityczne, jak też kręgi gospodarcze oraz kontakty między społecznościami obu kontynentów.

• Spotkania na szczycie, z reguły dwa razy do roku, na przemian w USA i Europie, na zakończenie kolejnej prezydencji. Uczestniczący w nich Przewodniczący Komisji Europejskiej, Prezydent USA i premier lub prezydent państwa sprawującego prezydencję oceniają wyniki dotychczasowej współpracy, decydują o nowych inicjatywach oraz dyskutują na temat kwestii spornych.

• Konsultacje na temat polityki zagranicznej pomiędzy Sekretarzem Stanu USA i ministrami spraw zagranicznych państw członkowskich (lub prezydencją występującą w ich imieniu albo tzw. trojką w skład której wchodzi minister spraw zagranicznych państwa sprawującego prezydencję, Wysoki Przedstawiciel i komisarz ds. stosunków zewnętrznych) i Komisją odbywają się z również dwa razy do roku i dotyczą realizacji postanowień podjętych w czasie szczytu.

• Konsultacje pomiędzy przedstawicielami Komisji Europejskiej i rządu St. Zjednoczonych niższego szczebla oraz na poziomie grup roboczych i ekspertów - mają charakter regularnych spotkań odbywających się kilka razy do roku, podczas których omawiane są szczegółowe kwestie z zakresu wzajemnej współpracy.

• Regularna współpraca w ramach Grupy Wysokiego Szczebla, składającej się z przedstawicieli prezydencji, Komisji Europejskiej oraz rządu USA. Do jej zadań należy opracowywanie priorytetów na każde pół roku pomiędzy szczytami oraz przygotowywanie półrocznych raportów z wykonania NTA.

• Ponadto, odbywają się spotkania w ramach Grupy Zadaniowej ds. NTA, złożonej z przedstawicieli prezydencji, Komisji Europejskiej i USA. Grupa ta bezpośrednio koordynuje działania realizowane w ramach NTA.

• Organem wewnętrznym Rady UE zajmującym się współpracą ze Stanami Zjednoczonymi jest Komitet ds. Stosunków Transatlantyckich COTRA, którego prace polegają głównie na współpracy z grupami roboczymi Rady oraz pośredniczeniu w ich kontaktach z państwami członkowskimi. Komitet jest również odpowiedzialny za przygotowywanie szczytów UE - USA.

Obok kontaktów na szczeblu władz, istotny wymiar stosunków transatlantyckich stanowią kontakty przedstawicieli kręgów pozarządowych, których współpraca ma również zinstytucjonalizowany charakter.

Slajd 9

Slajd 10

Jakie są przyczyny konfliktów zachodzących między UE a USA?

Przede wszystkim Europa, i USA posiadają sprzeczne wizje porządku i stabilności w stosunkach międzynarodowych. Stany Zjednoczone kładą szczególny nacisk na potęgę wojskową, dzięki której są w stanie wpływać na politykę państw. Członkowie Unii położyli natomiast nacisk na rozwój elementów tzw. soft power, ograniczając środki wojskowe do minimum, a koncentrując się na współpracy gospodarczej, społecznej, politycznej, etc. z innymi aktorami stosunków międzynarodowych.

Poza tym niektóre państwa europejskie traktują Stany Zjednoczone jako rywala w stosunkach międzynarodowych. W swojej polityce zagranicznej podejmują działania mające na celu zrównoważenie potęgi USA i obniżenie ich znaczenia w polityce światowej. Państwem, które w największym stopniu podejmuje wspomniane powyżej działania, jest Francja. Francja krytykuje przede wszystkim unilateralne stanowisko USA w wielu sprawach o charakterze międzynarodowym i odwoływanie się w większości do potęgi wojskowej.

No i oczywiście kwestia interwencji w Iraku która podzieliła nie tylko partnerów transatlantyckich ale i samą Unię.

Slajd 11

Jeśli chodzi o problemy związane ze strategią wobec państw trzecich, dość ważna jest kwestia embarga na dostawy broni do Chin, wprowadzonego jeszcze w czerwcu 1989 po wydarzeniach na Placu Tiananmen. W latach 2003-2005 Unia Europejska (głównie Francja, Włochy i Niemcy ze względu na interesy gospodarcze w Azji) dążyła do zniesienia embarga na dostawy sprzętu wojskowego do Chińskiej Republiki Ludowej. Działania te zawieszono po przyjętej na początku 2005 r. przez chiński parlament tzw. ustawy antysecesyjnej, zezwalającej na działania zbrojne przeciwko Tajwanowi, gdyby władze tego państwa (traktowanego przez Pekin jako zbuntowana prowincja), formalnie ogłosiły niepodległość. Na początku stycznia 2007 r. Unia ogłosiła jednak, że utrzymuje w mocy obowiązywanie embarga, co prawdopodobnie nastąpiło pod wpływem USA. W przypadku zniesienia embarga, USA grożą zamrożeniem transferu strategicznych technologii zbrojeniowych do państw członkowskich Wspólnoty oraz wprowadzeniem sankcji wobec europejskich przedsiębiorstw zbrojeniowych, sprzedających produkty zbrojeniowe lub systemy obronne do ChRL

Kolejny problem to próba wypracowania wspólnego stanowiska w kwestii konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Podczas gdy Unia Europejska wydaje się bardziej wspierać Palestyńczyków (m.in. poprzez udzielanie pomocy finansowej Autonomii Palestyńskiej) i krytykuje kolejne rządy izraelskie, Stany Zjednoczone zdecydowanie przeciwstawiają się rozwiązaniom siłowym, preferowanym przez stronę palestyńską (szczególnie w obliczu wygranej Hamasu w wyborach parlamentarnych w styczniu 2006 r.). USA przyjęły jednak z zadowoleniem wysiłki prezydencji niemieckiej w Unii Europejskiej w pierwszej połowie 2007 r. na rzecz ożywienia planu pokojowego dla Bliskiego Wschodu, znanego pod nazwą mapy drogowej. Doszło też do zbliżenia stanowiska europejskiego i amerykańskiego w sprawie polityki Hamasu. Obie strony uzgodniły, że organizacja ta musi uznać istnienie Izraela, zaprzestać wykorzystywania rozwiązań z użyciem siły w swojej polityce oraz zaakceptować poprzednie uzgodnienia w sprawie przyszłości Izraela i Autonomii Palestyńskiej.

USA i Unia Europejska występują przeciwko irańskiemu programowi atomowemu, choć nadal nie osiągnęły porozumienia, co do sposobów skłonienia władz irańskich do rezygnacji z tego programu. Współpraca amerykańskoeuropejska w sprawie Iranu jest konieczna. Bez poparcia USA niemożliwe będą jakiekolwiek postępy w stosunkach z Teheranem, ponieważ to Stany Zjednoczone są kluczowym partnerem dla Iranu w rozmowach o bezpieczeństwie czy współpracy gospodarczej.

W sprawie przyszłości Iraku państwa europejskie nadal pozostają podzielone oraz przeciwstawiają się niektórym rozwiązaniom proponowanym przez Waszyngton, ale przestały w związku z tym atakować USA. Dotychczasowi przeciwnicy interwencji zbrojnej w Iraku (głównie Francja i Niemcy) bardziej przychylnie opowiadają się za zaangażowaniem w tym państwie międzynarodowych sił pokojowych i szkoleniowych. Unia Europejska popiera przekształcenia demokratyczne w Iraku, prowadząc m.in. szkolenia sędziów, policji oraz innych rodzajów służb bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości.

Slajd 12

Stany Zjednoczone popierają tworzenie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony przez UE jako rozwiązania korzystnego dla międzynarodowego układu sił. Podkreślają jednak konieczność powstrzymania się od dublowania struktur i organów oraz zadań Europejskich Sił Szybkiego Reagowania i oddziałów wojskowych Sojuszu Północnoatlantyckiego, ponieważ może to znacznie osłabić jego znaczenie w polityce międzynarodowej.

Proces integracji europejskiej w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony jest jednak naznaczony wieloma sprzecznościami i wewnętrznymi problemami. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na stale zmniejszające się wydatki budżetowe członków Unii Europejskiej na obronność. W konsekwencji brakuje funduszy pieniężnych na nowy sprzęt wojskowy i nowoczesne szkolenia militarne, co negatywnie wpływa na poziom interoperacyjności z oddziałami amerykańskimi i wspólne prowadzenie działań wojskowych.

W kwestii walki z terroryzmem Europejczycy krytykują USA na przykład za istnienie więzienia w Guantanamo, przetrzymywanie terrorystów w więzieniach w państwach europejskich. Sporne pozostają też listy organizacji terrorystycznych sporządzane przez Unię.

W USA bardzo szybko rozwija się obecnie koncepcja tzw. sieciocentrycznego pola walki (ang. Network-Centric Warfare), która polega na tworzeniu sieci informacyjnych między poszczególnymi oddziałami i żołnierzami, aby możliwe było wydawanie rozkazów i działanie w czasie rzeczywistym. W Europie, głównie z powodu braku wystarczających funduszy, technikę tę rozwija na szeroką skalę jedynie Szwecja, Wielka Brytania i częściowo Francja.

Kwestia sytemu Echelon. Echelon to największa sieć szpiegowska na świecie, nadzorowana przez amerykańską służbę szpiegowską NSA. Jej zadaniem jest gromadzenie i analiza wszystkich przekazów elektronicznych na całym świecie. W związku z tym, że w sprawę zaangażowana jest bezpośrednio Wielka Brytania, uczestnicząca w tym systemie, niektóre państwa członkowskie UE domagają się oficjalnych wyjaśnień na temat jej zaangażowania i zakresu prowadzonego nasłuchu.

Pozostałe kwestie sporne dotyczące bezpieczeństwa to na przykład kwestia powołania Międzynarodowego Trybunału Karnego czy reforma ONZ.

Slajd 13

Problemem w dziedzinie gospodarki jest przede wszystkim nierówność między dwoma partnerami. W ciągu ostatnich dwóch dekad gospodarka Stanów Zjednoczonych wyprzedzała największe państwa europejskie (Niemcy, Francję i Włochy) pod względem podstawowych wskaźników gospodarczych - wzrostu gospodarczego, poziomu inflacji, bezrobocia, etc.. Znaczne różnice występują także na rynku zatrudnienia. Warto w tym miejscu zwrócić też uwagę na zjawisko starzejących się społeczeństw europejskich i problemy demograficzne wielu członków Unii Europejskiej (Średnia wieku w społeczeństwach europejskich wynosi ponad 38 lat, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych - 32 lata).

Wspólny rynek - jego powołanie wiąże się z subsydiowaniem niektórych grup społecznych (np. rolników) i wprowadzeniem wielu regulacji (np. dotyczących rozmiaru ogórków czy bananów), prowadzących do ograniczenia konkurencyjności gospodarki europejskiej i obniżenia jej atrakcyjności inwestycyjnej. Mało opłacalne jest bowiem dostosowanie wewnętrznych regulacji transnarodowej korporacji do wymogów europejskiego (kosztownego) modelu społecznego.

Ochrona środowiska - Decyzja o odstąpieniu USA od ratyfikowania protokołu z Kioto w sprawie redukcji emisji gazów przemysłowych, ogłoszona przez prezydenta G.W. Bush'a w marcu 2001, uzasadniona została dużymi kosztami jakie poniesie amerykańska gospodarka, głównie dlatego, że to na nią przypada ok. 25% wszystkich emitowanych gazów przemysłowych. Takie stanowisko spotkało się z negatywną reakcją państw europejskich, które zarzuciły Stanom Zjednoczonym lekceważenie powszechnie i głęboko zakorzenionych dziś w Europie obaw o stan środowiska naturalnego i klimatu. Podczas szczytu w kwietniu 2007 obie strony zgodziły się jednak na podjęcie wspólnych inicjatyw, promujących technologie czystego węgla, efektywność energetyczną, większe wykorzystanie biopaliw i energii pochodzącej ze spalania metanolu w gospodarce.

Inną płaszczyzną konfliktu pomiędzy UE i USA jest problem zastosowania zdobyczy biotechnologii, głównie tzw. organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO's), w rolnictwie i produkcji żywności. Z jednej strony spór ten wynika ze sprzecznych interesów gospodarczych i handlowych pomiędzy stronami, z drugiej jest odzwierciedleniem odmiennego podejścia Ameryki i UE do kwestii etyki i bezpieczeństwa żywności.

Slajd 14

Negatywnym elementem stosunków transatlantyckich jest pogłębiający się obecnie antyamerykanizm Europejczyków i czasami wrogie nastawienie niektórych społeczeństw europejskich do partnera zza Atlantyku. Znaczenie i rola Stanów Zjednoczonych w historii kontynentu europejskiego powoli odchodzi w niepamięć. W europejskich mediach krytykowana jest polityka zagraniczna USA, prowadzona przez G.W. Busha, i eksponowana niechęć części państw europejskich wobec działań Amerykanów w Iraku. W opublikowanym na początku lipca 2007 r. badaniu opinii publicznej dla Financial Times, Europejczycy uznają Stany Zjednoczone za największe zagrożenie dla pokoju i stabilizacji na świecie, daleko przed Chinami, Iranem, Irakiem i Koreą Południową. Co ciekawe, młodzi Amerykanie (od 16 do 24 roku życia) również stoją na stanowisku, że to ich ojczyzna w największym stopniu zagraża bezpieczeństwu w stosunkach międzynarodowych.

Slajd 15

Czego można się spodziewać po stosunkach transatlantyckich w przyszłości? Najważniejsze dla tej współpracy jest rozwiązanie dotychczasowych konfliktów i unikanie powstawania nowych. Jednostronne działania są bowiem zbyt kosztowne dla obu podmiotów i to zarówno w sensie finansowym jak i politycznym.

Ważne jest też aby UE i USA rozwiązało problemy gospodarcze z którymi się borykają.

Być może powstaną kolejne formy współpracy takie jak TAFTA czyli Transatlantycki Układ Wolnego Handlu o którym mówi się coraz częściej.

Być może dojdzie też do powstania nowego bipolarnego międzynarodowego porządku gospodarczego (dolar-euro), w którym dotychczasowa przewaga dolara zostanie zachwiana. Pierwsze tego symptomy już zauważamy.

1

---